Presudom Apelacionog suda u Nišu Gž2 379/21 od 29.09.2021. godine, stavom prvim izreke, odbijena je kao neosnovana žalba tužene-protivtužilje i potvrđena presuda Osnovnog suda u Nišu P2 767/19 od 01.06.2021. godine u stavu drugom, trećem, petom, šestom i sedmom izreke. Stavom drugim izreke, ukinuta je prvostepena presuda u stavu četvrtom i osmom izreke, i predmet u tom delu vraćen prvostepenom sudu na ponovno suđenje.

Protiv navedene pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužena- protivtužilja je blagovremeno izjavila reviziju, zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu odluku primenom člana 408. Zakona o parničnom postupku, u vezi sa članom 202. Porodičnog zakona, pa je našao da je revizija tužene-protivtužilje neosnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti. Neosnovani su revizijski navodi da je drugostepeni sud učinio bitnu povredu iz člana 374. stav 1. u vezi člana 8. ZPP, s obzirom na to da je činjenično stanje ono koje je utvrđeno u prvostepenoj presudi, kao i ukazivanje na bitnu povredu postupka iz člana 374. stav 2. tačka 12. ZPP, zato što ta povreda ne predstavlja dozvoljen revizijski razlog u smislu člana 407. ZPP. Suprotno tvrdnji revidenta, drugostepeni sud je ocenio bitne žalbene navode i naveo razloge koje je uzeo u obzir po službenoj dužnosti, pa u drugostepenom postupku nije učinjena ni bitna povreda postupka iz člana 374. stav 1. u vezi člana 396. stav 1. ZPP.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, maloletna deca VV i GG rođena su ...2010. godine, u braku tužioca i tužene, koji je razveden presudom prvostepenog suda u ovoj parnici. Zajednica života parničnih stranaka prekinuta je septembra 2015. godine, od kada tužilac sa maloletnom decom živi na spratu porodične kuće svojih roditelja, a tužena – protivtužilja u svom stanu. Maloletni VV i GG su učenici osnovne škole, završili su četvrti razred, a sa majkom ostvaruju kontakte na osnovu pravnosnažnog rešenja Osnovnog suda u Nišu P2 od 19.02.2019. godine, kojim su privremeno uređeni lični odnosi maloletne dece sa majkom, na taj način što će deca boraviti kod majke svakog vikenda od petka u 18,00 do nedelje u 20,00 časova, kao i svake srede od 18,00 do 20,00 časova. Tužilac-protivtuženi je vlasnik firme „DD“ d.o.o., prijavljen je na minimalnu zaradu, ali iz prihoda firme podmiruje troškove života za sebe i maloletnu decu, nema upisanih nepokretnosti na svoje ime i osim maloletne dece stranaka nema obavezu izdržavanja drugih lica. Tužena- protivtužilja je zaposlena u Ministarstvu ... i angažovana u Visokoj ... školi na poslovima saradnika. Ostvaruje zaradu od 92.000,00 dinara, kao i naknadu za rad u školi od oko 9.000,00 dinara mesečno ili 27.000,00 dinara po semestru. Ista živi u svom stanu i nema drugih nepokretnosti upisanih na svoje ime, a osim maloletne dece stranaka nema obavezu izdržavanja drugih lica.

Imajući u vidu mišljenje Centara za socijalni rad „Sveti Sava“ u Nišu od 18.12.2019. godine i izveštaj od 29.01.2020. godine, da je radi sagledavanja najboljeg interesa maloletne dece potrebno obaviti psihijatrijsko veštačenje roditelja i maloletne dece, u skladu sa tim predlogom organa starateljstva, izveden je dokaz veštačenjem od strane komisije sudskih veštaka u sastavu dr Dragane Krstić, neuropsihijatara-specijaliste za dečiju i adolescentnu psihijatriju, dr Gordane Nikolić, neuropsihijatra i dr Tatjane Milenjović, specijaliste za medicinsku psihologiju. Komisija veštaka u nalazu i mišljenju od 02.09.2020. godine i 07.10.2020. godine, prednost u roditeljstvu daje ocu, sa kojim deca i žive, uz predlog da se viđenja sa majkom odvijaju znatno češće nego do sada, te da bilo koji pokušaj manipulisanja sa decom može ostaviti dugotrajne posledice na psihički život dece. Prvostepeni sud je imajući u vidu uzrast maloletne dece (10 godina) i mišljenje komisije veštaka u vezi autentičnosti mišljenja maloletne dece, omogućio da i maloletna deca izraze svoje mišljenje kojim ukazuju da se sa roditeljima lepo slažu i da bi želeli da polovinu raspusta provode kod jednog roditelja, a drugu kod drugog roditelja.

U izveštaju od 02.02.2021, 08.03.2021. i 14.04.2021. godine, stručni tim Centara za socijalni rad u Nišu, dao je mišljenje, koje je u potpunosti saglasno sa mišljenjem komisije veštaka, da je u interesu maloletne dece da se roditeljsko pravo poveri ocu, a da se viđenja sa majkom odvijaju češće, u situaciji kada ne postoje uslovi za zajedničko starateljstvo, imajući u vidu da oba roditelja poseduju stambene i materijalne uslove, motivisanost da neposredno brinu o deci, roditeljske kapacitete da prepoznaju i adekvatno zadovolje njihove razvojne potrebe, zainteresovanost i posvećenost deci, da stranke ne spore viđenje dece sa drugim roditeljem, te da otac prema mišljenu veštaka iskazuje značajniju autentičnost i iskrenost u odnosu sa decom. S obzirom na izreženo mišljenje dece koja su u pojedinim razgovorima davala prednost životu sa majkom, od strane komisije veštaka procenjena je nedovoljna autentičnost njihovog mišljenja i delimičan uticaj i sugestibilnost jednog roditelja, uočeno je postojanje koflikta lojalnosti kod dece i procenjena potreba dece za održavanjem bliskosti i kontinuiranim prisustvom i provođenjem vremena sa oba roditelja. Predložen je model viđenja, tako da se lični odnosi maloletne dece sa majkom odvijaju svake prve i treće nedelje u mesecu, od srede u 18,00 posle škole do nedelje u 20,00 časova, a svake druge i četvrte nedelje kada vikend ne provode kod majke, da se viđanje dece sa majkom odvija od srede u 18,00 časova do četvrtka u 20,00 časova, polovinu svih raspusta, državne i verske praznike naizmenično kod oca i kod majke, na dan krsne slave roditelja, na dan dečijeg rođendana naizmenično, kao i po željama i potrebama dece i dogovoru roditelja.

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja, pravilno su nižestepeni sudovi primenili materijalno pravo kada su tužiocu-protivtuženom dodelili samostalno vršenje roditeljskog prava nad zajedničkom maloletnom decom parničnih stranaka i uredili način održavanja ličnih odnosa maloletne dece i tužene-protivtužilje.

Nisu osnovani revizijski navodi kojima se pobija odluka o samostalnom vršenju roditeljskog prava.

Odredbom člana 3. stav 1. Konvencije o pravu deteta, propisano je da u svim aktivnostima koje se tiču dece od primarnog značaja su interesi deteta, bez obzira na to da li ga sprovode javne ili privatne institucije za socijalnu zaštitu, sudovi, administrativni organi ili zakonodavna tela. U smislu odredbe člana 6. stav 1. Porodičnog zakona svako je dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta u svim aktivnostima koje se tiču deteta. Dužnost suda da se u sporu za zaštitu prava deteta i u sporu za vršenje, odnosno lišenje roditeljskog prava, rukovodi najboljim interesom deteta, propisana je odredbom člana 266. stav 1. istog zakona. Pre nego što donese odluku o vršenju, odnosno lišenju roditeljskog prava u smislu člana 270. tog zakona, sud je dužan da zatraži nalaz i stručno mišljenje od organa starateljstva, porodičnog savetovališta ili druge ustanove specijalizovane za posredovanje u porodičnim odnosima.

Porodični zakon u odredbi člana 67. propisuje da je roditeljsko pravo izvedeno iz dužnosti roditelja i postoji samo u meri koja je potrebna za zaštitu ličnosti, prava i interesa deteta. Sadržina roditeljskog prava koje se sastoji od dužnosti i staranju o detetu, čuvanja i podizanja, vaspitanja i obrazovanja, zastupanja i izdržavanja deteta, kao i upravljanja i raspolaganja njegovom imovinom, regulisana je odredbom člana 68. - 74. Porodičnog zakona, a suština svih dužnosti i prava roditelja je dobrobit i najbolji interes deteta, što je imperativ kojim su dužni da se rukovode.

Saglasno navedenom, najbolji interes deteta je pravni standard koji se ceni prema okolnostima svakog konkretnog slučaja, a elementi za procenu su između ostalog, uzrast i pol deteta, želje i osećanja deteta obzirom na uzrast i zrelost, potrebe deteta i to: vaspitne, zatim potrebe stanovanja, ishrane, odevanja, zdravstvene brige i drugo, kao i sposobnost roditelja da zadovolji utvrđene potrebe.

Prema odredbama članova 76. i 77. stav 3. Porodičnog zakona, roditelji roditeljsko pravo vrše zajednički i sporazumno i kada ne vode zajednički život, ako zaključe sporazum o zajedničkom vršenju roditeljskog prava kojim se pismeno saglašavaju da će roditeljska prava i dužnosti obavljati zajednički, međusobnim sporazumevanjem, koje mora biti u najboljem interesu deteta i ako sud proceni da je taj sporazum u najboljem interesu deteta. Ukoliko roditelji nisu zaključili sporazum o vršenju roditeljskog prava, kao u konkretnom slučaju ili sud proceni da njihov sporazum nije u najboljem interesu deteta, odluku o poveravanju zajedničkog deteta jednom roditelju i o načinu održavanja ličnih odnosa deteta sa drugim roditeljem, donosi sud, iz kojih razloga nisu osnovni navodi revizije u tom delu, jer u takvoj situaciji sud nije ovlašćen da decu poverava na zajedniko vršenje roditeljkog prava u smislu člana 272. stav 2. navedenog zakona.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, odluka nižestepenih sudovi da tužilac- protivtuženi samostalno vrši roditenjsko pravo, doneta je na osnovu odredbe člana 77. stava 3. Porodičnog zakona, a nakon mišljenja stručnog tima organa starateljstva i obavljenog veštačenja od strane komisije veštaka za oblast psihologije, neuropsihijatrije i psihijatrije u pogledu roditeljskih kapaciteta i potencijala za vršenje roditeljskog prava i dužnosti, kao i člana 65. Porodičnog zakona omogućavanjem deci da izraze svoje mišljenje, pravilno ceneći elemente za procenu najboljeg interesa deteta.

U konkretnom slučaju, mišljenja stručnog tima Centra za socijalni rad u Nišu i komisije veštaka, saglasna su da bi maloletnu decu trebalo poveriti na samostalno vršenje roditeljskog prava tužiocu-protivtuženom kao ocu sa kojim žive, imajući u vidu kontinuitet i konstantnost dotadašnjih uslova življenja i formirane okolnosti (škola, stanovanje, pozitivna komunikacija, izostanak manipulacije). Takav način vršenja imajući u vidu sve okolnosti slučaja u najboljem je interesu dece. U takvoj situaciji, iako su oba roditenja podobna i pokazuju visoku motivisanost za vršenje roditeljkog prava, u najboljem je interesu da tužilac i ubuduće nastavi da samostalno vrši roditeljsko pravo i da odnos sa drugim roditeljem ostvaruje kroz održavanje ličnih odnosa prema usvojenom modelu.

Izjavljenom revizijom se, po oceni Vrhovnog kasacionog suda, zato neosnovano osporava pravilnost pobijane drugostepene presude. Podobnost tužioca za samostalno vršenje roditeljskog prava utvrđena je na osnovu saglasnih mišljenja organa starateljstva i komisije veštaka u kojima su detaljno iznete prodične prilike stranaka i sve okolnosti koje su od značaja za ocenu najboljeg interesa dece.

Mišljenju maloletne dece poklonjena je dužna pažnja s obzirom da njihov uzrast, izraženo na adekvatan način, imajući u vidu nalaz i mišljenje komisije veštaka zasnovan na priloženoj medicinskoj dokumentaciji, na opservaciji kontakta oba deteta sa roditeljima i drugim primenjenim metodama u postupku veštačenja, razgovora i opservaciji pred organom starateljstva, kao i omogućavanjem da pred sudom izraze svoje mišljenje. Kada je u pitanju najbolji interes deteta, sud ne opredeljuje samo mišljenje deteta, već su od relevantnog značaja ostali kriterijumi za procenu najboljeg interesa maloletne dece, a što su nižestepeni sudovi, suprotno revizijskim navodima, na pravilan način cenili i za svoju odluku dali dovoljne i jasne razloge.

Neosnovani su revizijski navodi tužene kojim se osporava pravilnost drugostepene odluke o načinu održavanja ličnih odnosa sa maloletnom decom. Naime, pobijanom odlukom je pravilnom primenom članova 6, 61, 266. stav 1. i 270. Porodičnog zakona, uređen način održavanja kontakta tužene sa maloletnom decom, koji model omogućava održavanje i dalje razvijanje adekvatnih ličnih odnosa između dece i majke, posebno imajući u vidu uzrast, pol, zdravstveno stanje, emocionalne i razvojne potrebe dece. U konkretnom slučaju, vodeći računa upravo o dobrobiti maloletne dece stranaka i njihovom najboljem interesu, a na osnovu mišljenja organa starateljstva, određen je model održavanja ličnih odnosa sa majkom koji omogućava razvijanje bliskog i emotivnog odnosa majke i dece, i u isto vreme će obezbediti tužilji da učestvuje u čuvanju, podizanju i vaspitavanju maloletne dece i da odlučuje o pitanjima koja bitno utiču na njihov život.

Na osnovu iznetog, primenom odredbe člana 414. stav 1. ZPP odlučeno je kao u izreci.

Predsednik veća - sudija

Zvezdana Lutovac, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić