.jpg "Sudska praksa")
Republika Srbija
VRHOVNI SUD
Rev 8781/2022
06.07.2023. godina
Beograd
U IME NARODA
Vrhovni sud, u veću sastavljenom od sudija: Branislava Bosiljkovića, predsednika veća, Dragane Boljević i Radoslave Mađarov, članova veća, u parnici tužioca AA iz sela ..., Opština ..., čiji je punomoćnik Goran Stefanović advokat iz ..., protiv tužene Republike Srbije - Ministarstvo pravde, koju zastupa Državno pravobranilaštvo - Odeljenje u Leskovcu, radi naknade štete, odlučujući o reviziji tužioca izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Nišu Gž 3506/2021 od 19.04.2022. godine, u sednici veća održanoj dana 06.07.2023. godine, doneo je
P R E S U D U
DELIMIČNO SE USVAJA revizija tužioca i PREINAČUJE presuda Apelacionog suda u Nišu Gž 3506/2021 od 19.04.2022. godine u delu drugog i trećem stavu izreke tako što SE OBAVEZUJE tužena da plati zakonsku zateznu kamatu na iznos od ukupno 10.862,90 dinara od 24.01.1994. godine do 27.02.2019. godine, a na iznos od 35,48 dinara od 01.02.1994. godine, iznos od 41,56 dinara od 01.03.1994. godine, iznos od 88 dinara od 01.04.1994. godine, iznos od 88,04 dinara od 01.05.1994. godine, iznos od 71 dinar od 01.06.1994. godine, iznos od 71 dinar od 01.07.1994. godine, iznos od 71 dinar od 01.08.1994. godine, iznos od 71 dinar od 01.09.1994. godine, iznos od 80,50 dinara od 01.10.1994. godine, iznos od 80,50 dinara od 01.11.1994. godine, iznos od 80,50 dinara od 01.12.1994. godine, iznos od 95,50 dinara od 01.01.1995. godine, iznos od 114 dinara od 01.02.1995. godine, iznos od 115 dinara od 01.03.1995. godine, iznos od 115 dinara od 01.04.1995. godine, iznos od 115 dinara od 01.05.1995. godine, iznos od 115 dinara od 01.06.1995. godine, iznos od 115 dinara od 01.07.1995. godine, iznos od 125 dinara od 01.08.1995. godine, iznos od 120 dinara od 01.09.1995. godine, iznos od 152,50 dinara od 01.10.1995. godine, iznos od 152,50 dinara od 01.11.1995. godine, iznos od 152,50 dinara od 01.12.1995. godine, iznos od 173 dinara od 01.01.1996. godine, iznos od 125 dinara od 01.02.1996. godine, iznos od 212,50 dinara od 01.03.1996. godine, iznos od 212,50 dinara od 01.04.1996. godine, iznos od 212,50 dinara od 01.05.1996. godine, iznos od 252 dinara od 01.06.1996. godine, iznos od 252 dinara od 01.07.1996. godine, iznos od 252 dinara od 01.08.1996. godine, iznos od 252 dinara od 01.09.1996. godine, iznos od 256,50 dinara od 01.10.1996. godine, iznos od 282 dinara od 01.11.1996. godine, iznos od 282 dinara od 01.12.1996. godine, iznos od 282,50 dinara od 01.01.1997. godine, iznos od 355 dinara od 01.02.1997. godine, iznos od 366 dinara od 01.03.1997. godine, iznos od 350 dinara od 01.04.1997. godine, iznos od 350 dinara od 01.05.1997. godine, iznos od 350 dinara od 01.06.1997. godine, iznos od 350 dinara od 01.07.1997. godine, iznos od 350 dinara od 01.08.1997. godine, iznos od 350 dinara od 01.09.1997. godine, iznos od 350 dinara od 01.10.1997. godine, iznos od 350 dinara od 01.11.1997. godine, iznos od 350 dinara od 01.12.1997. godine, iznos od 350 dinara od 01.01.1998. godine, iznos od 633,60 dinara od 01.02.1998. godine, iznos od 633,60 dinara od 01.03.1998. godine, iznos od 633,60 dinara od 01.04.1998. godine, iznos od 633,60 dinara od 01.05.1998. godine, iznos od 633,60 dinara od 01.06.1998. godine, iznos od 633,60 dinara od 01.07.1998. godine, iznos od 633,60 dinara od 01.08.1998. godine, iznos od 728,64 dinara od 01.09.1998. godine, iznos od 797,86 dinara od 01.10.1998. godine, iznos od 797,86 dinara od 01.11.1998. godine, iznos od 797,86 dinara od 01.12.1998. godine, iznos od 822,64 dinara od 01.01.1999. godine, iznos od 797,87 dinara od 01.02.1999. godine, iznos od 797,86 dinara od 01.03.1999. godine, iznos od 797,86 dinara od 01.04.1999. godine, iznos od 797,86 dinara od 01.05.1999. godine, iznos od 797,86 dinara od 01.06.1999. godine, iznos od 797,86 dinara od 01.07.1999. godine, iznos od 797,86 dinara od 01.08.1999. godine, iznos od 736,33 dinara od 01.09.1999. godine, iznos od 736,89 dinara od 01.10.1999. godine, iznos od 736,89 dinara od 01.11.1999. godine, iznos od 1.178,92 dinara od 01.12.1999. godine, iznos od 737,89 dinara od 01.01.2000. godine, iznos od 885,93 dinara od 01.02.2000. godine, iznos od 1.022,32 dinara od 01.03.2000. godine, iznos od 1,123,26 dinara od 01.04.2000. godine, iznos od 1.068,02 dinara od 01.05.2000. godine, iznos od 1.068,02 dinara od 01.06.2000. godine, iznos od 1.068,02 dinara od 01.07.2000. godine, iznos od 1.068,02 dinara od 01.08.2000. godine, iznos od 1.068,02 dinara od 01.09.2000. godine, iznos od 1.062,95 dinara od 01.10.2000. godine, iznos od 1.062,95 dinara od 01.11.2000. godine, iznos od 2.022,24 dinara od 01.12.2000. godine, iznos od 2.022,24 dinara od 01.01.2001. godine, iznos od 2.355,44 dinara od 01.02.2001. godine, iznos od 2.355,44 dinara od 01.03.2001. godine, iznos od 1.699,12 dinara od 01.04.2001. godine, iznos od 2.398,25 dinara od 01.05.2001. godine, iznos od 3.347,30 dinara od 01.06.2001. godine, iznos od 2.954,50 dinara od 01.07.2001. godine, iznos od 4.093,92 dinara od 01.08.2001. godine, iznos od 4.430,37 dinara od 01.09.2001. godine, iznos od 4.504,01 dinar od 01.10.2001. godine, iznos od 4.547,97 dinara od 01.11.2001. godine, iznos od 4.887,48 dinara od 01.12.2001. godine, iznos od 5.061,13 dinara od 01.01.2002. godine, iznos od 4.556,22 dinara od 01.02.2002. godine, iznos od 5.050,53 dinara od 01.03.2002. godine, iznos od 5.010,53 dinara od 01.04.2002. godine, iznos od 5.212,30 dinara od 01.05.2002. godine, iznos od 5.257,50 dinara od 01.06.2002. godine, iznos od 5.007,95 dinara od 01.07.2002. godine, iznos od 5.007,96 dinara od 01.08.2002. godine i iznos od 5.317,74 dinara od 01.09.2002. godine, pa sve do 27.02.2019. godine, kao i da na označene iznose uplati za tužioca poreze i doprinose nadležnom Fondu za penzijsko i invalidsko osiguranje i nadležnoj filijali prema osnovici koja je važeća na dan izvršene uplate.
U preostalom delu, revizija tužioca izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Nišu Gž 3506/2021 od 19.04.2022. godine, ODBIJA SE kao neosnovana.
Svaka stranka snosi svoje troškove postupka po reviziji.
O b r a z l o ž e nj e
Presudom Apelacionog suda u Nišu Gž 3506/2021 od 19.04.2022. godine, stavom prvim izreke, ukinuta je presuda Višeg suda u Vranju P 133/20 od 10.06.2021. godine. Stavom drugim izreke, obavezana je tužena da na ime rehabilitacionog obeštećenja u vidu materijalne štete za period od 07.09.1989. godine do 01.09.2002. godine isplati tužiocu iznos od 135.529,225 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 27.02.2019. godine do isplate, dok je tužbeni zahtev odbijen za razliku od dosuđenog pa do traženog iznosa od 271.058,45 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 28.02.2019. godine do isplate, kao i u delu zahteva za isplatu zakonske zatezne kamate na novčane iznose navedene u ovom stavu izreke počev od označenih datuma pa do 27.02.2019. godine. Stavom trećim izreke, odbijen je tužbeni zahtev kojim je tužilac tražio da se tužena obaveže na uplatu poreza i doprinosa kod nadležnog fonda penzijskog i invalidskog osiguranja i kod nadležne filijale u njegovu korist na isplaćene zarade za period od 07.09.1989. godine do 02.09.2002. godine a prema osnovi koja je važeća na dan izvršene uplate zarade i saglasno stručnoj spremi i minulom radu tužioca. Stavom četvrtim izreke, odlučeno je da svaka stranka snosi svoje troškove parničnog postupka.
Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužilac je blagovremeno izjavio reviziju zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka, pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja i pogrešne primene materijalnog prava.
Odlučujući o izjavljenoj reviziji u skladu sa članom 403. stav 2. tačka 3. i članom 408. ZPP, Vrhovni sud je našao da je tužiočeva revizija delimično osnovana.
U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti. Revizijom se posebno ne ukazuje na druge bitne povrede odredaba parničnog postupka iz stava 2. navedenog člana zbog kojih se, u smislu člana 407. stav 1. tačka 2. ZPP, ovaj pravni lek može izjaviti, niti se konkretno navode procesne odredbe koje drugostepeni sud nije primenio ili je pogrešno primenio i tako učinio bitnu povredu odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 1. tog zakona.
Prema utvrđenom činjeničnom stanju, pravnosnažnim rešenjem Višeg suda u Vranju Reh 2/17 od 10.08.2017. godine usvojen je tužiočev zahtev za rehabilitaciju i utvrđeno da su ništave odluka Osnovnog suda udruženog rada u Vranju RO 1835/89 od 19.01.1990. godine i odluka Suda udruženog rada Srbije RO 1251/90 od 21.06.1990. godine u delu kojim je odbijen njegov zahtev za poništaj odluke Obrazovnog centra „25 maj“ iz Preševa o prestanku radnog odnosa. Tužiocu je radni odnos u označenoj obrazovnoj ustanovi prestao 06.09.1989. godine. Radni odnos tužilac je ponovo zasnovao 02.09.2002. godine. U međuvremenu nije radio niti je tražio zaposlenje, a kao nezaposleno lice se odmah nakon prestanka radnog odnosa nije prijavio na evidenciju nadležnog organa za zapošljavanje. Visina neto zarade koju bi tužilac ostvario kao profesor srednje škole u periodu od 07.09.1989. godine do 02.09.2002. godine iznosi ukupno 271.058,45 dinara i utvrđena je u nominalnim novčanim iznosima za svaki mesec od januara 1994. godine do dana zasnivanja radnog odnosa i u novčanim iznosima za period od septembra 1989. godine do decembra 1993. godine, valorizovanim do 24.01.1994. godine.
Polazeći od tako utvrđenog činjeničnog stanja koje se navodima revidenta ne dovodi u sumnju, drugostepeni sud je pravilnom primenom materijalnog prava odlučio o osnovu i visini tužbenog zahteva.
Tužiocu, shodno članu 26. stav 1. Zakona o rehabilitaciji („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 92/11), pripada pravo na rehabilitaciono obeštećenje - naknadu materijalne štete, u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi. Prema odredbi člana 189. stav 1. i 3. Zakona o obligacionim odnosima, oštećeni ima pravo i na naknadu izmakle koristi, dobitka koji se mogao osnovano očekivati po redovnom toku stvari ili prema posebnim okolnostima, a čije je ostvarenje sprečeno štetnikovom radnjom ili propuštanjem. U ovom slučaju, izmakla korist tužioca (član 155. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima) je zarada koju bi ostvario po redovnom toku stvari da mu radni odnos nije prestao iz, kako je to utvrđeno u postupku njegove rehabilitacije, ideoloških i političkih razloga.
Međutim, tužiocu pripada pravo samo na srazmeran deo štete. Odredbom člana 192. Zakona o obligacionim odnosima propisano je da oštećeni koji je doprineo da šteta nastane ili da bude veća nego što bi inače bila ima pravo samo na srazmerno smanjenu naknadu štete (stav 1), a kad je nemoguće utvrditi koji deo štete potiče od oštećenikove radnje, sud će dosuditi naknadu vodeći računa o okolnostima slučaja (stav 2). Tužilac se po prestanku radnog odnosa nije odmah prijavio kod ustanove za zapošljavanje (to je učinio tek 29.03.2001. godine), niti je tražio drugo zaposlenje u svojoj struci ili van svoje struke radi ostvarenja prihoda kojima bi smanjio nastalu štetu. Takvim držanjem doprineo je da šteta bude veća, zbog čega mu pripada srazmerno smanjena naknada - polovina ukupne štete.
Po oceni Vrhovnog suda, pogrešan je stav drugostepenog suda da se naknada izmakle koristi - izgubljene zarade određuje prema njenoj visini u vreme presuđenja i da od tada oštećeni ima pravo na zateznu kamatu. Pravilo da se visina naknade štete određuje prema cenama u vreme presuđenja primenjuje se na nenovčanu materijalnu štetu nastalu oštećenjem ili propašću stvari, i tada zatezna kamata teče od dana donošenja presude kojom je određena visina naknade. Izgubljena zarada je novčana materijalna šteta, na koju se primenjuje odredba člana 394. Zakona o obligacionim odnosima, po kojoj kada obaveza ima za predmet svotu novca dužnik je dužan isplatiti onaj broj novčanih jedinica na koji obaveza glasi. Na takav slučaj, kada je u pitanju zatezna kamata, primenjuje se član 277. navedenog zakona.
Sledstveno izloženom, visina novčane materijalne štete - izgubljene zarade tužioca utvrđuje se u novčanim iznosima u kojima je nastala, odnosno u njihovim valorizovanim iznosima ako je dugovani novac iz određenih ekonomskih razloga (devalvacija i inflacija) izgubio svoju vrednost. Prema članu 186. Zakona o obligacionim odnosima, obaveza naknade štete smatra se dospelom od trenutka nastanka štete. Novčana materijalna šteta u visini izgubljene zarade nastala je onda kada oštećeni nije ostvario prihod, očekivan po redovnom toku stvari ili prema posebnim okolnostima, zbog čega se na takvu štetu plaća zatezna kamata od dana njenog nastanka, u smislu člana 277. Zakona o obligacionim odnosima. Isplatom ovih iznosa i uplatom doprinosa tužiocu će u potpunosti biti nadoknađena materijalna šteta.
Iz navedenih razloga, na osnovu člana 416. stav 1. ZPP odlučeno je kao u stavu prvom, a na osnovu člana 414. stav 1. istog zakona kao u stavu drugom izreke, jer u tom delu nisu osnovani navodi revidenta o pogrešnoj primeni materijalnog prava.
Odluka o zahtevu tužioca za naknadu troškova postupka po reviziji doneta je na osnovu člana 165. stav 1. i 2. ZPP u vezi sa članom 153. stav 2. istog zakona, imajući u vidu da je revident samo delimično uspeo u ovom postupku.
Predsednik veća - sudija
Branislav Bosiljković, s.r.
Za tačnost otpravka
Zamenik upravitelja pisarnice
Milanka Ranković
