Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Božidara Vujičića, predsednika veća, Vesne Subić i Jelice Bojanić Kerkez, članova veća, u parnici tužilje AA iz ..., protiv tuženog BB iz sela ..., ..., radi lišenja roditeljskog prava, odlučujući o reviziji tužilje izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž2 2/20 od 17.09.2020. godine, u sednici veća održanoj dana 03.03.2021. godine, doneo je

R E Š E NJ E

UKIDA SE presuda Apelacionog suda u Beogradu Gž2 2/20 od 17.09.2020. godine i predmet vraća drugostepenom sudu, na ponovno odlučivanje o žalbi tuženog.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž2 2/20 od 17.09.2020. godine, stavom prvim izreke, ukinuta je presuda Osnovnog suda u Valjevu P2 347/19 od 25.10.2019. godine, kojim je tuženi BB delimično lišen roditeljskog prava, i to prava i dužnosti čuvanja, podizvanja, vaspitanja, obrazovanja, zastupanja, upravljanja i raspolaganja imovinom mal. VV iz ..., rođene ... godine, osim dužnosti izdržavanja mal. deteta, što je tuženi dužan priznati i trpeti pod pretnjom prinudnog izvršenja, te je odlučeno da svaka stranka snosi svoje troškove postupka. Stavom drugim izreke, odbijen je kao neosnovan tužbeni zahtev tužilje AA iz ... kojim je tražila da se tuženi BB delimično liši roditeljskog prava, i to pravo da odlučuje o pitanjima koja bitno utiču na život deteta mal. VV iz ..., rođene ... godine. Stavom trećim izreke odlučeno je da svaka stranka snosi svoje troškove postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužilja je blagovremeno izjavila reviziju, iz svih zakonskih razloga zbog kojih se revizija može izjaviti, u smislu člana 407. Zakona o parničnom postupku.

Ispitujući pobijanu presudu, na osnovu ovlašćenja iz člana 408. Zakona o parničnom postupku, Vrhovni kasacioni sud je utvrdio da je revizija tužilje osnovana.

U postupku je utvrđeno da su parnične stranke bile u vanbračnoj zajednici koju su zasnovale 2004. godine i da su se dobro slagale do rođenja mal. VV ... godine. Nakon rođenja mal VV godinu dana su živeli u vanbračnoj zajednici kao podstanari, a nakon toga u kući tužiljinog dede u ... . Vanbračna zajednica je konačno prestala u novembru 2012. godine. Presudom Osnovnog suda u Valjevu P2 388/12 od 24.04.2013. godine mal. VV je poverena tužilji na samostalno vršenje roditeljskog prava, a tuženi je obavezan da u izdržavanju maloletne VV učestvuje u iznosu od 10.000,00 dinara, s tim što je obaveza, poravnanjem od 29.09.2015. godine, povećana na iznos od 12.000,00 dinara. Tokom tog postupka tuženi je tvrdio da ne oseća potrebu da viđa mal. dete jer nije siguran da je ona njegovo dete, ali nikada nije pokrenuo postupak za osporavanje očinstva.

Pravnosnažnom presudom Osnovnog suda u Valjevu K.br.2080/10 od 12.01.2011. godine tuženi je oglašen krivim zbog krivičnog dela nasilje u porodici iz člana 194. stav 1. KZ, pa mu je izrečena uslovna osuda tako što je utvrđena kazna zatvora u trajanju od sedam meseci koja se neće izvršiti ako u roku od dve godine od dana pravnosnažnosti presude ne učini novo krivično delo, a zbog toga što je dana 17.10.2009. godine u ... u kući tužilje i njene majke primenom nasilja i pretnji da će napasti na život i telo, ugrozio spokojstvo tužilje, kao člana svoje porodice, i to tako što je sposoban da shvati značaj svog dela i da upravlja svojim postupcima, posle svađe sa taštom i tužiljom, pretio da će ubiti i nju i njihovo maloletno dete, da bi po odlasku tužilje u kuću svoje tetke u susedno selo ..., uzeo dete i odneo u kuću svog oca u selu ..., nakon čega je po saznanju da je tužilja prijavila slučaj policiji vratio dete u kuću tužilje, u kojoj je polupao stacionirani telefonski aparat, šerpu i rukom udario tetku tužilje. Pored toga, pravnosnažnom presudom Osnovnog suda u Valjevu K.br. 111/14 od 07.03.2015. godine i K.br. 22/18 od 03.05.2018. godine tuženi je osuđen uslovno zbog krivičnog dela nedavanje izdržavanja u periodu od 05.08.2013. godine zaključno sa 05.03.2014. godine i u periodu od jula 2017. godine do septembra 2017. godine

Mal. VV je učenica ... razreda osnovne škole, postiže odličan uspeh i primereno vladanje, živi u domaćinstvu sa majkom u prizemnoj kući površine 74m2 gde su adekvatni uslovi opremljenosti, ima i vanškolske aktivnosti (ide na folklor u ... „...“). U svojoj izjavi organu starateljstva ona je navela da ima dosta blizak odnos sa majkom, da je emotivno vezana za nju, da oca nije videla od svoje četvrte godine i da se uglavnom seća ružnih stvari koje su vezane za njega, da ne bi volela da vidi oca i da misli da bi svaki susret sa njim za nju bio neprijatan.

Tuženi se nije odazvao na dva pismena poziva Centra za socijalni rad, koji su vraćeni sa naznakom da dostava nije uspela, a iz svih činjenica koje su utvrđene Centar je zaključio da je tuženi nezainteresovan i nemotivisan da održava lične odnose sa maloletnom ćerkom, zbog čega smatraju da je tuženi grubo zanemario dužnost i sadržinu roditeljskog prava i izbegavao da u dužem vremenskom periodu održava lične odnose sa maloletnom VV, te da ima osnova da se potpuno liši roditeljskog prava u odnosu na maloletnu VV.

Tuženi se prvi put pojavio u drugostepenom postupku, kada je drugostepeni sud održao raspravu i zatražio dopunsko mišljenje Centra za socijalni rad, koji je ostao pri svom mišljenju. Tuženi je, inače, kada je saslušan kao parnična stranka naveo svoje imovinsko stanje i izrazio želju da viđa svoje dete, pri čemu je kao razlog neviđanja deteta naveo iskaz tužilje u postupku za vršenje roditeljskog prava da mal. VV nije njegovo dete. Od 2012. godine je povremeno viđao dete na ulici i prodavnici, ali joj nikada nije prišao, smatrajući da bi to izazvalo negativne posledice kod deteta, stim što je hteo da se obrati psihologu i školskom direktoru, što do sada nije učinio.

Imajući u vidu utvrđeno činjenično stanje drugostepeni sud je smatrao da tuženi nije grubo zanemario roditeljsko pravo zbog čega bi ga trebalo u potpunosti lišiti roditeljskog prava, već je nesavesno vršio roditeljsko pravo, pri čemu je tome doprinela i poljuljana vera u očinstvo. Iako tuženi nije učinio dovoljno napora u smislu ostvarivanja kontakta sa mal. VV, drugostepeni sud je smatrao da se ponašanje tuženog može otkloniti korektivnim nadzorom od strane organa starateljstva i ocenio da je u najboljem interesu maloletnog detata da se pokuša sa reuspostavljanjem odnosa na način koji bi bio bezbedan po mal. VV i u skladu sa njenim željama, ukoliko tuženi pokaže inicijativu u tom pravcu. Ni činjenica učinjenog krivičnog dela nasilje u porodici, zbog proteka vremena kada je učinjeno, ni činjenica nedavanja izdržavanja, za Apelacioni sud nisu dovoljni dokazi iz kojih bi proizašli razlozi za delimično lišenje roditeljskog prava tuženog da odlučuje o pitanjima koji bitno utiču na život mal. VV zajednički i sporazumno sa tužiljom, jer tuženi nije nesavesno vršio roditeljsko pravo.

Osnovano se u reviziji ukazuje da drugostepeni sud, donoseći pobijanu presudu, nije u dovoljnoj meri ocenio sve činjenice koje su u postupku utvrđene, dovodeći ih u vezu sa svim dokazima koji su izvedeni u postupku, kako bi pravilno primenio materijalno pravo donoseći odluku o tužbenom zahtevu.

Iz odredbi člana 81. i člana 82. Porodičnog zakona, kojima su propisani razlozi i posledice potpunog i delimičnog lišenja roditeljskog prava, proizlazi da lišenje roditeljskog prava predstavlja pravno sredstvo kojim se nesavesni roditelji lišavaju nekog ili svih prava i obaveza koje imaju. Roditeljsko pravo je izvedeno iz dužnosti roditelja i postoji samo u meri koja je potrebna za zaštitu ličnosti, prava i interesa deteta, kako je propisano članom 67. Porodičnog zakona. U tom smislu, lišenje roditeljskog prava predstavlja meru zaštite deteta od nesavesnog postupanja roditelja, a u zavisnosti od stepena zanemarivanja dužnosti roditelja, roditelj može biti lišen roditeljskog prava potpuno ili delimično.

Sud je u sporu za zaštitu prava deteta i u sporu za vršenje odnosno lišenje roditeljskog prava uvek dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta, a pre donošenja odluke o zaštiti prava deteta, odnosno vršenju ili lišenju roditeljskog prava, sud ima obavezu da zatraži nalaz i stručno mišljenje od organa starateljstva i druge specijalizovane ustanove, sve u smislu člana 6, člana 266. stav 1. i člana 270. Porodičnog zakona, što je u konkretnom slučaju i učinjeno. Takođe, sud je dužan da pribavi mišljenje maloletnog deteta, u smislu člana 65. Porodičnog zakona, što je takođe u postupku učinjeno. Međutim, prema oceni Vrhovnog kasacionog suda drugostepeni sud nije u dovoljnoj meri i na pravilan način ocenio pribavljeno mišljenje organa starateljstva, kao i mišljenje mal. deteta, već se rukovodio željom i interesom tuženog kao oca, da posle više od osam godina uspostavi kontakt sa mal. detetom, mada nije u tom smislu učinio ništa da tu želju i ostvari.

U korpus prava deteta spadaju i pravo na razvoj, obrazovanje i formiranje mišljenja, te tako u smislu člana 62. Porodičnog zakona, dete ima pravo na obezbeđenje najboljih mogućih životnih i zdravstvenih uslova za svoj pravilan i potpun razvoj, na osnovu člana 63. Porodičnog zakona dete ima pravo na obrazovanje u skladu sa svojim sposobnostima, željama i sklonostima, a u smislu člana 65. Porodičnog zakona, dete koje je sposobno da formira svoje mišljenje ima pravo slobodnog izražavanja mišljenja. Sa druge strane, u pogledu vršenja roditeljskog prava u smislu člana 78. stav 3. Porodičnog zakona roditelj koji ne vrši roditeljsko pravo ima pravo i dužnost da izdržava dete, da sa detetom održava lične odnose i da o pitanjima koja bitno utiču na život deteta odlučuje zajednički i sporazumno sa roditeljem koji vrši roditeljsko pravo. Pitanjima koja bitno utiču na život deteta u smislu ovog zakona, smatraju se naročito: obrazovanje deteta, preduzimanje većih medicinskih zahvata nad detetom, promena prebivališta deteta i raspolaganje imovinom deteta velike vrednosti. Prema odredbi člana 82. Porodičnog zakona roditelj koji nesavesno vrši prava ili dužnosti iz sadržine roditeljskog prava može biti delimično lišen roditeljskog prava, i to prava na održavanje ličnih odnosa sa detetom i prava da odlučuje o pitanjima koja bitno utiču na život deteta.

U konkretnom slučaju radi se o pitanjima koja bitno utiču na život mal. deteta, pre svega u smislu preduzimanja većih medicinskih zahvata nad detetom, s obzirom da se javio problem saglasnosti tuženog za preduzimanje medicinskog zahvata nad mal. detetom nakon njenog povređivanja, u situaciji kada tuženi godinama nije ni kontaktirao, ni viđao mal dete, niti imao bilo kakav kontakt sa tužiljom, kao majkom koja samostalno vrši roditeljsko pravo. Tužilja nije tražila lišenje roditeljskog prava tuženog u pogledu održavanja ličnih odnosa sa mal. detetom, čime se drugostepeni sud pre svega rukovodio odlučujući o tužbenom zahtevu, smatrajući da se korektivnim nadzorom od strane organa starateljstva može ispraviti tuženi, kao otac, u vršenju roditeljskog prava.

Pošto je sud u sporu za zaštitu prava deteta i u sporu za vršenje odnosno lišenje roditeljskog prava uvek dužan da se rukovodi pre svega najboljim interesom deteta, pri činjenici da je organ starateljstva dao mišljenje da postoje razlozi za lišenje roditeljskog prava tuženog, i to potpunog, i mišljenja mal. deteta da ne oseća potrebu da sa tuženim kontaktira, zbog straha od neprijatne situacije do koje bi moglo da dođe, apelacioni sud nije dao dovoljan značaj ni mišljenju Centra za socijalni rad ni mišljenju deteta, pa ni najboljem interesu mal. deteta, kada je doneo pobijanu presudu. Drugostepeni sud je utvrdio sve propuste u ponašanju tuženog, ali je ipak, izgleda rukovodeći se njegovim interesom a ne najboljim interesom mal. deteta, smatrao da ne postoje uslovi za delimično lišenje roditeljskog prava u domenu odlučivanja o pitanjima koja bitno utiču na život deteta.

S obzirom da drugostepeni sud nije dao dovoljno razloga o bitnim činjenicama od kojih zavisi potpuno utvrđenje činjeničnog stanja, pravilnost primene materijalnog prava nije mogla biti ispitana.

U ponovnom postupku drugostepeni sud će imati u vidu primedbe iz ovog rešenja, ponovo ceniti činjenice koje su u postupku utvrđene, vodeći pri tome računa pre svega o najboljem interesu mal. deteta koje će dovesti u vezu sa mišljenjem mal. deteta, nakon čega će ponono odlučiti o žalbi tuženog. Pri tome, drugostepeni sud će imati u vidu i mogućnost vraćanja roditeljskog prava, ako i kada prestanu razlozi zbog kojih je roditelj bio lišen roditeljskog prava, u smislu člana 83. Porodičnog zakona.

Iz navedenog razloga odlučeno je kao u izreci rešenja, na osnovu odredbi člana 416. stav 2. Zakona o parničnom postupku

Predsednik veća-sudija

Božidar Vujičić,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić