Presudom Višeg suda u Novom Sadu Gž 4640/19 od 10.08.2021. godine, stavom prvim izreke odbijene su kao neosnovane žalbe tužilje i tužene i potvrđena presuda Osnovnog suda u Novom Sadu P 9564/18 od 03.09.2019. godine. Stavom drugim izreke odbijeni su zahtevi tužilje i tužene za naknadu troškova žalbenog postupka.

Protiv navedene pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužena je blagovremeno izjavila reviziju, zbog pogrešne primene materijalnog prava, pozivajući se na odredbe člana 404. ZPP.

Odlučujući o dozvoljenosti revizije, u smislu člana 404. ZPP („Službeni glasnik RS“ br.72/11, 55/14, 87/18 i 18/20), Vrhovni kasacioni sud je ocenio da su ispunjeni uslovi za odlučivanje o posebnoj reviziji radi ujednačavanja sudske prakse, pa je na osnovu člana 404. stav 2. tog zakona, odlučeno kao u stavu prvom izreke.

Odlučujući o reviziji na osnovu člana 408. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je utvrdio da je revizija tužene osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni kasacioni sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilja kao korisnik kredita, zaključila je sa tuženom bankom dana ...2008. godine Ugovor o dugoročnom stambenom kreditu broj ... Odredbom člana 1. ovog ugovora, tužena je odobrila tužilja kredit u iznosu od 14.400,00 Evra u dinarskoj protivvrednosti po srednjem kursu tužene na dan puštanja kredita u korišćenje, sa periodom vraćanja od 240 meseci. Pobijanom odredbom člana 7. stava 1. tačka 4. istog ugovora, tužilja je preuzela obavezu da pre puštanja kredita u korišćenje, plati banci proviziju u iznosu od 2% od iznosa odobrenog kredita na ime naknade za obradu kreditnog zahteva, odobrenje i administriranje kredita. Po osnovu navedene ugovorne odredbe tužena je od tužilje istog dana naplatila iznos od 288,00 evra, u dinarskoj protivvrednosti od 24.459,44 dinara po srednjem kursu tužene banke što odgovara 2% od odbrenog kredita. Pre zaključenja ovog ugovora, tužena banka je u obrascu Osnovnih podataka o kreditu data tužilji 30.10.2008. godine, u delu tabelarno iskazanih podataka koji se uključuju u obračun efektivne kamatne stope pod tačkom 6. iste, navela ukupan iznos naknada i drugih troškova koje klijent treba da plati u toku odobravanja i realizacije ugovora o kreditu u dinarima, u apsolutnom iznosu od 60.639,02 dinara, a što je sve navedeno i u Pregledu bitnih elemenata otplate kredita od 30.10.2008. godine u delu podataka koji se ukuljučuju u obračun efektivne kamatne stope pod tačkom 6. navedenog obrasca u apsolutnom iznosu od 60.639,02 dinara.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su zaključili da je predmetni deo odredbe ugovora o kreditu ništav, jer je protivan odredbama članova 47, 103. i 1065. Zakona o obligacionim odnosima, budući da tužiocu kao korisniku nije predočeno ugovornom odredbom, niti u predugovornoj fazi na šta se ove naknade odnose, u čemu se sastoje, koliko iznose i zbog čega se vezuju za iznos kredita koji je ugovoren, te da li visina troškova od 2% predstavlja adekvatnu naknadu za stvarne troškove. S obzirom na to, zauzeli su stanovište da tužilja ima pravo na vraćanje novčanog iznosa naplaćenog po osnovu ništave odredbe, na osnovu člana 210. i 214. ZOO, sa zakonskom zateznom kamatom od dana sticanja, jer je tužena banka nesavestan sticalac.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda stanovište nižestepenih sudova je zasnovano na pogrešnoj primeni materijalnog prava.

Prema članu 103. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima, ugovor je ništav ako je protivan prinudnim propisima, javnom poretku ili dobrim običajima i to ako cilj povređenog pravila i zakon ne upućuju na nešto drugo, a na ništavost sud pazi po službenoj dužnosti na osnovu člana 109. istog zakona.

Prema odredbi člana 1065. Zakona o obligacionim odnosima, ugovorom o kreditu banka se obavezuje da obvezniku kredita stavi na raspolaganje određeni iznos novčanih sredstava na određeno ili neodređeno vreme za neku namenu ili bez utvrđene namene, a korisnik se obavezuje da banci plati ugovorenu kamatu i dobijeni iznos novca vrati u vreme i na način kako je to utvrđeno ugovorom. Ugovor o kreditu se zaključuje u pismenoj formi, što znači da se u pisanom tekstu ugovora mora utvrditi iznos kreditnih sredstava, kao i uslovi davanja, korišćenja i vraćanja kredita (član 1066. navedenog zakona).

Pravo banke da obračunava troškove i naknade bankarskih usluga zaključenog Ugovora o kreditu proizlazi iz člana 43. Zakona o bankama, kojim je predviđena mogućnost jedinstvenog načina obračuna i objavljivanja troškova, kamata i naknada bankarskih usluga i to naročito po osnovu depozitnih i kreditnih poslova.

Ovo pravo banke je regulisano i podzakonskim aktima koja su važila u vreme zaključenja predmetnog ugovora od 30.10.2008. godine i to Odlukom o jedinstvenom načinu obračuna i objavljivanja efektivne kamatne stope na depozite i kredite („Službeni glasnik RS“ broj 57/2006), doneta na osnovu odredaba članova 43 i 44.stav 3. Zakona o bankama („Službeni glasnik RS“ broj 107/2005) koja je u primeni od 01.10.2006 godine i Uputstva za primenu Odluke o jedinstvenom načinu obračuna i objavljivanja efektivne kamatne stope na depozite i kredite („Službeni glasnik RS“ broj 57/2006).

Tom odlukom propisan je jedinstven način obračuna i objavljivanja troškova, kamata i naknada bankarskih usluga (efektivna kamatna stopa), kao i uslovi i način obaveštavanja klijenata banke (tačka 1. stav 1.). Na osnovu odredbe tačke 5. ove Odluke, ponuda banke koja se odnosi na kredite treba da jasno i nedvosmisleno sadrži podatke koji se uključuju u obračun efektivne kamatne stope (stav 1. pod 1), kao i podatke koji se ne uključuju u obračun efektivne kamatne stope (stav 1. pod 2). Navedeni podaci treba budu utvrđeni i izkazani u ponudi tako da klijenta nijednog trenutka ne dovedu u zabludu što se tiče bilo kog elementa tih podataka (tačka 5.stav 2.) i dostavljeni na način propisan uputstvom iz tačke 11. ove odluke (tačka 5. stav 3.). Informacije treba da budu utvrđene i iskazane na obrascu koji se odnosi na osnovne podatke o kreditu (prilog 1 uz uputstvo iz tačke 11. Odluke), koji banka uručuje klijentu kao svoju ponudu. Pored toga, prema odredbi tačke 7. stav 2. navedene Odluke, pri zaključenju ugovora o kreditu banka uz ugovor uručuje klijentu jedan primerak plana otplate kredita, kao i pregled bitnih elemenata tog kredita koji je sadrži podatke koji se uključuju u obračun efektivne kamatne stope, kao i one koji se ne uključuju u taj obračun. Podaci koji se uključuju u obračun efektivne kamatne spote su: iznos kredita, period otplate, nominalna kamatna spota, efektivna kamatna stopa, ukupan iznos kamate koja se plaća u toku korišćenja kredita, ukupan iznos drugih troškova koje klijent treba da plati u toku korišćenja kredita i iznos otplatne rate (tačka 7.stav 2. Odluke).

Prema tome, banka ima pravo na naplatu troškova i naknadu bankarskih usluga nastalih u vezi sa realizacijom kredita, ali je takva odredba ugovora pravno valjana pod uslovom da je banka u predugovornoj fazi informisala korisnika kredita o visini svih naknada i drugih troškova, odnosno raspona svih naknada i drugih troškova koji se uključuju u obračun efektivne kamatne stope i koji padaju na teret klijent, ponudom koja je to sadržala. Obaveštavanje korisnika u predugovornoj fazi obuhvata dužnost banke da klijentu obezbedi informacije i odgovorajuća obaveštenja iz poslovnog odnosa klijenta i banke o uslovima koji se odnose na ugovor o kreditu za koji je pokazao interesovanje, na način koji će korisniku omogućiti da uporedi ponude različitih davalaca istih usluga i proceni da li ovi uslovi odgovaraju njegovim potrebama i finansijskoj situaciji, koji korisnika nijednog trenutka neće dovesti u zabludu.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju u ponudi povodom zaključenja predmetnog ugovora o kreditu u Osnovnim podacima o kreditu od ...2008. godine, iskazan je ukupan iznos naknada i drugih troškova koje klijent treba da plati u toku odobravanja i realizacije ugovora u apsolutnom iznosu od 60.639,02 dinara. Tužilji je istog dana, kada je zaključen ugovor o kreditu, naplaćen iznos od 288,00 evra u dinarskoj protivvrednosti 24.459,44 dinara na ime naknade za obradu kreditnog zahteva, odobrenje i administriranje kredita koja je uključena u obračunu efektivne kamatne stope, što odgovara sadržini sporne ugovorne odredbe člana 7. stav 1. tačka 4. kojom se tužilja obavezuje da pre puštanja kredita u korišćenje plati banci proviziju u visini 2% od iznosa odobrenog kredita na ime naknade za obradu kreditnog zahteva, odobrenje i administriranje kredita.

Kako je tužilja sadržinom navedene ponude u predugovornoj fazi uručenjem obrasca - Osnovni podaci o kreditu, obaveštena o visini naknade koja pada na njen teret, to banka shodno navedenim zakonskim odredbama nije bila u obavezi da iskazuje strukturu ove naknade niti od čega se sastoji, odnosno da li je reč o stvarnim troškovima koji su realni i opravdani. Stoga ugovorna odredba kojom se korisnik kredita obavezuje da pre puštanja kredita u korišćenje plati banci iznos od 2% od iznosa odobrenog kredita na ime naknade za obradu kreditnog zahteva, odobrenje i administriranje kredita, nije protivna osnovnim načelima obligacionog prava, niti načelu obaveštavanja klijenata sadržanog u članu 44. stav 1. Zakona o bankama.

S obzirom da pobijana ugovorna odredba nije ništava, to tužilja neosnovano potražuje naplaćeni novčani iznos sa zateznom zakonskom kamatom na osnovu članova 104, 210. i 214. ZOO.

Kako je tužena uspela u postupku po reviziji, to joj na osnovu člana 165. stav 2. u vezi članova 163. stav 2, 153. stav 1. i 154. stav 2. ZPP, pripadaju troškovi celog postupka. Visina naknade ovih troškova odmerena je prema opredeljenom zahtevu i to na ime: sastava odgovora na tužbu iznos od 6.000,00 dinara, na ime zastupanja na tri održana ročišta iznos od po 7.500,00 dinara i dva neodržana ročišta iznos od po 4.500,00 dinara sve sa zakonskom zateznom kamatom od dana izvršnosti presude do isplate, na ime sastava žalbe 12.000,00 dinara i revizije od 18.000,00 dinara, sve prema AT važećoj u vreme preduzimanja ovih parničnih radnji. Tuženoj su priznati i opredeljeni troškovi na ime sudske takse za žalbu i drugostepenu odluku u iznosu od po 2.878,00 dinara, reviziju od 5.756,00 dinara i revizijsku odluku od 8.634,00 dinara, sve prema važećoj TT.

Na osnovu člana 416. stav 1. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je odlučio kao u izreci presude.

Predsednik veća – sudija

Zvezdana Lutovac, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić