U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Dobrile Strajina, predsednika veća, Gordane Komnenić i Dragane Mirosavljević, članova veća, u parnici tužilja AA iz ..., Republika ... i BB i ..., čiji je punomoćnik Miloš Ristić, advokat iz ..., protiv tuženog Grada Novog Sada, koga zastupa Pravobranilaštvo grada Novog Sada, radi isplate, odlučujući o reviziji tuženog izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Novog Sada Gž 1571/21 od 01.07.2021. godine, u sednici održanoj 08.06.2022. godine, doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE, kao neosnovana revizija tuženog izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Novog Sada Gž 1571/21 od 01.07.2021. godine u delu u kome je odlučeno u odnosu na tužilju BB.

ODBACUJE SE, kao nedozvoljena revizija tuženog izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Novog Sada Gž 1571/21 od 01.07.2021. godine u delu u kome je odlučeno u odnosu na tužilju AA.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Višeg suda u Novom Sadu P 299/2020 od 21.04.2021. godine, ispravljene rešenjem istog suda P 299/2020 od 03.06.2021. godine, stavom prvim izreke, odbijen je predlog tuženog za prekid postupka. Stavom drugim izreke, odbijen je prigovor apsolutne stvarne nenadležnosti suda. Stavom trećim i četvrtim izreke delimično je usvojen zahtev tužilja i obavezan tuženi da tužilji AA isplati iznos od 3.298.072,80 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom od 21.04.2021. godine do isplate, a tužilji BB iznos od 5.858.674,80 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 21.04.2021. godine do isplate, kao i da im solidarno naknadi troškove postupka u iznosu od 769.217,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom od dana izvršnosti presude do isplate. Stavom petim izreke, dosuđeni su u javnu svojinu tuženog nepokretnosti i to zemljište na parceli broj .../... površine 75 m2 u udelu od 3.166/7500, parceli br. .../... površine 19 a 00 m2 u udelu od 6.980/35172, parceli broj .../... površine 21 a 07 m2 u udelu od .../..., parceli br. .../... površine 660 m2 u udelu od 74/660, parceli broj .../... površine 75 m2 u udelu od 1/6 i parceli br. .../... površine 75 m2 u udelu od 408/7500, sve KO ..., što su stranke dužne trpeti. Stavom šestim izreke, odbijen je deo zahteva tužilje AA preko dosuđenog iznosa od 3.298.072,80 dinara do traženog iznosa od 4.786.518,00 dinara, tužbeni zahteva tužilje BB preko dosuđenog iznosa od 5.858.674,80 dinara do traženog iznosa od 9.614.563,20 dinara, kao i zahtev tužilja kojim su tražile da se dosudi u javnu svojinu tuženog zemljište naparceli broj .../... površine 75 m2 u udelu od 5/6, parceli broj .../... površine 75 m2 u udelu od 5/6, parceli broj .../...površine 75 m2 preko dosuđenog udela od 3166/7500 do traženog udela od 5/6, parceli broj .../... površine 70 m2 u udelu od 5/6, parceli broj .../... površine 131 m2 u udelu od 5/6, parceli broj .../... površine 660 m2 preko dosuđenog udela od 74/660 do traženog od 1/6, parceli broj .../... površine 75 m2 preko dosuđenog udela od 408/7500 do traženog od 1/12, kao i u delu tražene zakonske zatezne kamate na dosuđene iznose glavnice za period od 28.01.2021. godine do 21.04.2021. godine.

Presudom Apelacionog suda u Novog Sada Gž 1571/21 od 01.07.2021. godine, stavom prvim izreke, žalba tuženog je odbijena i prvostepena presuda u pobijanom delu potvrđena. Stavom drugim izreke, odbijen je zahtev tuženog za naknadu trošokva žalbenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tuženi je blagovremeno izjavio reviziju, zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pobijanu presudu na osnovu člana 408. Zakona o parničnom postupku – ZPP („Službeni glasnik RS“, br. 72/11...18/20), Vrhovni kasacioni sud je utvrdio da je revizija delimično neosnovana, delimično nedozvoljena.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni kasacioni sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, osnovna parcela ... površine 28 a 25 m2 je prvobitno bila upisana u ZKUL ... KO ... kao i parcele koje su nastale cepanjem ove parcele, a među kojima su i parcele koje su predmet ovog spora – .../..., .../..., .../..., .../.., .../..., .../..., .../..., .../..., .../... i .../... . Osnovna parcela je bila upisana kao vlasništvo VV i GG sa ½ dela. Iako su pravni prethodnici tužilja prometovali delovima osnovne, a potom i novonastalih parcela počev od 1994. godine, tužilje u ovom postupku potražuju naknadu za delove parcela koje su danas u njihovom vlasništvu i spram njihovog suvlasničkog udela. Donošenjem Plana detaljne regulacije Adice u Novom Sadu („Službeni list Grada Novog Sada“, broj 5 od 20.02.2008. godine), predmetne parcele su namenjene za javno građevinsko zemljište – saobraćajnice, i to parcele .../..., .../..., .../..., .../..., .../..., .../..., .../..., .../... i .../... KO ... za Ulicu ..., dok je parcela .../... namenjena za Ulicu ... . Parcele broj .../..., .../..., .../..., ..., nisu privedene nameni, parcele broj .../..., .../..., .../..., su privedene nameni u celosti, parcela broj .../... je privedena nameni u površini od 38 m2, parcela broj .../... je privedena nameni u površini od 446 m2, a parcela broj .../... privedena je nameni u površini od 49 m2. Na svim parcelama pa i onima koje nisu privedene nameni nije moguća izgradnja bilo kakvog objekta visokogradnje, njihova isključiva namena je javna površina. Predmetne parcele u pogledu komunalne opremljenosti, kao sastavnih delova ulica ... i ... kompletno su opremljeni infrastrukturom, jer postoje elektroenergetska, telekomunikaciona, vodovodna i gasna infrastruktura, dok je saobraćajna površina izgrađena od asvaltnog zastora. Tržišna vrednost parcela koje su gradsko građevinsko zemljište u zoni porodičnog stanovanja iznosi 14.520,00 dinara /m2. Tužilji AA spram ukupne faktičke površine privedene nameni i njenog suvlasničkog dela pripada naknada u iznosu od 3.298.072,80 dinara dok tužilji BB pripada naknada u iznosu od 5.858.674,80 dinara.

Na osnovu ovako utvrđenog činjeničnog stanja nižestepeni sudovi su delimično usvojili zahtev tužilje BB za isplatu novčane naknade za faktičku eksproprijaciju, sa obrazloženjem da u situaciji kada je zemljište privedeno nameni, izgradnjom ulice, da nije moguć njegov povraćaj niti ostvarenje naknade u upravnom postupku, jer formalne eksproprijacije nije bilo, jedina je mogućnost pravne zaštite kroz institut faktičke eksproprijacije, odnosno dosude novčane naknade u visini tržišne vrednosti zemljišta. Neispunjena obaveza jedinice lokalne samouprave da zemljište ekspropriše ranijem vlasniku odnosno izuzme iz poseda i za to plati odgovarajuću naknadu, ne može se štetno odraziti na tužilju i njena prava. Predmetno zemljište je faktički privedeno nameni i predviđeno je planskim aktom, pa kako se koristi kao ulica – javni put u gradskom naselju, da je za tuženog nastala obaveza o kojoj je pravilno odlučeno po oceni Vrhovnog kasacionog suda.

Neosnovano se revizijom tuženog ukazuje da je materijalno pravo pogrešno primenjeno.

Članom 58. Ustava Republike Srbije, stavom 1. zajemčeno je mirno uživanje imovine i drugih imovinskih prava stečenih na osnovu zakona. Stavom 2, propisano je da pravo svojine može biti oduzeto ili ograničeno samo u javnom interesu utvrđenom na osnovu zakona, uz naknadu koja ne može biti niža od tržišne.

Članom 5. stav 1. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa propisano je pravo vlasnika da svoju stvar drži, da je koristi i da njome raspolaže u granicama određenim zakonom, dok je stavom 2. propisano da je svako dužan da se uzdržava od povrede prava svojine drugog lica.

Članom 1. stav 1. Protokola uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava propisano je da svako fizičko i pravno lice ima pravo na nesmetano uživanje svoje imovine i da niko ne može biti lišen svoje imovine osim u javnom interesu i pod uslovima predviđenim zakonom i opštim načelom međunarodnog prava, stavom 2. istog člana propisano je da prethodne odredbe ni na koji način ne utiču na pravo države da primenjuje zakone koje smatra potrebnim da bi regulisala korišćenje imovine u skladu sa opštim interesima ili da bi obezbedila naplatu poreza ili drugih dažbina ili kazni.

Ustavne odredbe i konvencijsko pravo ukazuju na obavezu isplate razumne naknade za oduzetu imovinu, po tržišnim cenama u vreme presuđenja, koja je pobijanom presudom i utvrđeno.

Članom 9. stav 1. Zakona o građevinskom zemljištu („Službeni glasnik RS“, br. 44/95... 46/98), koji je bio na snazi u vreme donošenjem Plana detaljne regulacije Adice u Novom Sadu („Službeni list Grada Novog Sada“, broj 5 od 20.02.2008. godine) propisano je da se građevinsko zemljište privodi nameni izgradnjom objekata, odnosno izvođenjem drugih radova u skladu sa propisima o planiranju i uređenju prostora.

Zakon o javnoj svojini („Službeni glasnik RS“, br. 72/11... 105/144) u članu 10. stav 2., propisuje da se dobrima u opštoj upotrebi u javnoj svojini smatraju one stvari koje su zbog svoje prirode namenjene korišćenju svih i koje su, kao takve određene zakonom (javni putevi, javne pruge, most i tunel na javnom putu, pruzi ili ulici, ulice, trgovi, javni parkovi, granični prelazi itd.) u smislu člana 7. istog Zakona dobra u opštoj upotrebi su u svojini Republike Srbije izuzev puteva drugog reda koji su u svojini autonomne pokrajine na čijoj se teritoriji nalaze, kao i izuzev nekategorisanih puteva, opštinskih puteva i ulica (koje nisu deo auto-puta ili državnog puta prvog i drugog reda) i trgova, javnih površina koje su u svojini jedinice lokalne samouprave na čijoj se teritoriji nalaze.

Faktičko zauzimanje parcela radi izgradnje ulice predstavlja pravni osnov za ostvarivanje prava na novčanu naknadu u visini koja ne može biti niža od tržišne, isto kao i da je sproveden postupak eksproprijacije, odnosno izuzimanje zemljišta iz poseda koji je u ovom slučaju izostao propustom nadležnog organa tuženog. Navedeno sledi iz citiranog člana 58. stav 2. Ustava Republike Srbije i prakse u primeni člana 1. Protokola 1. uz Evropsku konvenciju o ljudskim pravima, zasnovane na stavu Evropskog suda za ljudska prava da se kod svakog oduzimanja imovine u javnom interesu mora postići ravnoteža između zahteva opšteg interesa i prava pojedinca na mirno uživanje svog vlasništva, te odsustva naknade ili neodgovarajuća naknada kod eksproprijacije redovno predstavlja nesrazmerno mešanje države. Isto se odnosi i na situaciju faktičke eksproprijacije. Stav je da ako se pojedincu za oduzetu nepokretnost ne plati nikakva naknada, povreda prava na mirno uživanje imovine postoji sve do onog momenta kada dođe do uspostavljanja ravnoteže interesa, a to će u datoj situaciji biti tek kada se vlasnik adekvatno obešteti. Sve do tada stanje se podvodi pod termin „Faktička eksproprijacia“.

Kod utvrđenog činjeničnog stanja da je sporno zemljište planskim aktom – Planom detaljne regulacije Adice u Novom Sadu određeno za ulicu i saobraćajnicu koju koristi neograničen broj lica za javni saobraćaj i u prirodi jeste ulica koja ima svoj naziv, zbog toga je ono, prema Zakonu o javnoj svojini postalo dobro u opštoj upotrebi u javnoj svojini tuženog, kao jedinici lokalne samouprave, koje kao ulicu svako ima pravo da koristi na način koji je radi ostvarivanja te namene propisan zakonom i podzakonskim aktima. Na taj način izvršena je takozvana „faktička eksproprijacija“ koja nastaje kada se na zemljištu grade putevi, infrastrukturni i drugi objekti u javnom interesu, iako ne postoji rešenje o eksproprijaciji, odnosno oduzimanju zemljišta. Tužilja BB je faktički lišena prava svojine, na svim atributima iz člana 3. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa i nije dužna da trpi štetne posledice zato što nadležni organ nije sproveo upravni postupak i doneo rešenje o eksproprijaciji, koje bi bilo osnov za isplatu novčane naknade.

Tuženi je obveznik isplate naknade, jer se sporne parcele na kojima su tužilje suvlasnici sa odgovarajućim delovima, koristi kao ulica – dobro u opštoj upotrebi u javnoj svojini, na kojem tuženi ima pravo svojine u skladu sa članom 10. stav 10. Zakona o javnoj svojini. Visina ove naknade, koja tužilji BB pripada na osnovu člana 1. Protokola 1. uz Evropsku konvenciju i na osnovu člana 58. Ustava Republike Srbije određena je prema tržišnoj vrednosti zemljišta, prema nalazu i mišljenju sidskog veštaka, kojeg su sudovi prihvatili.

Stoga, nisu osnovani navodi revizije tuženog o pogrešnoj primeni materijalnog prava zasnovanog na stavu da nije obveznik plaćanja naknade, jer ni jednom svojom radnjom nije deposedirao tužilju. Tuženi je titular prava javne svojine na spornom zemljištu, kako je to i utvrđeno nižestepenim odlukama, koje je faktički, bez pravnosnažnog rešenja o eksproprijaciji, odnosno izuzimanja iz poseda, pretvoreno u dobro u opštoj upotrebi – ulicu, a isto je za takvu namenu predviđeno i odgovarajućim planskim aktom.

Sa napred navedenih razloga, na osnovu člana 414. ZPP odlučeno je kao u stavu prvom izreke.

Ispitujući dozvoljenost revizije u smislu člana 410. stav 2. tačka 5. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je utvrdio da revizija protiv pravnosnažne presude u delu u kome je odlučeno o zahtevu tužilje AA nije dozvoljena.

Pravnosnažnom presudom odlučeno je o isplati naknade za zemljište koje je iz privatne svojine postalo dobro u javnoj svojini tuženog prema tržišnoj vrednosti zemljišta, u iznosima određenim prema suvlasničkim udelima. U ovoj parnici tužilje su obični suparničari, u pogledu vrednosti predmeta spora i njihovi zahtevi se ne sabiraju, a za ocenu dozvoljenosti revizije merodavna je vrednost predmeta spora pobijanog dela u odnosu na svaku tužilju ponaosob.

Tužba radi isplate podneta je 30.03.2018. godine, a vrednost predmeta spora pobijanog dela u odnosu na tužilju AA iznosi 3.298.072,80 dinara, što prema srednjem kursu Narodne banke Srbije na dan podnošenja tužbe koji je iznosio 118,3853 dinara za jedan evro, predstavlja dinarsku protivvrednost 27.858,80 evra.

S obzirom da vrednost predmeta spora pobijanog dela za ovu tužilju ne prelazi dinarsku protivvrednost 40.000 evra po srednjem kursu Narodne banke Srbije na dan podnošenja tužbe, to revizija tuženog u tom delu nije dozvoljena na osnovu člana 403. stav 3. ZPP.

Sa navedenih razloga, Vrhovni kasacioni sud je na osnovu člana 413. ZPP odlučioo kao u stavu drugom izreke.

Predsednik veća – sudija
Dobrila Strajina, s.r.

Za tačnost otpravka
Upravitelj pisarnice
Marina Antonić