Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužilac je blagovremeno izjavio reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Tuženi je podneo odgovor na reviziju tužioca, sa zahtevom za naknadu troškova sastava istog.

Vrhovni sud je ispitao pobijanu odluku, u smislu odredbe člana 408, u vezi člana 403. stav 3. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, br. 72/11... 18/20), pa je našao da revizija nije osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni sud pazi po službenoj dužnosti. Revizijsko ukazivanje da je učinjena bitna povreda odredaba postupka iz člana 374. stav 2.tačka 12. ZPP, nije od značaja jer odredbom člana 407. ZPP ta povreda nije propisana kao revizijski razlog. Nisu osnovani revizijski navodi tuženog kojima se ukazuje da je drugostepena odluka doneta uz pogrešnu ocenu izvedenih dokaza u spisima, čime se ukazuje na bitnu povredu odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 1, a u vezi sa članovima 7., 8., 228. i 231. ZPP, obzirom da je pobijana odluka zasnovana je na činjeničnom stanju koje je utvrđeno ocenom dokaza izvršenom od strane prvostepenog suda. Osim toga, ovakvim revizijskim navodima suštinski se osporava pravilnost utvrđenog činjeničnog stanja na kojem su zasnovane nižestepene odluke, što ne predstavlja dozvoljeni revizijski razlog u smislu člana 407. stav 2. Zakona o parničnom postupku.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilac je pravni sledbenik sada pokojnog BB iz ... koji je bio vlasnik parcele broj .., kuće broj .. u ... sa kućištem, pet zgrada, dvorištem i vrtom od 8 ari 28m2 80 cm, upisan u A listu ZKUL broj .. KO Beograd 2. Na osnovu zaključka Sreskog suda za Grad Beograd DN 11169/35 od 24.12.1935. godine dozvoljen je besteretni otpis navedene parcele broj .. od zemljiško knjižnog tela u A listu br. .. i upis te parcele u A list novog ZKUL .. iste katastarske opštine i uknjižba prava vlasništva na tom zemljištu u korist BB. Na osnovu rešenja Sekretarijata za finansije NO Opštine Palilula 16252/1 od 01.09.1959. godine zemljište koje se nalazi na kat. parceli .. uknjiženo je kao društvena svojina sa pravom korišćenja Direkcije za izgradnju mostova. NO Opština Palilula donela je rešenje broj 03-4936/2 od 27.12.1960. godine kojim se prenosi pravo korišćenja na nepokretnostima u društvenoj svojini, među kojima se nalazi i nepokretnost upisana u ZKUL .. kp. broj .. KOB2 vlasništvo BB na Direkciju za izgradnju mostova NO Grad Beograd u Beogradu, a u stavu drugom tog rešenja predviđeno je da će se o naknadi za preneto pravo korišćenja koji je dužan da plati korisnik, doneti posebno rešenje. Rešenjem Odeljenja za finansije NO Opštine Palilula u Beogradu od 12.03.1962. godine, (pravnosnažno 26.04.1962. godine) za nacionalizovano gradsko neizgrađeno zemljište ranijim sopstvenicima određena je i data naknada, između ostalog i BB iz ... pravnom prethodniku tužioca, za ustupljeno nacionalizovano građevinsko neizgrađeno zemljište kat. parcele broj .. u ulici ..., upisana u ZKUL .. KOB2 površine 828,80m2 u ukupnom iznosu od 165.750,00 dinara i to 15.760,00 dinara odjednom u gotovom novcu, a 150.000,00 dinara u obveznicama i to jedna obveznica od 100.000,00 dinara i jedna od 50.000,00 apoena za vreme od 50 godina u jednakim godišnjim obrocima od 2.000,00 dinara počev od 01.01.1959. godine, s tim da će se isplata izvršiti do 15 jula svake godine. U obrazloženju tog rešenja je navedeno da je građevinsko neizgrađeno zemljište nacionalizovano i postalo društvena svojina danom stupanja na snagu Zakona o nacionalizaciji najamnih zgrada i građevinskog zemljišta po rešenju Sekretarijata za finansije NO Palilula u Beogradu od 18.04.1959. godine, da je Direkcija za izgradnju mostova NO Grada Beograda određena za korisnika tih parcela radi svojih potreba po rešenju NO Palilula u Beogradu od 27.12.1960. godine pošto je uvedena u posed predmetnih parcela, a da je odredbama člana 7, 46. i 47. navedenog zakona predviđeno da se naknada ranijim sopstvenicima za nacionalizovano gradsko neizgrađeno zemljište ima dati po tom zakonu.

Rešenjem Gradske opštine Palilula Odeljenje za imovinskopravne poslove od 09.02.2012. godine, u postupku administrativnog prenosa prava korišćenja na katastarskim parcelama, preneto je pravo korišćenja, između ostalih i na spornoj parceli broj .. prema starom premeru, koja odgovara kat.parcelama novog premera br. .. i dela parcele br. .. upisane u list nepokretnosti .. KO Palilula, dotadašnjeg korisnika Gradske opštine Palilula i Mostoprojekta a.d. Beograd (pravnog sledbenika Direkcije za izgradnju mostova), u korist Grada Beograda, a za potrebe Direkcije za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda. Ovaj prenos je izvršen u cilju izgradnje građevinske parcele P2 - denivelisane raskrsnice Pančevački most i građevinske parcele 3E4 - zaštitno zelenilo u Bulevaru Despota Stefana u skladu sa Planom detaljne regulacije prostora između ulica Despota Stefana, Mitropolita Petra, Dragoslava Srejovića i Mije Kovačevića („Službeni list Grada Beograda“ br.34/09). Rešenjem RGZ SKN od 08.06.2012. godine dozvoljen je u listu nepokretnosti br. .. KO Palilula upis prava javne svojine u korist Grada Beograda sa udelom 1/1 između ostalog i na nepokretnostima kp. broj .. i .. . Zaključkom Agencije za restituciju od 22.12.2014. godine odbačen je (kao neuredan) zahtev tužioca za vraćanje (za obeštećenje) oduzete imovine - gradskog građevinskog zemljišta kuće broj .. i pet pomoćnih zgrada sa dvorištem i vrtom na kat. parceli broj .. u ulici ... u površini od 8 ari 28,80m2 bivšeg vlasnika sada pokojnog BB. Tržišna vrednost za gradsko građevinsko zemljište na kat. parceli .. i .. KO Palilula ukupne površine 828,80m2 u Bulevaru Despota Stefana iznosi 435.120 evra, odnosno 525 evra po jednom metru kvadratnom, što na dan veštačenja 23.08.2017. godine iznosi ukupno 51.950.456,21 dinara. Ostavinskim rešenjem od 10.11.1966. godine tužilac je oglašen za testamentalnog naslednika pok.BB na celokupnoj njegovoj imovini, a sporna parcela .. u ulici ... u površini od 828.80m2 nije bila predmet zaostavštine.

Na osnovu utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su primenom odredbe člana 34, 46. i 47. Zakona o nacionalizaciji najamnih zgrada i građevinskog zemljišta („Službeni list FNRJ“ broj 52/58, 3/59, 24/59, 24/61 i 1/63) odredbe člana 47. Zakona o eksproprijaciji („Službeni list FNRJ“ broj 12/57), člana 14. Zakona o izmenama i dopunama Zakona o eksproprijaciji („Službeni list SFRJ“ broj 5/68) i člana 72. Zakona o eksproprijaciji („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 53/95 ... 55/13) ocenili da se u konkretnom slučaju ne radi o faktičkoj eksproprijaciji pošto je pravnom prethodniku tužioca sporna nepokretnost oduzeta - nacionalizovana na osnovu odluke nadležnog organa rešenjem NO Opštine Palilula od 27.12.1960. godine kojim je na Direkciju za izgradnju mostova preneto pravo korišćenja na nepokretnostima u društvenoj svojini i to kat. parcela .. KOB2 (bivše) vlasništvo BB. Pravnosnažnim rešenjem Odeljenja za finansije NO Palilula u Beogradu od 12.03.1962. godine određena je naknada pravnom prethodniku tužioca za ustupljeno nacionalizovano gradsko neizgrađeno zemljište tj. za kat. parcelu .. u ulici ... u površini od 828.80m2 u ukupnom iznosu od 165.750,00 dinara na osnovu navedenih zakonskih odredaba i odredbe člana 52. i 55. Uredbe o postupku za sprovođenje nacionalizacije nameni i izgradnji građevinskog zemljišta, člana 1, 3. i 6. Uredbe o sredstvima i načinu isplate naknade za nacionalizovane zgrade i građevinskog zemljišta, člana 1. tačka 8. Uputstva za primenu Uredbe o nacionalizaciji najamnih zgrada i građevinskog zemljišta i člana 1. tačka b Odluke Narodnog Odbora Grada Beograda o naknadi za eksproprisano zemljište. Pravni prethodnik tužioca imao je pravo da u roku od 30 dana da podnese zahtev Sreskom sudu da u vanparničnom postupku utvrdi visinu naknade, a na rešenju je konstatovano da je isto postalo pravnosnažno na dan 26.04.1962. godine, nakon čega je imalo snagu izvršnog naslova, kako je u izreci i konstatovano u pogledu upisa promena u javnim knjigama, ali i u odnosu na isplate naknade pravnom prethodniku tužioca prema tački 2. Uputstva za primenu Uredbe o isplati naknade za nacionalizovane najamne zgrade i građevinska zemljišta. Imajući u vidu da je primenom člana 70. Zakona o eksproprijaciji, kojim je propisano da se prava na nepokretnosti u državnoj i društvenoj svojini mogu rešenjem opštinske uprave oduzeti ili ograničiti i preneti na drugog nosioca prava na nepokretnostima u društvenoj ili državnoj svojini ako to zahteva javni interes (administrativni prenos), doneto rešenje o prenosu prava korišćenja od 09.02.2012. godine i da je to pravo na spornim parcelama sa Mostoprojekta a.d. Beograd, preneto na ovde tuženog Grada Beograda putem administrativnog prenosa, jer to zahteva javni interes tj. izgradnja saobraćajnice u gradu, zaključili su da tužilac neosnovano potražuje isplatu predmetnog novčanog potraživanja po osnovu faktičke eksproprijacije, zbog čega je odbijen tužbeni zahtev.

Po oceni Vrhovnog suda, neosnovano se navodima revizije osporava pravilna primena materijalnog prava.

Članom 34. Zakona o nacionalizaciji najamnih zgrada i građevinskog zemljišta („Službeni list FNRJ“, br. 52/58, 3/59, 24/59), smatraju se građevinskim zemljištima i nacionalizuju se sva izgrađena i neizgrađena zemljišta, koja se nalaze u užim građevinskim rejonima gradova i naselja gradskog karaktera, a koja se mesta smatraju gradovima i naseljima gradskog karaktera, određuje republičko izvršno veće. Uži građevinski reon određuje na predlog opštinskog narodnog odbora, sreski narodni odbor posebnom odlukom donetom na sednicama oba veća. Odluku o užem građevinskom reonu potvrđuje republičko izvršno veće. Uži građevinski reon može obuhvatiti samo ono područje koje je već urbanistički izgrađeno i koje će prema planiranoj stambenoj i komunalnoj izgradnji biti izgrađeno u doglednom vremenu.

Prema članu 38. istog zakona građevinsko neizgrađeno zemljište koje je nacionalizovano ostaje u posedu ranijeg sopstvenika sve dok ga on na osnovu rešenja Opštinskog narodnog odbora ne preda u posed opštini ili drugom licu, radi izgradnje zgrade ili drugog objekta i radi izvođenja drugih radova. Članom 39. istog zakona propisano je da raniji sopstvenik nacionalizovanog građevinskog neizgrađenog zemljišta ima pravo to zemljište zajedno sa trajnim zasadima na njemu, sve dok je u njegovom posedu, besplatno koristi ili za to vreme drugome da na korišćenje uz naknadu ili bez naknade, saglasno važećim propisima o zakupu poljoprivrednog zemljišta.

Članom 41. istog zakona propisano je da građanin ili pravno lice kome opštinski narodni odbor da na korišćenje nacionalizovano građevinsko neizgrađeno zemljište radi podizanja zgrade ili drugog objekta, dužan je platiti za to korišćenje najmanje onoliko koliko se plaća ranijem sopstveniku na ime naknade za nacionalizovano zemljište. Opštinski narodni odbor na sednicama oba veća može odlučiti da korisnici zemljišta ne daju naknadu iz prethodnog stava, ali je u tom slučaju dužan tu naknadu platiti sam opštinski narodni odbor iz budžetskih sredstava opštine. Članom 46. stav 1. istog zakona predviđeno je da se za nacionalizovano građevinsko neizgrađeno zemljište ranijem sopstveniku daje naknada koja se određuje po tarifi po kojoj se određuje naknada za eksproprisano građevinsko zemljište (član 47. Zakona o eksproprijaciji), a stavom 2. da se naknada po prethodnom stavu isplaćuje za vreme od 50 godina, u jednakim godišnjim obrocima, počev od prvog dana po isteku meseca u kome je raniji sopstvenik predao zemljište u posed opštini ili drugom korisniku (član 38).

U konkretnom slučaju, NO Opštine Palilula doneo je rešenje broj 03-4936/2 od 27.12.1960. godine kojim je preneto pravo korišćenja na nepokretnostima u društvenoj svojini Direkciji za izgradnju mostova NO grada Beograda u Beogradu, među kojima se nalazi i nepokretnost upisana u ZKUL .. kp. broj .. KOB2 vlasništvo BB, te da će se o naknadi za preneto pravo korišćenja koji je dužan da plati korisnik doneti posebno rešenje i ukinuto je privremeno rešenje NOO Palilula od 12.05.1959. godine kojim je određena Direkciji za izgradnju mostova za organ upravljanja na navedenim nepokretnostim. To rešenje zasnovano je na Odluci o određivanju užeg građevinskog reona na užem području grada Beograda br. 762/59 od 20.03.1959. godine koju je naknadno potvrdilo Izvršno veće Narodne skupštine Srbije svojim rešenjem br.445/1 od 3.07.1959. godine, a u smislu člana 34. Zakona o nacionalizaciji najamnih zgrada i građevinskog zemljišta („Službeni list FNRJ“, br. 52/58). Osim toga, odlučujući o zahtevu sada pok.BB, NO Sreza Beograd, Savet za urbanizam doneo je rešenje br.6019 od 15.06.1056. godine kojim nije odobrena lokacija za podizanje individualne stambene zgrade na parceli br. .. KOB-2 Karaburma, jer je navedena parcela po Generalnom urbanističkom planu predviđena za podizanje javnih objekata u zelenilu.

Prema pravnosnažnom rešenju o određivanju naknade za ustupljeno nacionalizovano gradsko neizgrađeno zemljište od 12.03.1962. godine, kat. parcela broj .. u ulici ... upisana u ZKUL br. .. KO Beograd 2 u površini od 828,80 m2 (sada sporne parcele kp. broj .. i deo kp. broj .. KO Palilula) izuzeta je iz imovine pravnog prethodnika tužioca u postupku nacionalizacije i određena mu je za tu nepokretnost pravična naknada u ukupnom iznosu od 165.760,00 dinara.

Imajući u vidu izneto, Vrhovni sud nalazi da su nižestepeni sudovi pravilnom primenom i tumačenjem odredaba Zakona o nacionalizaciji najamnih zgrada i građevinskog zemljišta, zaključili da se nacionalizacija vrši po samom zakonu, te da je raniji sopstvenik sporne katastarske parcele (pravni prethodnik tužioca) prestao biti vlasnik istih stupanjem na snagu navedenog zakona, Odluke o određivanju užeg građevinskog reona na užem području grada Beograda i donošenjem rešenja o nacionalizaciji.

Promena sopstvenika na nacionalizovanoj nepokretnosti, kao i pravni odnos između prethodnog vlasnika i novog korisnika, u svim pojedinostima regulisan je navedenim Zakonom, kao i Uredbom o postupku za sprovođenje nacionalizacije najamnih zgrada i građevinskog zemljišta („Službeni list FNRJ“ broj 4/59), kojima je određen postupak nacionalizacije, koji je podrazumevao donošenje rešenja o utvrđivanju predmeta nacionalizacije kao osnova za sprovođenje uknjižbe društvene svojine na toj nepokretnosti, kao i osnova i merila za isplatu naknade za nacionalizovanu nepokretnost, kao u konkretnom slučaju rešenjem od 27.12.1060 i rešenjem od 12.03.1962. godine.

Primenom člana 70. Zakona o eksproprijaciji na istom zemljištu je izvršen administrativni prenos, ali ne sa tužiočevog oca kao vlasnika, već sa uknjiženog korisnika „Mostoprojekta“ a.d. Beograd, kao pravnog sledbenika ranijeg korisnika nacionalizovane nepokretnosti Direkcije za izgradnju mostova NO Grada Beograda, na ovde tuženog, a za potrebe navedene Direkcije za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda zbog utvrđenja javnog interesa, radi izgradnje saobraćajnice u gradu.

Stoga, nasuprot navodima revizije, pravilno nižestepeni sudovi nalaze da je u konkretnom slučaju u pitanju nacionaliziacija parcele ranije u vlasništvu pravnog prethodnika tužioca, a ne njena faktička eksproprijacija u odnosu na njega, zbog čega nema osnova za primenu pravila kojima se određuje naknada za eksproprisanu nepokretnost po članu 42. Zakona o eksproprijaciji, jer se radi o različitim osnovama sticanja društvene (državne) svojine.

S obzirom na to da pravnom prethodniku tužioca, nepokretnost nije oduzeta po osnovu ranije važećeg Zakona o eksproprijaciji, niti je izvršena faktička eksproprijacija (bez rešenja), već je zemljište postalo društvena svojina po osnovu akta o nacionalizaciji, to se u parničnom postupku ne može ostvariti pravo na naknadu tržišne vrednosti oduzetog zemljišta. Naime, Zakonom o vraćanju oduzete imovine i obeštećenju ("Službeni glasnik RS", br. 72/2011, 108/2013, 142/2014, 88/2015 - US, 95/2018, 153/2020) u članu 2. taksativno su navedeni propisi primenom kojih je oduzeta imovina, čiji se povraćaj može ostvariti po odredbama tog zakona, među kojima je u tački 34. i Zakon o nacionalizaciji najamnih zgrada i građevinskog zemljišta („Službeni list FNRJ”br.52/58), a članom 3. tačka 3. istog zakona pod „aktom o podržavljenju” podrazumeva se pravni akt koji je imao neposredno dejstvo, kao što je presuda, odluka, rešenje i drugi pravni akt državnog, odnosno drugog nadležnog organa, kojim je izvršeno podržavljenje imovine, iz kojih razloga se neosnovano osporava da je bio donet akt o nacionalizaciji.

Navedenim zakonom uređeni su uslovi, način i postupak vraćanja oduzete imovine i obeštećenja za oduzetu imovinu, koja je na teritoriji Republike Srbije primenom propisa o agrarnoj reformi, nacionalizaciji, sekvestraciji, kao i drugih propisa, na osnovu akata o podržavljenju, posle 9. marta 1945. godine oduzeta od fizičkih i određenih pravnih lica i prenesena u opštenarodnu, državnu, društvenu ili zadružnu svojinu. S obzirom da je tim zakonom propisan način ostvarenja povređenog subjektivnog prava (obeštećenja – ostvaruje se u upravnom postupku), koji postupak po zahtevu za vraćanje imovine vodi Agencija za restituciju, zbog čega se naknada tražena kao za eksproprisano zemljište u parničnom postupku ne može priznati.

Iz navedenih razloga, Vrhovni sud je odlučio kao u stavu prvom izreke na osnovu člana 414. stav 1. ZPP.

Primenom člana 165. stava 1. u vezi člana 154. ZPP, Vrhovni sud je odbio zahtev tuženog za naknadu troškova odgovora na reviziju, jer to nisu troškovi potrebni za vođenje ove parnice, pa je iz iznetih razloga odlučeno kao u stavu drugom izreke.

Predsednik veća - sudija

Zvezdana Lutovac, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković