Presudom Apelacionog suda u Nišu Gž2 222/2021 od 09.06.2021. godine, odbijena je žalba tuženog i prvostepena presuda potvrđena u stavu prvom, drugom i u usvajajućem delu stava trećeg.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tuženi je blagovremeno izjavio reviziju, zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pobijanu presudu u smislu člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, br.72/11...87/18), Vrhovni kasacioni sud je našao da je revizija delimično osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni kasacioni sud pazi po službenoj dužnosti, niti je drugostepeni sud učinio bitnu povredu odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 1. u vezi člana 396. ZPP, s obzirom da je drugostepeni sud ocenio žalbene navode da je prvostepeni sud propustio da oceni izvedene dokaze, pa i nalaz CSR „Sveti Sava“iz Niša, i dao razloge za ocenu.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tuženi AA i njegova bivša supruga GG su ....2007. godine zasnovali bračnu zajednicu u kojoj su rođena njihova deca, maloletni BB (rođen ...2008. godine) i maloletni VV (rođen ...2013. godine). Njihov brak je razveden pravnosnažnom presudom Osnovnog suda u Knjaževcu P2 22/20 od 21.05.2020. godine, vršenje roditeljskog prava nad maloletnom decom povereno je majci GG, a tuženi kao otac obavezan da doprinosi izdržavanju dece sa po 5.000,00 dinara mesečno i uređen način održavanja ličnih odnosa između oca i dece. Povodom prijave nasilja u porodici, PU Zaječar je izdao naređenje broj 230-1/19-220 od 04.10.2019. godine kojim je tuženom izrečena hitna mera privremenog udaljenja iz stana u ... i zabrana kontaktiranja žrtve nasilja GG i BB u trajanju od 48 sati. Povodom ovog događaja, a nakon sprovedenog postupka stručni tim tužioca je identifikovao i utvrdio postojanje višegodišnjeg porodičnog nasilja prema maloletnom BB (fizičko, psihičko i ekonomsko nasilje), prema maloletnom VV (psihičko nasilje), a prema GG kao supruzi fizičko, psihičko i ekonomsko nasilje sa procenom visokog rizika od ponavljanja i eskalacije nasilje zbog čega je pokrenut ovaj postupak po službenoj dužnosti. Protiv tuženog je pokrenut krivični postupak zbog krivičnog dela nasilja u porodici iz člana 194. stav 3. u vezi stava 1. KZ u odnosu na oštećenog mal. BB i krivičnog dela nasilja iz člana 194. stav 1. u odnosu na oštećenu GG u kom postupku je tuženom određen pritvor u kome se nalazio u periodu od 04.10.2019. godine do 23.07.2020. godine. Tuženi je dana 03.10.2019. godine i 04.10.2019. godine izvršio fizičko nasilje nad sinom mal. BB tako što ga je po povratku sa posla oko 23,00 časova šamarao, jer je saznao da je sakrio od njega da je dobio lošu ocenu (dvojku iz matematike), a fizičko kažnjavanje je nastavio i narednog dana u jutarnjim časovima, što je sve posmatrao mal. VV. Po odlasku u školu mal. BB je navedeni događaj prijavio stručnim radnicima škole, koji su slučaj prijavili nadležnom Centru za socijalni rad. Tuženi je prema maloletnom BB i ranije vršio fizičko nasilje (šamaranjem i slično) uz stalno psihičko nasilje, vređanjem i omalovažavanjem (nazivanjem pogrdnim imenima, glupane, olupino, pretnje batinama, zabrane održavanja socijalnih kontakta sa drugom decom i učestvovanjem u vannastavnim aktivnostima). Tuženi se nasilnički ponašao i prema supruzi GG i to kroz fizičko nasilje (šamaranje, udarcima pesnicom, guranjem), psihičkim nasiljem (pretnjama da će da je prebije, da će joj oduzeti decu, vređanjem i omalovažavanjem, zabranama održavanja kontakta) i ekonomskim nasiljem (uskraćivanjem novca, zabranom raspolaganja sopstvenim primanjima i slično). Ovim situacijama je prisustvovao mal. BB koji je usled toga trpeo psihičko nasilje. Prema mišljenju Centra za socijalni rad „Sveti Sava“ u Nišu, a nakon opservacije i obavljenih individualnih razgovora sa tuženim, sa decom i majkom, tuženi je priznao da je fizički kažnjavao mal. BB, da je mal. VV bio prisutan i da je na taj način bio izložen emocionalnom nasilju. Prilikom susreta sa decom i dalje vrši emocionalno zlostavljanje tako što prebacuje osećaj krivice i odgovornosti na mal. BB za postupke koji se vode protiv njega. Konkretno delo nasilja povodom kojeg je pokrenut krivični postupak nije situacionog karaktera, već se radi o ustaljenom obrascu ponašanja dugi niz godina, tuženi nema realan uvid da je takvo ponašanje neprihvatljivo i da ostavlja posledice na dalji pravilan psihofizički razvoj dece. Prema konačnom mišljenju Centra tuženi zloupotrebljava roditeljsko pravo vršenjem fizičkog i psihičkog zlostavljanja dece zbog čega su ispunjeni uslovi za potpuno lišenje roditeljskog prava nad mal. BB i VV.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je zaključio da je tuženi 03.10. i 04.10.2019. godine izvršio fizičko nasilje nad sinom, mal. BB, u prisustvu mal. VV, da je i u ranijem periodu više puta vršio fizičko nasilje, da je osim fizičkog nasilja tuženi mal. BB često vređao i nazivao pogrdnim imenima, pa je imajući u vidu iskaz tuženog i saslušanih svedoka, kao i nalaz i stručno mišljenje CSR „Sveti Sava“ od 30.11.2020. godine zaključio da se u konkretnom slučaju radi o ustaljenom obrascu ponašanja tuženog koji štetno utiče na rast i razvoj maloletne dece, te da je tuženi zloupotrebio roditeljsko pravo vršenjem fizičkog i psihičkog zlostavljanja dece zbog čega je tuženog potpuno lišio svih prava i dužnosti sadržine roditeljskog prava, osim dužnosti izdržavanja dece. Takođe, kod postojanja višegodišnjeg porodičnog nasilja od strane tuženog i to u odnosu na mal. BB u vidu fizičkog i psihičkog nasilja, u odnosu na maloletnog VV u vidu psihičkog nasilja, kao i u odnosu na bivšu suprugu GG u vidu fizičkog, psihičkog i ekonomskog nasilja, prvostepeni sud je primenom člana 198. Porodičnog zakona odredio mere zaštite od nasilja u porodici bliže označene u usvajajućem delu stava trećeg izreke, dok je u preostalom delu odbio predlog za određivanje mere zaštita od nasilja u porodici kod činjenice da se tuženi iselio iz porodične kuće bivše supruge GG, kao i navode iz podneska GG i BB od 16.09.2020. godine, te izjave istih da je u međuvremenu došlo do normalizovanja njihovih međusobnih ličnih odnosa sa tuženim i nesmetanog funkcionalnog održavanja ličnih odnosa tuženog za decom.

Drugostepeni sud je prihvatio pravnu argumentaciju prvostepenog suda, nalazeći da je pravilnom primenom materijalnog prava, odredbe člana 81. i 82. Porodičnog zakona, odlučeno o potpunom lišenju roditeljskog prava tuženog u odnosu na mal. BB i mal. VV, kao i da je pravilnom primenom odredaba člana 197. i 198. Porodičnog zakona delimično usvojen zahtev za određivanje mera zaštite od nasilja u porodici iz usvajajućeg dela stava trećeg izreke.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, imajući u vidu utvrđeno činjenično stanje, pravilno je primenjeno materijalno pravo kada je delimično usvojen zahtev za određivanje mera zaštite od nasilja u porodici.

Prema članu 197. stav 1. Porodičnog zakona, nasilje u porodici je ponašanje kojim jedan član porodice ugrožava telesni integritet, duševno zdravlje ili spokojstvo drugog člana porodice. Stavom 2. ovog člana propisano je, između ostalog, da se nasiljem u porodici smatra naročito: nanošenje ili pokušaj nanošenja telesne povrede (tačka 1.), izazivanje straha pretnjom ubistva ili nanošenjem telesne povrede članu porodice ili njemu bliskom licu (tačka 2.), ograničavanje slobode kretanja ili komuniciranje sa trećim licima (tačka 5.), kao i vređanje i svako drugo drsko, bezobzirno i zlonamerno ponašanje (tačka 6.).

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, a kod utvrđenja da je evidentirano postojanje nasilja u porodici, pravilno je nižestepenim presudama primenjeno materijalno pravo kada su određene mere zaštite od nasilja u porodici tako što je tuženom zabranjen svaki vid psihičkog i fizičkog nasilja, odnosno bilo kog oblika zlostavljanja mal. BB, mal. VV i bivše supruge GG, kao i vršenje bilo kakve radnje kojom se ugrožava telesni integritet, duševno zdravlje i spokojstvo navedenih lica kako neposredno tako i preko trećih lica, u direktnom ili posrednom kontaktu preko društvenih mreža, telefona, sms poruka.

U postupku je utvrđeno da je tuženi prema mal. deci i bivšoj supruzi ispoljio ponašanje koje predstavlja nasilje u porodici u smislu člana 197. stav 1. Porodičnog zakona, zbog čega su određene mere zaštite u porodici u smislu člana 198. stav 1. i stav 2. tačka 5. tog zakona, usled opasnosti da će se ponoviti nasilje u porodici koje je prouzrokovao tuženi. Navodi revizije da je pravnosnažno odbijena optužba da je tuženi prema bivšoj supruzi GG izvršio krivično delo nasilja u porodici zbog odustanka javnog tužioca od optužbe, nisu od značaja za donošenje drugačije odluke, jer ne dovode u sumnju činjenično stanje koje je u odnosu na postojanje nasilja u porodici pravilno utvrđeno.

Iz navedenih razloga, Vrhovni kasacioni sud je odlučio kao u stavu prvom izreke na osnovu člana 414. stav 1. ZPP-a.

Međutim, Vrhovni kasacioni sud nalazi da je u preostalom delu pobijane odluke u odnosu na potpuno lišenje roditeljskog prava zbog pogrešne primene materijalnog prava činjenično stanje ostalo nepotpuno utvrđeno.

Odredbom člana 81. Porodičnog zakona propisano je da roditelj koji zloupotrebljava prava ili grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava može biti potpuno lišen roditeljskog prava, a u stavu drugom i trećem istog člana navedeni su primeri zloupotrebe prava iz sadržine roditeljskog prava i grubo zanemarivanje dužnosti i sadržine roditeljskog prava.

Odredbom člana 266. stav 1. Porodičnog zakona propisano je da u sporu za zaštitu prava deteta i u sporu za vršenja odnosno lišenje roditeljskog prava sud je uvek dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta, dok je u članovima 204. i 207. Porodičnog zakona propisano načelo hitnosti i istražno načelo u postupcima u vezi sa porodičnim odnosima.

Najbolji interes deteta je pravni standard koji se procenjuje na osnovu niza objektivnih i subjektivnih okolnosti, a u svakom slučaju elementi za procenu najboljeg interesa deteta obuhvataju između ostalog mišljenje deteta, očuvanje porodične sredine i održavanje odnosa, ali i zdravlje, briga, zaštita i sigurnost deteta. Interes maloletnog deteta je da se između maloletnog deteta i roditelja sa kojim ne živi razvije odnos ljubavi, poverenja, međusobnog uvažavanja, privrženosti, poštovanja ličnosti i dostojanstva, pa je stoga svako dužan da se rukovodi tim interesom u svim aktivnostima koji se tiču deteta (član 6. stav 1. Porodičnog zakona).

Nižestepeni sudovi u tom smislu nisu dali razloge u vezi najboljeg interesa mal. BB i mal. VV da tuženi bude potpuno lišen roditeljskog prava, naročito imajući u vidu da je stručni tim CSR „Sveti Sava“ Niš u svom mišljenju od 30.11.2020. godine naveo da je u interesu dece da se kontakti dece sa ocem realizuju u kontrolisanim uslovima, ali i da je u međuvremenu došlo do normalizovanja međusobnih odnosa i funkcionalnog održavanja ličnih odnosa tuženog sa decom.

Prilikom odlučivanja o potpunom lišenju roditeljskog prava sud je bio dužan da utvrdi mišljenje mal. BB u odnosu na navedeni postupak, kod činjenice da je mal. BB naveo da je upoznat sa postupkom i da razume razlog pozivanja organa starateljstva, što je omogućavalo da dete iskaže svoje mišljenje u odgovarajućem postupku i da se nakon toga stavovi deteta ozbiljno razmotre, imajući u vidu i sadržinu pisma koji su mal. BB i bivša supruga tuženog uputili sudu.

Potpuno lišenje roditeljskog prava predstavlja ozbiljno mešanje države u porodični život stranaka, što zahteva nesumnjivo utvrđenje da li je to u najboljem interesu mal. deteta, s obzirom na to da se najbolji interes deteta ogleda i u postojanju veze sa prirodnom porodicom, te da se te veze mogu prekidati u izuzetnim okolnostima. Stoga se mora voditi računa da se postigne ravnoteža između, s jedne strane, ostvarenja najboljeg interesa deteta, a sa druge strane, očuvanja roditeljskih kapaciteta u što je mogućoj većoj meri. Upravo srazmernost doprinosi oceni da li postoji razumni odnos srazmernost između primenjenih sredstava i cilja čijem se ostvarenju teži, što je prvostepeni sud propustio da oceni.

U ponovnom postupku prvostepeni sud će imati u vidu primedbe iz ove presude, te će primenom istražnog načela zatražiti usaglašeno mišljenje organa starateljstva, pribaviće mišljenje mal.deteta u odnosu na navedeni postupak, pa će ponovo oceniti da li postoje ozbiljni razlozi za potpuno lišenje roditeljskog prava tuženog.

Ukinuta je odluka o troškovima postupka, jer ista zavisi od konačnog rešenja ove pravne stvari.

Imajući u vidu izneto, Vrhovni kasacioni sud je na osnovu člana 415. stav 1. ZPP odlučio kao u stavu drugom izreke.

Predsednik veća – sudija

Gordana Komnenić,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić