Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu primenom člana 408. ZPP („Službeni glasnik RS“ broj 72/11, 55/14) i našao da revizija tužioca nije osnovana.

U postupku donošenja pobijane presude nema bitne povrede odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju ovaj sud kao revizijski pazi po službenoj dužnosti. Na druge bitne povrede odredaba parničnog postupka se u reviziji ne ukazuje.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, sada pok. BB, rođen ... godine, imao je završenu osnovnu školu i obućarski zanat. Ženio se dva puta. Iz prvog braka ima sina VV, a iz drugog braka sina AA, ovde tužioca i kćerku GG. BB je bio učesnik NOB-a od 02.07.1943. godine. Ranjen je na položaju … kod … i od tih rana mu je amputirana noga. Odlikovan je ordenom za hrabrost. Rešenjem Ministarstva narodnog zdravlja Cetinje broj … od 23.11.1945. godine, postavljen je za sekretara … u … gde je radio sve do hapšenja. Uhapšen je 14.05.1949. godine od strane opunomoćstva UDB-e uz optužbu da se izjasnio za rezoluciju IB-a i odveden u istražni zatvor UDB-e. U mometnu protivpravnog hapšenja i zatvaranja, bio je ratni vojni invalid sa invalidnošću utvrđenom od 90%. Nakon hapšenja prestao mu je stalni radni odnos u … . Kažnjen je kaznom lišenja slobode i upućen na društveno koristan rad bez sudskog ili administrativnog postupka. Kaznu zatvora je izdržavao u istražnom zatvoru i u logoru na Golom Otoku. Dolaskom na Goli Otok, kao teški invalid bez jedne noge, prošao je teška premlaćivanja i prebijanja, iscrpljivan i mučen svakodnevnim prekovremenim radom. Iz zatvora je pušten 29.11.1949. godine. Ukupno je bio lišen slobode 6 meseci i 15 dana, odnosno 195 dana. Po prestanku lišenja slobode prvi posao dobio je 01.08.1951. godine kao radnik, a 16.12.1953. godine otišao je u invalidsku penziju. Preminuo je 03.02.1959. godine. Tužilac je rođen ... godine. Kao porodica su imali velikih problema zbog očevog boravka u logoru. Majka ih je podizala sama, u osnovnoj školi je bio obeležen kao dete golootočanina, zbog čega su mu bacali dokumenta kada je želeo da upiše srednju školu.

Tužilac u ovoj parnici potražuje rehabilitaciono obeštećenje na ime naknade materijalne štete koju je pretrpeo njegov otac (u vidu izgubljene zarade u periodu lišenja slobode po osnovu obavljenog, a neplaćenog rada u radno vreme, obavljenog a neplaćenog prekovremenog rada, izgubljene zarade – plate za vreme nezaposlenosti po prestanku lišenja slobode, razlike u visini plate pre i posle štetnog događaja, zbog gubitka penzije, razlike u penzijama) kao i naknade nematerijalne štete koju je lično trpeo u vidu straha i psihičkog bola zbog protivpravnog lišenja slobode.

Polazeći od utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su odbili tužbeni zahtev.

Neosnovano se tužiočevom revizijom pobijaju nižestepene presude zbog pogrešne primene materijalnog prava. Za svoju odluku sudovi su dali jasne i prihvatljive razloge.

Zakonom o rehabilitaciji („Sl. glasnik RS“, broj 92/2011), uređena je rehabilitacija i pravne posledice rehabilitacije lica koja su iz političkih, verskih, nacionalnih ili ideoloških razloga lišena života, slobode ili drugih prava do dana stupanja na snagu ovog zakona (član 1. stav 1). Zahtev za rehabilitaciju može podneti lice iz člana 1. stav 1. ovog zakona; posle njegove smrti njegov supružnik, vanbračni partner, deca (bračna, vanbračna, usvojena i pastorčad), potomci, preci, usvojioci, braća i sestre, ostali zakonski naslednici, testamentalni naslednici i pravno lice čije je to lice bilo član odnosno osnivač; kao i deca lica iz člana 1. stav 1. ovog zakona, koja su za vreme trajanja povrede prava i slobode roditelja, rođena u ustanovama za izvršenje sankcija, odnosno koja su u tim ustanovama sa njima provela deo vremena ili su za to vreme rasla bez roditeljskog staranja jednog, drugog ili oba roditelja (član 7. tač.1) 2) i 5).

Odredbom člana 20. navedenog zakona, predviđena su prava rehabilitovanih lica. Prema odredbi stava 1. navedenog člana, rehabilitovano lice ima pravo na penzijski staž, mesečnu naknadu (poseban dodatak), zdravstvenu zaštitu i druga prava iz zdravstvenog osiguranja, pravo na vraćanje konfiskovane imovine ili imovine oduzete po osnovu propisa iz člana 2. stav 1. ovog zakona, odnosno obeštećenje za tu imovinu, kao i pravo na rehabilitaciono obeštećenje. Odredbom člana 21. istog zakona predviđena su prava drugih lica. Prema odredbi stava 1. tog člana, lice iz člana 7. tačka 5) ovog zakona ima pravo na zdravstvenu zaštitu i druga prava iz zdravstvenog osiguranja, kao i pravo na rehabilitaciono obeštećenje u skladu sa odredbom člana 26. stav 3. ovog zakona. Posebno je odredbom stava 2. istog zakonskog člana predviđeno da pravo na rehabilitaciono obeštećenje imaju i bračni drug, deca i roditelji, odnosno braća i sestre i vanbračni partner rehabilitovanog lica, u skladu sa odredbom člana 26. stav 4. ovog zakona.

Pravo na rehabilitaciono obeštećenje regulisano je odredbama člana 26. Zakona o rehabilitaciji. Odredbom iz stava 1. ovog člana propisano je da rehabilitovano lice ima pravo na obeštećenje za materijalnu štetu nastalu zbog povrede prava i sloboda, u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi. Odredbom stava 3. istog člana je posebno propisano da rehabilitovano lice i lice iz člana 7. tačka 5) ovog zakona ima pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog lišenja slobode, u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi. Prema odredbi člana 26. stav 4. istog zakona, lica iz člana 21. stav 2. (bračni drug, deca i roditelji, odnosno braća, sestre i vanbračni partner rehabilitovanog lica) imaju pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog smrti rehabilitovanog lica, pod uslovom da je između njih i umrlog rehabilitovanog lica postojala trajnija zajednica života, u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi.

Citirane odredbe upućuju na zaključak da lica iz člana 7. tačka 5) ovog zakona, kao naslednici rehabilitovanog lica koje je umrlo pre stupanja na snagu ovog zakona, nemaju pravo na obeštećenje za materijalnu štetu koju je rehabilitovano lice pretrpelo za vreme neosnovanog i nezakonitog lišenja slobode odnosno zbog povrede prava i sloboda.

Pravilna je ocena nižestepenih sudova da tužilac kao sin i naslednik rehabilitovanog lica koje je umrlo pre stupanja na snagu ovog zakona nema pravo na rehabilitovano obeštećenje za tražene vidove materijalne štete. To pravo, prema izričitoj odredbi člana 26. stav 1. Zakona o rehabilitaciji, kao specijalnog propisa, pripada samo rehabilitovanom licu.

Tužilac koji je rođen posle puštanja na slobodu oca (kasnije rehabilitovanog lica) ne spada u krug lica iz člana 7. tačka 5) ovog zakona, pa mu u smislu člana 21. u vezi člana 26. stav 3. i 4. navedenog zakona ne pripada ni pravo na naknadu nematerijalne štete. Potraživanje naknade nematerijalne štete za duševne bolove zbog lišenja slobode, u smislu člana 26. stav 3. istog zakona, pripada rehabilitovanom licu i njegovom detetu, rođenom u ustanovi za izvršenje sankcija ili koje je sa njim u toj ustanovi provelo deo vremena ili je za to vreme raslo bez roditeljskog staranja (član 7. tačka 5). Potraživanje po osnovu materijalne i nematerijalne štete oca kao rehabilitovanog lica moglo bi preći na tužioca samo da je priznato pravnosnažnom sudskom odlukom ili pismenim sporazumom (član 204. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima), što nije slučaj u konkretnoj stvari. Duševni bolovi tužioca zbog povrede njegovih ličnih prava i prava ličnosti usled ranije osuđivanosti oca kao rehabilitovanog lica, ma koliko bilo stvarni i duboki, ne predstavljaju pravno priznatu štetu po odredbama Zakona o rehabilitaciji kao specijalnog propisa, ali ni po odredbi člana 200. Zakona o obligacionim odnosima, kao opšteg propisa, čijom shodnom primenom se rehabilitaciono obeštećenje ostvaruje.

Odlukom nižestepenih sudova o tužiočevom zahtevu za obeštećenje nije povređena odredba člana 35. Ustava Republike Srbije o pravu na naknadu materijalne ili nematerijalne štete zbog nezakonitog ili nepravilnog rada državnih organa, kako se to navodima tužiočeve revizije ukazuje. Pravo na rehabilitaciju i na naknadu štete oštećenog lica garantovano navedenom ustavnom odredbom utvrđuje se zakonom i ostvaruje pod uslovima određenim zakonom, što je Ustavom propisano. Uslovi i način pod kojima se prema odredbama Zakona o rehabilitaciji i Zakona o obligacionim odnosima ostvaruje pravo na rehabilitaciono obeštećenje ne povređuju navedenu ustavnu garanciju niti opšteprihvaćena pravila međunarodnog prava, potvrđena međunarodnim ugovorima, koja se neposredno primenjuju kao deo našeg unutrašnjeg prava. S obzirom da je tužilac rođen posle puštanja njegovog oca na slobodu i sa njim je, iako veoma kratko, živeo u zajednici do njegove smrti, ne može se on lično smatrati „žrtvom“ akata torture preduzetih prema njegovom ocu u periodu lišenja slobode, niti u pogledu priznavanja osnova na naknadu štete može biti tretiran kao „žrtva“ i oštećeni zbog smrti oca kao rehabilitovanog lica, posle njegovog puštanja na slobodu.

Kako se revizijskim navodima ne dovodi u sumnju pravilnost pobijane presude, Vrhovni kasacioni sud je odbio kao neosnovanu tužiočevu reviziju kao u izreci presude primenom člana 414. stav 1. ZPP.

Predsednik veća – sudija

Ljubica Milutinović, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić