Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu u smislu člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ broj 72/11 ... 18/20), u vezi sa članom 202. Porodičnog zakona („Službeni glasnik RS“ broj 18/05 ... 6/15) i utvrdio da revizija nije osnovana.

U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti. Takođe nisu učinjene bitne povrede odredaba parničnog postupka na koje se u reviziji ukazuje.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, maloletna BB rođena je ... godine, a tuženi joj je otac.

Gradski centar za socijalni rad u Beogradu, Odeljenje u Lazarevcu je podneo tužbu protiv tuženog za lišenje roditeljskog prava, ističući da je maloletna BB rođena u porodici tuženog - oca i sada pokojne majke GG i da je u ovoj porodici pored maloletne BB rođeno još petoro dece od kojih je jedno dete preminulo. Braća i sestre su zasnovali svoje porodice a BB je ostala kod tuženog da se on stara o njoj. Tuženi je invalidski penzioner. BB je živela sa tuženim u neodgovarajućim higijenskim i materijalnim uslovima, uz odsustvo adekvatnih vaspitnih stavova. Takođe mal. BB ima loše rezultate u školi i kod nje postoji znatna doza vaspitne zanemarenosti. Dana 09.10.2019. godine BB je prijavila tuženog policiji zbog psihološkog i fizičkog nasilja navodeći da nasilje tuženog prema njoj traje od njene jedanaeste godine, jer je tuženi fizički kažnjava – bije je kaišem, prutom, šamara je, ali je i vređa, psuje, omalovažava i ponižava. Poslednji nasilnički incident se desio kada je zakasnila na autobus i nije stigla da bude u kući na vreme, pa joj je otac udario šamar ispred prodavnice. Tada je i vređao i pretio da će je prebiti. Obraćala se braći i sestrama za pomoć i želela je da živi kod nekog od njih, ali oni nisu reagovali u vezi njenih molbi.

Protiv tuženog se vodi i krivični postupak zbog nasilja u porodici prema maloletnoj BB, a bio mu je određen i pritvor.

Odeljenje u Lazarevcu je od Gradskog centra za socijalni rad u Beogradu tražilo da se odredi nadležno odeljenje radi davanja stručnog mišljenja u pogledu postojanja razloga za potpuno lišenje roditeljskog prava tuženog, pa je Gradski centar za socijalni rad Beograd odredio za postupanje Odeljenje u Obrenovcu. Iz izveštaja Gradskog centra za socijalni rad Beograd – Odeljenje Obrenovac od 30.01.2020. godine proizilazi da je stručni tim mišljenja da je tuženi zloupotrebio i grubo zanemario roditeljske dužnosti i obaveze iz sadržine roditeljskog prava, tako što je nad detetom vršio psihiloško i fizičko nasilje i da je propustio da detetu obezbedi stabilno i bezbrižno odrastanje u primarnoj porodici, kao i da su značajno sniženi njegovi roditeljski kapaciteti kao oca, da na odgovarajući način prepozna i odgovori na detetove potrebe, te da je sklon nasilnim obrascima ponašanja koji nepravilno utiču na pravilan način razvoja deteta i koji mogu prouzrokovati brojne negativne posledice. Mišljenje je dato i na osnovu razgovora sa detetom. Iz nalaza i mišljenja takođe proizilazi da je tuženi saglasan sa mišljenjem stručnog tima da ga treba lišiti roditeljskog prava.

Kod tako utvrđenog činjeničnog stanja, pravilno je primenjeno materijalno pravo sadržano u odredbama člana 81. Porodičnog zakona, usvajanjem tužbenog zahteva i potpunim lišenjem roditeljskog prava tuženog u odnosu na maloletno dete. Pri tom je drugostepeni sud za svoju odluku dao jasne, potpune i pravilne razloge, koje u svemu prihvata i revizijski sud.

Prema odredbama člana 81. stav 1. Porodičnog zakona, roditelj koji zloupotrebljava prava ili grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava može biti potpuno lišen roditeljskog prava. Stavom drugim navedenog člana propisano je da roditelj zloupotrebljava prava iz sadržine roditeljskog prava: 1. ako fizički, seksualno ili emocionalno zlostavlja dete; 2. ako izrabljuje dete sileći ga na preterani rad, ili na rad koji ugrožava moral, zdravlje ili obrazovanje deteta, odnosno na rad koji je zabranjen zakonom; 3.ako podstiče dete na vršenje krivičnih dela; 4. ako navikava dete na odavanje rđavim sklonostima; 5. ako na drugi način zloupotrebljava prava iz sadržine roditeljskog prava. Stavom trećim navedenog člana propisano je da roditelj grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava: 1. ako je napustio dete; 2. ako se uopšte ne stara o detetu sa kojim živi; 3. ako izbegava da izdržava dete ili da održava lične odnose sa detetom sa kojim ne živi, odnosno ako sprečava održavanje ličnih odnosa deteta i roditelja sa kojim dete ne živi; 4. ako s namerom i neopravdano izbegava da stvori uslove za zajednički život sa detetom koje se nalazi u ustanovi socijalne zaštite za smeštaj korisnika; 5. ako na drugi način grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava. Stavom četvrtim navedenog člana propisano je da sudska odluka o potpunom lišenju roditeljskog prava lišava roditelja svih prava iz sadržine roditeljskog prava, osim dužnosti da izdržava dete.

Prema odredbi člana 67. Porodičnog zakona, roditeljsko pravo je izvedeno iz dužnosti roditelja i postoji samo u meri koja je potrebna za zaštitu ličnosti, prava i interesa deteta. Sadržina roditeljskog prava, koje se sastoji od dužnosti staranja o detetu, čuvanja i podizanja, vaspitanja i obrazovanja, zastupanja i izdržavanja deteta, kao i upravljanja i raspolaganja njegovom imovinom, regulisana je odredbama člana 68. – 74. Porodičnog zakona, a suština ovih dužnosti i prava roditelja je dobrobit i najbolji interes deteta. Ako roditelj zloupotrebljava prava ili grubo zanemaruje dužnosti, odnosno nesavesno vrši prava ili dužnosti iz sadržine roditeljskog prava, može biti potpuno ili delimično lišen roditeljskog prava, pod uslovima predviđenim članom 81, odnosno članom 82. istog zakona. Porodični zakon u članu 270. propisuje je da je pre nego što donese odluku o zaštiti prava deteta ili o vršenju odnosno lišenju roditeljskog prava, sud dužan da zatraži nalaz i stručno mišljenje od organa starateljstva, porodičnog savetovališta ili druge ustanove specijalizovane za posredovanje u porodičnim odnosima. U članu 266. stav 1. Porodičnog zakona propisano je da je u sporu za zaštitu prava deteta i u sporu za vršenje odnosno lišenje roditeljskog prava, sud uvek dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta.

U konkretnom slučaju, pre donošenja odluke o potpunom lišenju roditeljskog prava u smislu člana 81. Porodičnog zakona, pribavljen je nalaz i stručno mišljenje organa starateljstva i pouzdano su utvrđene sve relevantne činjenice u pogledu podobnosti tuženog da vrši roditeljsko pravo. Polazeći od utvrđenog činjeničnog stanja nižestepeni sudovi su pravilno zaključili, pre svega imajući u vidu nalaz i mišljenje centra za socijalni rad da je u najboljem interesu maloletnog deteta da tuženi kao roditelj bude lišen roditeljskog prava, ocenivši da su ispunjeni uslovi propisani članom 81. stav 2. i stav 3. tačka 4. i 5. Porodičnog zakona, odnosno da je tuženi zloupotrebio roditeljska prava i grubo zanemario dužnosti iz sadržine roditeljskog prava.

Kako je obaveza tuženog da izdržava maloletno dete zasnovana na članu 81. stav 4. Porodičnog zakona i u vezi je sa odlukom suda o potpunom lišenju roditeljskog prava, drugostepena presuda je pravilna i u tom delu.

Saglasno odredbama Porodičnog zakona i odgovarajućim normama međunarodnog prava, pre svega Konvencijom o pravima deteta, svako dete ima pravo na obezbeđenje najboljih mogućih uslova za pravilan rast i razvoj, pravo na obrazovanje u skladu sa sposobnostima, željama i sklonostima, pravo na odmor i slobodno vreme, kao i na igru i rekreaciju koja odgovara njegovom uzrastu. Ova prava deteta u korelaciji su sa obavezama roditelja da mu, u skladu sa svojim mogućnostima obezbede uslove za ostvarivanje tih prava. Suprotno navodima revizije, Vrhovni kasacioni sud nalazi da su odluku o lišenju roditeljskog prava tuženog prema maloletnoj ćerki sudovi doneli rukovodeći se pre svega najboljim interesom deteta, a ne željom i pozitivnom motivacijom tuženog roditelja da vrši roditeljsko pravo. Vrhovni kasacioni sud stoga nalazi da je najbolji interes maloletnog deteta u ovom slučaju pravilno utvrđen potpunim lišenjem roditeljskog prava tuženog. Pri tome, Vrhovni kasacioni sud ukazuje da roditelju koji je lišen roditeljskog prava roditeljsko pravo može biti vraćeno kada prestanu razlozi zbog kojih je bio potpuno ili delimično lišen tog prava (član 83. Porodičnog zakona).

Porodični zakon u članu 264. stav 2. propisuje da tužbu za lišenje roditeljskog prava mogu podneti: dete, drugi roditelj, javni tužilac i organ starateljstva, pa su neosnovani revizijski navodi o nedostatku aktivne legitimacije tužioca. Maloletno dete je dalo svoju izjavu i saslušano je pred organom starateljstva, jer su nalaz i mišljenje organa starateljstva dati nakon razgovora sa detetom, što je u skladu sa odredbama člana članu 266. Porodičnog zakona, pa revizijski navodi kojima se ukazuje da dete nije saslušano pred sudom nisu od uticaja na pravilnost pobijane presude.

Kako se ni ostalim navodima revizije ne dovodi u pitanje pravilnost pobijane drugostepene odluke, primenom člana 414. Zakona o parničnom postupku, Vrhovni kasacioni sud je reviziju odbio kao neosnovanu.

Predsednik veća - sudija

Branislav Bosiljković,s.r.

Za tačnost otpravka

upravitelj pisarnice

Marina Antonić