Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž2 288/20 od 05.08.2020. godine, žalba tuženog je delimično usvojena, a delimično odbijena, pa je presuda Osnovnog suda u Novom Sadu P2 1300/2018 od 01.06.2020. godine potvrđena u delu kojim je odlučeno o zahtevu za izmenu odluke o vršenju roditeljskog prava, dečjem izdržavanju u delu kojim je određena privremena mera i u delu kojim su odbijeni protivtužbeni zahtevi i predlog tuženog za određivanje privremene mere a presuda je ukinuta u delu kojim je odlučeno o načinu održavanja ličnih odnosa maloletne dece sa roditeljima koji ne vrše roditeljsko pravo i u delu odluke o troškovima spora, te je u tom delu predmet vraćen prvostepenom sudu na ponovno suđenje.

Protiv pravnosnažne drugostepene presude, tuženi je blagovremeno izjavio reviziju zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka, pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja i pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pobijanu presudu na osnovu člana 408. ZPP (''Službeni glasnik RS'' br. 72/11... 18/20) i člana 208. Porodičnog zakona („Službeni glasnik RS“ broj 18/2005) Vrhovni kasacioni sud je našao da je revizija tuženog osnovana.

U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP na koju ovaj sud pazi po službenoj dužnosti, a povrede postupka na koje tuženi ukazuje u reviziji (član 374. stav 2. tač. 10. i 12. ZPP) ili ne stoje ili nisu osnov za izjavljivanje revizije po članu 407. ZPP.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, presudom Osnovnog suda u Novom Sadu P2 1070/2017 od 02.11.2017. godine razveden je brak parničnih stranaka, a zajednička maloletna deca i to DD rođen ....2004. godine, ĐĐ rođen ...2006. godine, VV rođen ....2007. godine i DD rođen ...2012. godine su povereni na samostalno vršenje roditeljskog prava ocu. Uređeni su lični odnosi između maloletne dece i majke, a tužilja je obavezana da doprinosi izdržavanju maloletne dece u iznosu od 600 američkih dolara do 15.08.2018. godine, a od tada pa u buduće po 1.000 dolara ukupno.

Tužilja u ovoj parnici potražuje da se ta presuda izmeni u pogledu vršenja roditeljskog prava u odnosu na maloletne VV i GG na taj način što bi u odnosu na ova dva maloletna deteta ubuduće bilo određeno da samostalno roditeljsko pravo vrši majka, te da se u skladu sa tim uredi i pitanje zakonskog izdržavanja i održavanja ličnih odnosa roditelja i dece.

U postupku je utvrđeno da je u braku parničnih stranaka rođeno četvoro dece i to maloletni DD 2004. godine, maloletni ĐĐ 2006. godine, maloletni VV 2007. godine i maloletni GG 2012. godine. Supružnici su počev od 2003. godine živeli u ... do 2015. godine kada je tužilja po dogovoru sa tuženim u svrhu obnavljanja licence i nalaženja posla zbog loše materijalne situacije otišla u ... čija je državljanka zajedno sa najmalađim sinom GG i tamo se radno angažovala. Sa troje starije dece lične odnose je nastavila da održava redovno preko interneta a sredinom juna 2018. godine i preostalo troje maloletne dece je uz pismenu saglasnost tuženog otputovalo u ... u posetu tužilji i bratu, a u skladu sa uređenim modelom viđanja. Sredinom avgusta 2018. godine tužilja je obavestila tuženog da će dvoje mlađe dece GG i VV ostati da živi sa njom u ... jer je to njihova želja, a da će dva starija deteta vratiti u Republiku Srbiju. Smatrajući da tužilja nije imala pravo da zadrži dvoje dece tuženi je o tome obavestio Centar za socijalni rad u Novom Sadu, a podneo je protiv tužilje i krivičnu prijavu. Tuženi je podneo i zahtev za vraćanje dece po Haškoj konvenciji o građanskopravnim aspektima otmice dece, a u tom postupku su organi SAD-a naredili tužilji da preda maloletne GG i VV tuženom. U skladu sa odlukom nadležnog organa tuženi je 26.12.2018. godine preuzeo decu u ... i vratio se sa njima u Srbiju. Maloletna deca su nastavila da komuniciraju sa majkom preko interneta, a tuženi je u sporazumu sa tužiljom povukao krivičnu prijavu protiv nje da bi u maju 2019. godine protiv tužilje podneo krivičnu prijavu zbog neplaćanja zakonskog izdržavanja. Tužilja, koja je rođena 1969. godine je po zanimanju ... i po povratku u ... 2015. godine uspela je da nađe zaposlenje u struci tako da je 2017. godine prilikom kraćeg boravka u Srbiji obavestila tuženog da se neće trajno vraćati u Srbiju. U aprilu 2018. godine kupila je kuću u ... sredstvima iz kredita koji otplaćuje mesečno sa 1.844 dolara. Njena zarada iznosi 3.000 dolara mesečno, a radna zaduženja obično obavlja u tri dvanaestočasovne smene sedmično. Sve vreme od povratka u ... sa njom je živeo najmlađi sin GG koga je 2018. godine upisala u predškolsku ustanovu, a te godine maloletni VV je upisala u peti razred osnovne škole u ... . Deca su ove ustanove pohađale do septembra te godine. Pored toga, deca su za vreme boravka u ... angažovana na raznim rekreativnim aktivnostima i za to vreme su se u potpunosti adaptirala na okruženje. Kuća koju je tužilja kupila u ... u državi ... nalazi se u mirnom okruženju koje je pogodno za maloletnu decu, blizu je škola i prostrana je. Mesečne potrebe maloletnog GG iznose oko 240 dolara odnosno 25.000,00 dinara a maloletnog VV oko 300 dolara odnosno 31.400,00 dinara. Minimalna suma izdržavanja je oko 27.000,00 dinara. Tuženi je rođen 1971. godine i po zanimanju je ... . Povoljnog je imovnog stanja, stambeno zbrinut i radno angažovan, a mesečno zarađuje oko 600 evra i dodatne prihode ima od imovine. Nakon iseljenja tužilje u ... samostalno se stara o maloletnom VV, ĐĐ i DD a motivisan je da i dalje vrši roditeljsko pravo nad svim sinovima. Poseduje odgovarajuće roditeljske kapacitete. Maloletna deca stranaka imaju državljanstvo ... i RS. Tokom postupka obavljen je razgovor zaposlenih u Centru za socijalni rad sa maloletnom decom i to DD i ĐĐ koji su izjavili da žele da i dalje žive kod oca a da sa majkom ostvaruju komunikaciju preko interneta odnosno da kod nje provode letnje raspuste. Obojica su emotivno privrženi i jednom i drugom roditelju. Centar za socijalni rad je obavio razgovor i sa maloletnim Konstantinom i maloletnim GG u kom su njih dvojica istakli da bi u buduće želeli da žive sa majkom. Maloletni VV je naveo da je za majku više vezan da je ona nežniji i brižniji roditelj, da se sa njom bolje razume i oseća slobodu kakvu ne oseća kod oca jer se plaši da mu kaže sve što misli. Maloletna deca su pravilnog psihofizičkog razvoja, nadprosečne inteligencije i uobičajenih potreba za decu njihovog uzrasta.

Kod napred utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je našao da su ispunjeni zakonski uslovi za izmenu ranije donete odluke suda u pogledu vršenja roditeljskog prava i to tako što će samostalno roditeljsko pravo u odnosu na dvoje najmlađe maloletne dece – VV i GG, u buduće da vrši majka, dok će dvoje starije dece ostati kod oca. U skladu sa ovom izmenom odlučeno je i o zakonskom izdržavanju i ostvarivanju kontakata odnosno viđanju između maloletne dece i roditelja koji ne vrši roditeljsko pravo. Drugostepeni sud je našao da je pravilna prvostepena presuda u pogledu izmene ranije donete odluke u vezi vršenja roditeljskog prava kao i u odnosu na zakonsko izdržavanje, pa je u tom delu prvostepena presuda potvrđena, dok je ista ukinuta u delu kojim je odlučeno o načinu održavanja ličnih odnosa maloletne dece i roditelja koji ne vrše roditeljsko pravo.

Zaključak nižestepenih sudova o ispunjenosti uslova za izmenu ranije donete odluke u pogledu vršenja roditeljskog prava nad maloletnom decom te u skladu sa tim i u vezi zakonskog izdržavanja se za sada ne može prihvatiti jer zbog pogrešne primene materijalnog prava činjenično stanje je ostalo nepotpuno utvrđeno. Iz presude Osnovnog suda u Novom Sadu P2 1070/2017 od 02.11.2017. godine proizilazi da je pitanje vršenja roditeljskog prava u tom postupku rešeno sporazumno, dakle bez odgovarajućeg učešća i procene organa starateljstva kada se radi o najboljem interesu maloletne dece u vezi vršenja roditeljskog prava. Međutim, pravnosnažnošću te presude proizilazi da je ona u tom trenutku ispunjavala i uslove vezane za najbolji interes dece, pa je za izmenu te odluke kada se radi o vršenju roditeljskog prava potrebno utvrditi koje su se okolnosti u međuvremenu promenile. Pri svemu tome, svakako da je odlučujuće primeniti načelo iz člana 6. stav 1. Porodičnog zakona po kome je svako dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta u svim aktivnostima koje se tiču deteta. Najbolji interes maloletnog deteta u postupku sud utvrđuje brižljivom ocenom svih izvedenih dokaza pri čemu posebno mesto po članu 270. Porodičnog zakona ima nalaz i stručno mišljenje organa starateljstva. Mišljenje deteta po članu 65. Porodičnog zakona svakako ima veliki značaj pri čemu po stavu 1. je nužno da je dete sposobno da formira svoje mišljenje i da to mišljenje može slobodno da izrazi, a dete koje je navršilo 10 godina života po stavu 4. istog člana može slobodno i neposredno da izrazi svoje mišljenje u svakom sudskom i upravnom postupku u kome se odlučuje o njegovim pravima. U konkretnom slučaju, sudskom odlukom je izmenjena ranija presuda u pogledu vršenja roditeljskog prava i to kada se radi o maloletnoj deci VV koji je rođen 2007. godine i GG koji je rođen 2012. godine, dakle jedno dete je starije od 10 godina, a drugo nije. Prema izveštaju organa starateljstva ova maloletna deca su izrazila želju da samostalno roditeljsko pravo nad njima ubuduće vrši majka. Iz izveštaja organa starateljstva u Novom Sadu od 28.08.2019. godine je navedeno da je cilj tog razgovora sa maloletnom decom ne samo da se pribavi njihovo mišljenje o tome sa kojim roditeljem žele da žive već i da se proceni da li su u stanju da formiraju svoje sopstveno mišljenje. Međutim, u tom nalazu organ starateljstva nije izvršio ovaj drugi zadatak odnosno nije procenio da li su maloletna deca sposobna da izraze svoje mišljenje pri čemu se konstatuje da se razgovor sa maloletnom decom obavlja lako, da se deca ponašaju slobodno i opušteno. Imajući u vidu značaj koji su nižestepeni sudovi poklonili ovom razgovoru sa maloletnom decom i njihovoj želji da u buduće samostalno roditeljsko pravo nad njima vrši majka bilo je neophodno da se organ starateljstva izjasni i o njihovoj sposobnosti da samostalno formiraju svoje mišljenje bez obzira što postoji konstatacija o nadprosečnoj inteligenciji starijeg deteta. Isti organ starateljstva se ranije u postupku 18.09.2018. godine izjašnjavao o roditeljskom kapacitetu oca maloletne dece i u tom pogledu nije bilo nikakvih smetnji, a isti izveštaj postoji i o roditeljskim kapacitetima majke od odgovarajućeg organa iz Sjedinjenih Američkih Država. Iako u konkretnom slučaju u postupku učestvuju lica koja imaju i strano državljanstvo, a sudovi se u postupku nisu pozivali na Zakon o rešavanju sukoba zakona sa propisima drugih zemalja u postupku nije došlo do povreda odredaba čl. 40. i 67. tog zakona. U situaciji kada su maloletna deca živela u određenom periodu zajedno u istom mestu osnovano tuženi u reviziji insistira na potrebi da se organ starateljstva izjasni i o eventualnim posledicama po njihov budući pravilan psihofizički razvoj ukoliko bi došlo do njihovog razdvajanja na način kako se to traži tužbom.

Sve napred navedeno su razlozi zbog kojih su nižestepene odluke u pomenutim delovima morale biti ukinute na osnovu člana 416. stav 2. ZPP.

U ponovnom postupku prvostepeni sud će pribaviti dopunsko mišljenje organa starateljstva u odnosu na pomenuta sporna pitanja, a po potrebi će uključiti i druge stručne institucije posebno imajući u vidu i naknadna mišljenja stručnjaka koja su dostavljena po okončanju prvostepenog postupka.

Predsednik veća - sudija

Božidar Vujičić,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić