Presudom Apelacionog suda u Nišu Gž 1626/22 od 12.07.2022. godine, stavom prvim izreke, preinačena je prvostepena presuda u stavu prvom i trećem izreke tako što je odbijen kao neosnovan tužbeni zahtev tužilaca kojim su tražili da se utvrdi konstituisanje stvarne službenosti u korist njihovih parcela navedenih u izreci kao povlasnog dobra i delova parcela u vlasništvu tuženih kao poslužnog dobra u merama, granicama i brojevima navedenim u ovom stavu. Stavom drugim izreke, obavezani su tužioci da naknade troškove parničnog postupka tuženima ŽŽ, ZZ, II, JJ i KK u iznosu od 1.116.000,00 dinara, a tuženima LL i LJLJ iznos od 583.300,00 dinara, sve sa zakonskom zateznom kamatom počev od dana izvršnosti presude do konačne isplate. Stavom trećim izreke, odbijena je kao neosnovana žalba tuženih LL i LJLJ i potvrđeno rešenje P 833/19 od 31.12.2021. godine.

Protiv pravnosnažne presude i to stava prvog i drugog izreke, donete u drugom stepenu, tužioci su blagovremeno izjavili reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni sud je ispitao pobijanu presudu primenom odredbe člana 408. u vezi člana 403. stav 2. tačka 2. ZPP („Službeni glasnik RS“, br. 72/11...10/23) i utvrdio da je revizija osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku na koju Vrhovni sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, suvlasnici katastarskih parcela broj .., .., .., .., .., .., .. i .. KO Preševo su tužioci AA sa udelom od 2/4, BB i VV sa udelima od po ¼. Tužilac GG je vlasnik katastarskih parcela broj .. i .. KO Preševo, a tužilac DD vlasnih katastarskih parcela broj .. i .. KO Preševo i to na osnovu Ugovora o kupoprodaji nepokretnosti zaključenog sa tužiocima AA, BB i VV kao prodavcima, koji je overen pod OPU 51/2015 dana 03.10.2015. godine. Tužilac GG je vlasnik katastarskih parcela broj .., .., .., .., .., .. i .. KO Preševo, a tužilac EE vlasnik katastarske parcele broj .. KO Preševo. Tuženi ŽŽ je vlasnik katastarske parcele broj .. KO Preševo, tuženi ZZ i II su suvlasnici katastarske parcele broj .. KO Preševo, a tuženi JJ vlasnik katastarske parcele broj .. KO Preševo. Tuženi LL i II su suvlasnici katastarske parcele broj .. KO Preševo, a tuženi LJLJ vlasnik parcele .. KO Preševo, tuženi KK vlasnik parcele .. KO Preševo. Ktastarska parcela .. formirana je prilikom projekta parcelacije za katastarske parcele broj .., .., .. i .. KO Preševo i potvrđena od strane nadležnog upravnog organa 22.09.2014. godine, a projektom parcelacije izvršena je preparcelacija na katastarskoj parceli broj .. kada su nastale građevinske parcele broj 1 i 2 koje sada predstavljaju katastarske parcele broj .. i .., dok je novoformirana katastarska parcela broj .. predviđena kao pristupni put, kao i da na katastarskim parcelama broj .., .., .., .. i .. postoji put, koje putno zemljište nije uknjiženo kao put u SKN Preševo, pa isto i dalje predstavlja put u sastavu označenih parcela za koje nije uređen projekat parcelacije i preparcelacije. Putno zemljište koje prelazi preko katastarskih parcela broj .. i .., nastalo je na osnovu projekta preparcelacije koji je potvrđen odlukom nadležnog upravnog organa 22.09.2014. godine. Tužioci svoje parcele ne mogu da koriste bez odgovarajućeg korišćenja parcela tuženih.

Kod utvrđenog činjeničnog stanja prvostepeni sud je primenom odredaba člana 49. i 53. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa usvojio tužbeni zahtev uz zaključak da su se u konkretnom slučaju ispunili uslovi za konstituisanje prava službenosti prema utvrđenim merama i granicama bliže naznačenim u nalazu veštaka PGB „Geopremer Bujanovac“, prema kom nalazu je sporni prostor delom popločan betonskim pločama i deo je katastarske parcele broj .., delovi katastarskih parcela broj .., .., .., .. i .. koriste se kao put popločan u merama i granicama navedenim u veštačenju,kao i da tužioci kao vlasnici povlasnog dobra u celini ne mogu koristiti to dobro bez odgovarajućeg korišćenja poslužnog dobra, delova predmetnih parcela tuženih. Tuženi nisu dokazali da tužioci svoje parcele kao povlasno dobro mogu koristiti u celini bez odgovarajućeg korišćenja parcela tuženih kao poslužnog dobra, a teret dokazivanja ovih činjenica je bio na tuženima.

Drugostepeni sud je suprotno prvostepenom sudu zaključio da tužioci, kod tužbenog zahteva za konstituisanje stvarne službenosti, nisu u smislu člana 231. ZPP pružili dokaze u pogledu bitnih činjenica za konstituisanje službenosti, kao ni dokaze u pogledu utvrđenja službenosti, pa su preinačili drugostepenu presudu i tužbeni zahtev odbili.

Po oceni Vrhovnog suda, osnovani su navodi revizije tužilaca kojima se ukazuje na pogrešnu primenu materijalnog prava.

Odredbom člana 50. stav 1. Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa („Službeni list SFRJ“, br. 6/80, 36/90, „Sl. list SRJ“, br. 29/96 i („Službeni glasnik RS“, br. 115/05), propisano je da se stvarna službenost vrši na način kojim se najmanje opterećuje poslužno dobro. Članom 53. stav 1. istog zakona propisano je da odlukom suda ili drugog državnog organa stvarna službenost ustanovljava se kada vlasnik povlasnog dobra u celini ili delimično ne može koristiti to dobro bez odgovarajućeg korišćenja poslužnog dobra, kao i u drugim slučajevima određenim zakonom.

Konstituisanje prava stvarne službenosti prolaza dozvoljena je izuzetno, kada se povlasno dobro na drugi način ili bez nesrazmerno velikih troškova ne može koristiti. Naime, pravo službenosti uopšte, a i pravo službenosti prolaza, predstavlja opterećenje i ograničenje prava svojine vlasnika poslužnog dobra, pa se prema načelu restrikcije kod zasnivanja i vršenja prava službenosti polazi od neophodnih potreba za korišćenje povlasnog dobra.

Po oceni Vrhovnog suda, drugostepeni sud je preinačio prvostepenu presudu i izmenio činjenično stanje bez otvaranja rasprave. Naime, činjenično stanje nižestepenih odluka se razlikuje u pogledu bitne činjenice, ispunjenosti uslova za konstituisanje stvarne službenosti. Prvostepeni sud je ocenom izvedenih dokaza, pre svega nalaza i mišljenja veštaka PGB „Geopremer Bujanovac“ utvrdio da tužioci kao vlasnici povlasnih dobara ne mogu koristiti to dobro bez odgovarajućeg korišćenja poslužnog dobra – delova predmetnih parcela tuženih. U dopunskom veštačenju od 09.05.2019. godine konstatovano je da tužioci radi izlaska i ulaska pešice, kolima, traktorom i na bilo koji drugi način do svojih katastarskih parcela nemaju nijedan drugi prilaz osim kroz predmetne parcele broj .., .., .., .. i .., pa je ocenio da su ispunjeni uslovi za konstituisanje prava službenosti. Drugostepeni sud, suprotno tome, nalazi da tužioci nisu pružili dokaze za ispunjenost uslova za konstituisanje službenosti prolaza. Međutim, drugostepeni sud je kod navedenog izmenio činjenično stanje bez otvaranja rasprave, pa je zbog učinjene bitne povrede odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 1. u vezi člana 394. ZPP na koju se faktički ukazuje u reviziji, pobijana odluka morala biti ukinuta.

U ponovnom postupku, drugostepeni sud će otkloniti nedostatke na koje je ukazano i doneti pravilnu i zakonitu odluku.

Na osnovu člana 415. stav 1. Zakona o parničnom postupku, Vrhovni sud je odlučio kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Dobrila Strajina, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković