O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Novom Sadu P 52152/21 od 30.03.2022. godine, prvim stavom izreke odbijen je kao neosnovan tužbeni zahtev kojim je traženo utvrđenje da su ništavi i da ne proizvode pravno dejstvo ugovor o kupoprodaji Ov.I 13618/95 od 26.06.1995. godine, zaključen kod Opštinskog suda u Novom Sadu između tužene OZZ „Sremski Karlovci“ iz Sremskih Karlovaca, kao prodavca i sada pokojnog BB, bivšeg iz ..., kao kupca i darovni ugovor Ov. I 32326/04 od 04.08.2004. godine, zaključen kod Opštinskog suda u Novom Sadu između sada pokojnog BB, bivšeg iz ..., kao poklonodavca i tuženog AA iz ..., kao poklonoprimca, kao i zahtev za obavezivanje tuženih da tužiocu solidarno naknade troškove parničnog postupka sa zakonskom zateznom kamatom od presuđenja do isplate. Drugim stavom izreke obavezan je tužilac da tuženom OZZ „Sremski Karlovci“ naknadi parnične troškove u iznosu do 252.375,00 dinara. Drugim stavom izreke obavezan je tužilac da tuženima solidarno naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 144.000,00 dinara. Četvrtim stavom izreke obavzan je tužilac da tuženom AA naknadi troškove postupka u iznosu do 515.287,50 dinara.

Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 1993/22 od 03.11.2022. godine, prvim stavom izreke, odbijena je žalba tužioca i potvrđena presuda Osnovnog suda u Novom Sadu P 52152/21 od 30.03.2022. godine. Drugim stavom izreke odbijeni su zahtevi tužioca i tuženog AA za naknadu troškova žalbenog postupka.

Protiv pravosnažne presude donete u drugom stepenu tužilac je blagovremeno izjavio reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava i bitnih povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 12. ZPP, sa predlogom da se radi razmatranja pravnih pitanja od opšteg interesa i ujednačavanja sudske prakse ista razmotri primenom člana 404. ZPP.

Tuženi AA dostavio je odgovor na reviziju tužioca.

Vrhovni sud je razmotrio izjavljenu reviziju primenom člana 404. ZPP („Službeni glasnik RS“ broj 72/11..18/20), pa je našao da su zbog pogrešne primene materijalnog prava ispunjeni uslovi za odlučivanje o izjavljenoj reviziji kao izuzetno dozvoljenoj, radi razmatranja pravnih pitanja od opšteg interesa, zbog čega je odlučeno kao u prvom stavu izreke.

Vrhovni sud je ispitao pobijanu presudu primenom člana 408. ZPP, pa je našao da je revizija tužioca osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti, a bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 12. ZPP, nije predviđena kao razlog zbog koga se revizija može izjaviti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužena Zemljoradnička zadruga osnovana je 1948. godine i koristila je 295 hektara zemlje, 4 podruma i upravnu zgradu u Sremskim Karlovcima. U periodu od 1981. godine do 1990. godine poslovala je u sastavu Preduzeća „Navip“ kada se izdvojila zadržavajući svu imovinu pravnog lica u okviru koga je poslovala. Do obnove zemljišnih knjiga 1963/64 godinu, katastarska parcela ... – pašnjak, površine 6 hektara 37 ari 29m2 i kat. parc. ...-šuma površine 28 ari 24m2 u ZKUL ... KO ... bile su upisane kao društvena svojina sa pravom korišćenja Zemljoradničke zadruge „Sremski Karlovci“. Takvo stanje je ostalo neizmenjeno do formiranja katastra nepokretnosti katastarske opštine Sremski Karlovci.

Postupajući po zahtevima VP 2827 Novi Sad od 15.08.1984. godine i 17.10.1984. godine, zasnovanim na Odluci na izgradnji objekata broj 5586 – 1/83 od 29.03.1982. godine i na Naređenju broj 5586-6/81 od 09.07.1984. godine, Pokrajinski komitet za saobraćaj i veze u Novom Sadu je rešenjem 41-1/84 od 30.10.1984. godine odobrio izgradnju rampe za ukrcavanje-iskrcavanje TMS na brodove u reonu Sremskih Karlovaca, na desnoj obali Dunava, km 1240+400.

U cilju rešavanja finansijskih problema nastalih u svom poslovanju, tužena Zemljoradnička zadruga je na Sednici skupštine održanoj dana 10.05.1995. godine donela odluku o prodaji kat. parcele ... i kat. parcele ... KO ... Pre prodaje navedene parcele nisu ponuđene na prodaju Republičkom fondu za zaštitu, korišćenje, unapređenje i uređenje poljoprivrednog zemljišta. Na licitaciji održanoj dana 23.06.1995. godine predmetne parcele su prodate pravnom prethodniku tuženog AA, njegovom ocu BB. Ugovor o kupoprodaji, koji je dana 26.06.1995. godine overen kod Opštinskog suda u Novom Sadu pod brojem Ov.I 13618/95, u celosti je izvršen u pogledu ugovornih obaveza prodavca i kupca.

Zapisnikom broj 1208 navedene katastarske parcele su dana 05.07.1995. godine od strane Komisije za izlaganje podataka, katastarskog klasiranja zemljišta i utvrđivanja prava na nepokretnostima evidentirane kao vlasništvo BB, stečeno označenim ugovorom o kupoprodaji. Po zahtevu BB podnetom dana 13.08.1999. godine SKN Novi Sad – Odsek Sremski Karlovci je uknjižio pravo svojine tog lica na kp. br. ... na objektima sagrađenim na toj katastarskoj parceli, a rešenjem Opštine Sremski Karlovci 320-4/02-IV od 05.12.2002. godine, katastarska parcela ... KO Sremski Karlovci je evidentirana kao građevinsko zemljište izvan građevinskog područja i dana 09.12.2002. godine je investitoru AS-fommerce DOO izdata urbanistička dozvola za izgradnju privremenih poslovnih objekata.

Ugovorom o poklonu overenim kod Opštinskog suda u Novom Sadu pod brojem Ov.I 32326/04 dana 04.08.2004. godine BB je svom sinu, tuženom AA poklonio kp. ...– pašnjak površine 22 ara 88 m2 sa izgrađenim objektima i kp. ... šumu površine 28 ari 24m2. Poklonoprimac se uknjižio kao vlasnik navedenih nepokretnosti.

Obaveštenjem SMO INT 2790-3 od 04.09.2008. godine stavljeno je van snage obaveštenje istog organa od 25.10.2002. godine da za izgradnju kompleksa objekata privremenog karaktera preduzeća AS comemerce doo, kao investitora, nema posebnih uslova i zahteva za prilagođavanje potrebama odbrane zemlje, ali je rešenjm RGZ SKN Sremski Karlovci 952-02-508/08 od 30.10.2008. godine, konačnim dana 05.02.2009. godine, odbijen predlog Republike Srbije za ponavljanje postupka i izmenu upisa prava svojine u korist AA, dozvoljenog rešenjem 06-952-02-184/2003 c od 03.04.2003. godine i rešenjm 06-952-02-184/2004c od 09.09.2004. godine.

Prema uverenju o identifikaciji katastarska parcela broj ... i kat. parc. ... imale su oznaku starog premera ... KO .... U zemljišnim knjigama kat. parcele ... KO ... nije bilo, a svi ostali njeni podbrojevi od 1953. godine evidentirani su kao opštenarodna imovina.

U cilju izgradnje pruge Beograd-Novi Sad-granica Mađarske, po predlogu Infrastrukture železnice Srbije ad, kao krajnjeg korisnika, podnem dana 23.10.2017. godine Vlada Republike Srbije je donela rešenje za utvrđenje javnog interesa za eksproprijaciju, odnosno administrativni prenos nepokretnosti kp.br. ... KO ...

Kod tako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je primenom Zakona o pretvaranju društvene svojine na poljoprivrednom zemljištu u druge oblike svojine „Službeni glasnik RS“ broj 49/92), Zakona o zadrugama („Službeni list SFRJ“ broj 3/90 i 11/90 i „Službeni list SRJ“ broj 24/94) i Zakona o prometu nepokretnosti („Službeni glasnik SRS“ broj 43/81...48/94), važećih u vreme zaključenja ugovora o kupoprodaji dana 26.06.1995. godine, ocenio da je nezavisno od izostanka popisa, odnosno razgraničenja zemljišta u državnoj i društvenoj svojini, regulisanog Zakonom o pretvaranju društvene svojine na poljoprivrednom zemljištu u druge oblike svojine, tužilac bio dužan da dokaže da se sporne katastarske parcele u vreme njihovog otuđenja od strane tužene zemljoradničke zadruge bile državna svojina. Kako tužilac za tu relevantnu činjenicu nije pružio dokaze, tužbeni zahtev je odbijen kao neosnovan sa obrazloženjem da ni odsustvo prethodne ponude Republičkom fondu za zaštitu, korišćenje, unapređivanje i uređenje poljoprivrednog zemljišta, regulisane članom 11. Zakona o pretvaranju društvene svojine na poljoprivrednom zemljištu u druge oblike svojine, ne može uticati na punovažnost ugovora o kupoprodaji i kasnije zaključenog ugovora o poklonu.

Drugostepeni sud je prihvatio pravnu argumentaciju prvostepenog suda, smatrajući da se ni prema odredbama Zakona o državnom premeru i katastru i upisima prava na nepoketnostima, važećim na dan zaključenja ugovora o kupoprodaji, prema čijem se članu 6. podaci o nepokretnostima i pravima na njima upisanim u skladu sa odredbama člana 5. tog zakona smatraju tačnim i treća lica ne mogu trpeti štetne posledice u prometu nepokretnosti traženoj pravnoj zaštiti tužioca ne može udovoljiti, imajući u vidu da je BB, kupac spornih katastarskih parcela, bio savesno lice koje se pouzdalo u tačnost katastarskih podataka prema kojima je zemljoradnička zadruga, kao prodavac, bila nosilac prava korišćenja istih.

Vrhovni sud je nižestepene presude preinačio nalazeći da su zasnovane na pogrešnoj primeni materijalnog prava.

Kod predstojeće svojinske transformacije i izmene načina privređivanja, Republika Srbija je u cilju očuvanja fonda poljoprivrednog zemljišta donela Zakon o pretvaranju društvene svojine na poljoprivrednom zemljištu u druge oblike svojine („Službeni glasnik RS“ broj 49/92 od 21.07.1992. godine, koji je stupio na snagu dana 29.07.1992. godine). Članom 1. Zakona propisano je da je poljoprivredno zemljište u društvenoj svojini, koje je pravno lice steklo po osnovu Zakona o agrarnoj reformi i propisima o nacionalizaciji poljoprivrednog zemljišta u državnoj svojini (prvi stav), a da je poljoprivredno zemljište u društvenoj svojini, koje je pravno lice steklo na osnovu pravnog posla, kao sredstvo za proizvodnju, društveni kapital tog preduzeća (drugi stav). Preduzeće, zemljoradnička zadruga ili drugo pravno lice, koje je na dan stupanja na snagu ovog zakona na poljoprivrednom zemljištu u državnoj svojini imalo pravo korišćenja i raspolaganja, ubuduće ima samo pravo korišćenja (član 2. stav 1. zakona), dok po stupanju na snagu tog zakona, poljoprivrednim zemljištem u državnoj svojini isključivo raspolaže i upravlja država preko Repbuličkog fonda za zaštitu, korišćenje, unapređivanje i uređenje poljoprivrednog zemljišta (član 2. stav 2. Zakona).

Navedenim zakonskim odredbama ustanovljena je oboriva zakonska pretpostavka da je celokupno zemljište, koje su do stupanja na snagu navedenog zakona koristila preduzeća, zemljoradničke zadruge i druga pravna lica, zemljište u državnoj svojini Republike Srbije, s tim što se poljoprivredno zemljište u društvenoj svojini, stečeno od strane njegovog korisnika pravnim poslom, kao resurs sticaoca, može izdvojiti putem popisa regulisanog članom 3. stav 1. u vezi sa članom 5. zakona.

Članom 3. stav 1. Zakona o pretvaranju društvene svojine na poljoprivrednom zemljšitu u druge oblike svojine propisano je da će Fond i preduzeća koja koriste poljoprivredno zemljište iz člana 1. ovog zakona izvršiti popis tog zemljišta i odgovarajuće promene u zemljišnim, odnosno drugim javnim knjigama u evidenciji nepokretnosti u roku od jedne godine od dana stupanja na snagu ovog zakona.

Članom 5. zakona propisano je da je poljoprivredno zemljište u društevnoj svojini, koje je pravno lice steklo po osnovu pravnog posla, kao resurs i sredstvo za proizvodnju u posedu preduzeća (stav 1.).

Navedeno stanovište podržavaju odredbe člana 6. i člana 8. istog zakona, koje regulišu način raspolaganja zemljištem u državnoj svojini, kao i odredba člana 11. zakona koji i otuđenje zemljišta u društvenoj svojini pod tržišnim uslovima uslovljava dostavljanjem prethodne ponude Fondu, uz njegovu obavezu da se o kupovini zemljišta izjasni u roku od 30 dana.

U konkretnom slučaju, u pogledu primene člana 3. stav 1. Zakona o pretvaranju društvene svojine na poljoprivrednom zemljištu u druge oblike svojine tužena zemljoradnička zadruga pasivno se držala i u roku od godinu dana od stupanja na snagu zakona dana 29.07.1992. godine nije izvršila popis poljoprivrednog zemljišta koje je koristila. U odsustvu popisa i sprovođenja odgovarajuće promene u zemljišnim i drugim javnim knjigama, tužena zemljoradnička zadruga, shodno članu 2. zakona, nije bila ovlašćena da predmetne katastarske parcele ...-pašnjak i ...-šuma, obe u KO ..., putem licitacije otuđi pravnom prethodniku tuženog AA, jer je na taj način ovim zemljištem u državnoj svojini raspolagala protivno citiranim zakonskim odredbama.

Kako sledi iz utvrđenog činjeničnog stanja, tužena zemljoradnička zadruga prodaji navedenih katastarskih parcela je pristupila zbog finansijskih problema u svom poslovanju i nemogućnosti da na njima organizuje profitabilnu proizvodnju, što joj shodno članu 6. Zakona nije davalo pravo da tim parcelama, kao delu ukupnog zemljišta koje koristi, raspolaže bez prethodno pribavljene saglasnosti nadležnog ministarstva, na osnovu koje pravo na zaključenje ugovora o prodaji sa zainteresovanim kupcem pripada Republičkom fondu (a ne zemljoradničkoj zadruzi kao korisniku, članom 2. stav 2. Zakona, lišenog pravom upravljanja i raspolaganja zemljištem u državnoj svojini).

Na istovetan način promet poljoprivrednog zemljišta u državnoj svojini bio je regulisan Zakonom o izmenama i dopunama Zakona o pretvaranju društvene svojine na poljoprivrednom zemljištu u druge oblike svojine („Službeni glasnik RS“ broj 54/96, koji je na snagu stupio dana 27.12.1996. godine), kojim je rok za popis i razgraničenje zemljišta u državnoj i društvenoj svojini produžen do 31.12.1997. godine, a članom 11. Zakona propisano da je prodaja zemljišta u društvenoj svojini bila uslovljena prethodno datom ponudom za kupoporodaju ministarstvu nadležnom za poslove poljoprivrede, dok je Zakon o izmenama i dopunama Zakona o pretvaranju društvene svojine na poljoprivrednom zemljištu u druge oblike svojine („Službeni glasnik RS“ broj 62/2006) članom 6. izričito onemogućio otuđenje ili zamenu poljoprivrednog zemljišta pre izvršenog popisa zemljišta u državnoj svojini.

Iz izložene pravne argumentacije i citiranih propisa proizlazi da je zaključenjem ugovora o kupoprodaji dana 26.06.1995. godine tužena Zemljoradnička zadruga raspolagala zemljištem za koje popisom i odgovarajućom promenom u zemljišnim i drugim javnim knjigama (član 3. stav 1. zakona) nije dokazala da je stečeno pravnim poslom, odnosno da je u društvenoj svojini i da shodno članu 5.zakona predstavlja resurs i sredstvo za proizvodnju u njenom posedu, iz kog razloga je taj teretni pravni posao zaključen sa BB, kao kupcem, ništav pravni posao, jer zemljoradnička zadruga na to lice nije mogla preneti više prava nego što ga je sama imala.

Dakle, protivno stanovništvu nižestepenih sudova, teret dokazivanja činjenice da je sporno zemljište društvena svojina zemljoradničke zadruge bio je na samoj tuženoj zemljoradničkoj zadruzi. Pri tom, nije bila obaveza tužioca da dokazuje da je prilikom formiranja zemljoradničke zadruge 1948. godine 295 hektara zemljišta, koje je njoj dato na korišćenje, stečeno po odredbama Zakona o agrarnoj reformi.

Osim toga, katastarska parcela 3486 površine 28 ari 24m2 po prirodi je šuma. Članom 2. stav 1. Zakona o šumama („Službeni glasnik RS“ broj 46/91 od 31.07.1991. godine) propisano je da se šume, kao dobro od opšteg interesa, moraju održavati, obnavljati i koristiti tako da se očuva i poveća njihova vrednost i opšte korisna funcija, obezbedi trajnost i zaštita i stalno povećanje prirasta i doprinosa, članom 4. propisano je da šumama i šumskim zemljištem gazduju javna preduzeća u društvenoj svojini, a članom 8. stav 1. propisano je da se šume i šumska zemljišta u državnoj svojini ne mogu otuđivati osim u slučaju arondacije i komasacije i u slučajevima utvrđenim ovim zakonom, odnosno da pod tržišnim uslovima mogu da se zamene za druge šume ili delove šuma (član 75. stav 1.).

Iz navedenih razloga, shodno članu 416. stav 1. ZPP, odlučeno je kao u drugom stavu izreke.

Primenom člana 153. stav 1, člana 154, člana 162. i člana 163. stav 2. u vezi sa članom 419. i članom 365. stav 2. ZPP, te odredaba Advokatske tarife važeće na dan presuđenja, tuženi kao stranke koje nisu uspele u parnici obavezani su na solidarnu naknadu troškova tužiocu odmerenih za sastav tužbe i 6 podnesaka po 11.250,00 dinara i za pristup na 15 održanih ročišta po 12.750,00 dinara.

Primenom citiranih odredbi i člana 365. stav 2. ZPP, tužiocu su dosuđeni troškovi sastava revizije u iznosu od 22.300,00 dinara.

Izdatak tuženog AA, za sastav odgovora na reviziju od strane punomoćnika iz reda advokata, nije potreban trošak, saglasno čemu je primenom člana 154. ZPP odlučeno kao u petom stavu izreke.

Predsednik veća-sudija

Jelica Bojanić Kerkez,s.r.

Za tačnost otpravka

upravitelj pisarnice

Marina Antonić