U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Jelice Bojanić Kerkez, predsednika veća, Vesne Stanković i Radoslave Mađarov, članova veća, u parnici tužilje AA iz ..., čiji je punomoćnik Aleksandar Žoldoš, advokat iz ..., protiv tužene Republike Srbije, koju zastupa Državno pravobranilaštvo, Odeljenje u Subotici, radi činidbe i isplate, odlučujući o reviziji tužilje izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 3060/22 od 22.12.2022. godine, u sednici veća održanoj dana 26.04.2023. godine, doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE kao neosnovana revizija tužilje izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 3060/22 od 22.12.2022. godine.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Višeg suda u Somboru P 19/22 od 02.09.2022. godine, stavom prvim izreke, odbijen je prigovor nenadležnosti suda da postupa u ovoj pravnoj stvari. Stavom drugim izreke, odbijen je tužbeni zahtev kojim je tužilja tražila da se uklone stanje i posledice njene direktne i indirektne diskriminacije stavljanjem van pravne snage diskriminatorske odluke Zakona o rehabilitaciji („Službeni glasnik RS“ br. 92/2011), rok za podnošenje zahteva – član 9, prestanak važenja ranijeg Zakona – član 32, završna odredba – član 33 i dalje obaveže tužena da donese odluku o vraćanju Zakona o rehabilitaciji („Službeni glasnik RS“ br. 33/06) po članu 2. stav 2, pravo na podnošenje zahteva za rehabilitaciju ne zastareva, zatim da se obaveže tužena da ispravkom ovog propusta primeni Zakon o rehabilitaciji („Službeni glasnik RS“ br. 92/2011), zakonska rehabilitacija – član 5. stav 1, koji je država morala primeniti na dedu tužilje dok je Zakon o rehabilitaciji još bio na snazi i rehabilitovati ga po sili zakona, te da se obaveže tužena da tužilji isplati pravično novčano zadovoljenje naknadu diskriminacijom nanete nematerijalne štete u iznosu od 1.300.000,00 dinara sa pripadajućom sudskom zakonskom zateznom kamatom. Stavom trećim izreke, odlučeno je da svaka stranka snosi svoje troškove postupka. Stavom četvrtim izreke, tužilja je oslobođena od obaveze plaćanja sudskih taksi u ovom predmetu.

Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 3060/22 od 22.12.2022. godine, odbijena je žalba tužilje i navedena prvostepena presuda potvrđena u stavovima drugom i trećem izreke.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužilja je blagovremeno izjavila reviziju zbog apsolutno bitne povrede odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačke 6. i 12. ZPP i relativno bitne povrede odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 1. ZPP, kao i zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Revizija je dozvoljena po članovima 403. stav 2. tačka 1. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ br. 72/11...18/20) i 41. stav 4. Zakona o zabrani diskriminacije („Službeni glasnik RS“ br. 22/09 i 52/21), te je Vrhovni kasacioni sud ispitao pravilnost pobijane presude po članu 408. Zakona o parničnom postupku i utvrdio da revizija nije osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku, na koju Vrhovni kasacioni sud pazi po službenoj dužnosti. Preostale povrede odredaba parničnog postupka na koje je revizijom ukazano, u parnici koja je okončana donošenjem meritorne presude članom 407. ZPP nisu predviđene kao razlog za izjavljivanje revizije.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilja, rođena ...1965. godine je dana 28.01.2021. godine podnela zahtev za rehabilitaciju pokojnog dede po ocu BB, koji je umro ...1942. godine u ..., Opština ... . Zahtev je odbačen kao neblagovremen pravnosnažnim rešenjem Višeg suda u Somboru Reh 1/21 od 05.02.2021. godine, pošto je po članu 9. Zakona o rehabilitaciji („Službeni glasnik RS“ br. 92/2011) poslednji dan propisanog roka za podnošenje zahteva bio 16.12.2016. godine. Tužilja je nakon toga, dana 15.09.2021. godine protiv tužene države podnela tužbu radi utvrđenja diskriminacije. Pravnosnažnom presudom Višeg suda u Somboru P 69/21 od 23.11.2021. godine, odbijen je tužbeni zahtev kojim je tražila da se obaveže tužena Republika Srbija da briše iz dosijea sa ličnosti, imena i prezimena njenog dede da je neprijatelj naroda i države i tako ukloni stanje diskriminacije, te da joj nadoknadi nematerijalnu i materijalnu štetu u iznosu od 1.300.000,00 dinara. Aktuelnu parnicu tužilja je pokrenula dana 28.04.2022. godine, a tužbeni zahtev u sadržini označenoj izrekom prvostepene presude, zasniva na navodima da je država po sili zakona trebala da rehabilituje njenog dedu.

Nižestepeni sudovi odluku o neosnovanosti postavljenog zahteva zasnivaju na odredbama člana 14. Evropske konvencije o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda, članu 3. Povelje o ljudskim i manjinskim pravima i građanskim slobodama, te članovima 5. – 7. Zakona o zabrani diskriminacije, nalazeći da utvrđene činjenice ne daju osnov za zaključak da je država preduzela akt neposredne, odnosno posredne diskriminacije, čija je osnovna karakteristika postojanje neopravdanog pravljenja razlike između lica koje tvrdi da je diskriminisano i drugih lica u istoj ili uporedivoj situaciji. Naprotiv, tužilja je kao i sva druga lica, u skladu sa važećim zakonima o rehabilitaciji mogla podneti zahteve za rehabilitaciju, te bi u okviru tih postupaka sud po službenoj dužnosti od nadležnih državnih institucija prikupljao dokumentaciju koja se tiče lica čija se rehabilitacija zahteva.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, nižestepeni sudovi su pravilno primenii materijalno pravo, ocenivši da tužbeni zahtev za otklanjanje diskriminatorskih akata nije osnovan.

Odredbom člana 2. stav 1. tačka 1. Zakona o zabrani diskriminacije („Službeni glasnik RS“ br. 22/2009 i 52/2021) propisano je da izrazi „diskriminacija“ i „diskriminatorsko postupanje“ označavaju svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe, kao i na članove njihovih porodica, ili njima bliskih lica, na otvoren ili prikriven način, a koje se zasniva na rasi, boji kože, precima, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, polnim karakteristikama, nivou prihoda, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu, članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima (lična svojstva).

Tužilja u ovom sudskom postupku traži zaštitu na podlozi tvrdnje da je država diskriminatorski postupila kada je ograničila važenje Zakona o rehabilitaciji, pa je ona uskraćena u mogućnosti da se odluči o podnetom zahtevu za rehabilitaciju njenog dede, iako je tek sada uspela da dođe do dokumentacije o njegovom stradanju.

Pravilno je stanovište nižestepenih sudova da normativnom aktivnošću država nije počinila akt diskriminacije, pošto je tužilja kao i sva ostala lica koja su podnosila zahteve za rehabilitaciju, pod uslovima predviđenim zakonom to mogla da učini, te bi u okviru tog postupka sud od nadležnih državnih institucija prikupljao dokumentaciju koja se tiče lica čija se rehabilitacija zahteva. Pravo je države da opštim normama propiše vrstu i sadržinu zaštićenih prava, te rokove i način na koji se ova prava ostvaruju. Pravo da zahteva rehabilitaciju tužilja je imala po Zakonu o rehabilitaciji („Službeni glasnik RS“ br. 33/2006), potom po Zakonu o rehabilitaciji („Službeni glasnik RS“ br. 92/11) do 16.12.2016. godine, nakon kog vremena je po pozitivnom pravu ona izgubila pravo na sudsku zaštitu. Činjenica da se tužilja pasivno držala, ne stvara poseban osnov za zaštitu prava tužilje po drugom zakonu, Zakonu o zabrani diskriminacije, koji se primenjuje za slučaj utvrđenja postojanja neopravdanog pravljenja razlike između lica u istoj ili uporedivoj situaciji, čega u konkretnom slučaju nema.

Iz iznetih razloga, na osnovu člana 414. stav 1. ZPP, odlučeno je kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Jelica Bojanić Kerkez,s.r.

Za tačnost otpravka

upravitelj pisarnice

Marina Antonić