Vrhovni kasacioni sud u veću sastavljenom od sudija: Vesne Popović, predsednika veća, Zorane Delibašić, Gordane Komnenić, Biserke Živanović i Božidara Vujičića, članova veća, u parnici tužilje AA iz ..., čiji je punomoćnik Aleksandra Jasika, advokat iz ..., protiv tuženih AD „Železnice Srbije” Beograd, čiji je punomoćnik Ljiljana Popadić, advokat iz ... i AD za železnički prevoz robe „Srbija Kargo“ iz Beograda, čiji je punomoćnik Đorđe Đurić advokat iz ..., radi naknade štete za neisplaćenu zaradu za rad u smenama, kao i naknadu za topli obrok i regres, odlučujući o reviziji tužilje izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Kragujevcu Gž1 2266/19 od 17.10.2019. godine, u sednici održanoj 10.06.2020. godine, doneo je

R E Š E NJ E

PRIHVATA SE odlučivanje o reviziji tužioca izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Kragujevcu Gž1 2266/19 od 17.10.2019. godine, kao izuzetno dozvoljenoj.

UKIDAJU SE presuda Apelacionog suda u Kragujevcu Gž1 2266/19 od 17.10.2019. godine, u delu stava prvog izreke kojim je odbijena kao neosnovana žalba tužilje i potvrđena presuda Osnovnog suda u Požarevcu P1 140/17 od 14.03.2019. godine, ispravljena rešenjem istog suda P1 140/2017 od 09.09.2019. godine u stavu drugom i trećem izreke i presuda Osnovnog suda u Požarevcu P1 140/17 od 14.03.2019. godine, koja je ispravljena rešenjem istog suda P1 140/17 od 09.09.2019. godine u stavu drugom i trećem izreke i predmet vraća prvostepenom sudu na ponovno suđenje.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Požarevcu P1 140/17 od 14.03.2019. godine, stavom prvim izreke, obavezani su tuženi da tužilji na ime naknade štete za smenski rad za period od februara 2014. godine do juna 2014. godine solidarno plate pojedinačne iznose bliže određene u tom stavu izreke sa zakonskom zateznom kamatom na svaki iznos. Stavom drugim izreke, odbijen je tužbeni zahtev kojim je tužilja tražila da se obavežu tuženi da tužilji na ime naknade štete za topli obrok i regres za period od februara 2014. godine do avgusta 2015. godine solidarno plate pojedinačne iznose bliže određene u tom stavu izreke sa zakonskom zateznom kamatom na svaki iznos. Stavom trećim izreke, odbijen je kao neosnovan tužbeni zahtev kojim je tužilja tražila da se obaveže tuženi AD za železnički prevoz robe „Srbija Kargo“, da tužilji na ime naknade štete za topli obrok i regres za period od septembra 2015. godine zaključno sa martom 2016. godine plati pojedinačne iznose bliže određene u tom stavu izreke, sa zakonskom zateznom kamatom na svaki iznos. Stavom četvrtim izreke, obavezani su tuženi da tužilji solidarno plate troškove parničnog postupka od 74.294,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate.

Presudom Apelacionog suda u Kragujevcu Gž1 2266/19 od 17.10.2019. godine, stavom prvim izreke, odbijene su kao neosnovane žalbe tužilje i tuženih, pa je potvrđena presuda Osnovnog suda u Požarevcu P1 140/17 od 14.03.2019. godine, ispravljena rešenjem istog suda P1 140/2017 od 09.09.2019. godine u stavovima 1, 2. i 3. izreke. Stavom drugim izreke, ukinuto je rešenje o troškovima postupka sadržano u stavu četvrtom izreke presude Osnovnog suda u Požarevcu P1 140/17 od 14.03.2019. godine, ispravljene rešenjem istog suda P1 140/2017 od 09.09.2019. godine i predmet u ukinutom delu vraćen prvostepenom sudu na ponovni postupak.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu u delu kojim je odbijena žalba tužilje, tužilja je izjavila reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava, sa predlogom da se o reviziji odluči u smislu člana 404. ZPP.

Tuženi AD „Železnice Srbije“ je podneo odgovor na reviziju.

Imajući u vidu različitu sudsku praksu u istoj pravnoj situaciji izraženim u presudama Vrhovnog kasacionog suda na koje je revident ukazao, Vrhovni kasacioni sud nalazi da su u konkretnom slučaju ispunjeni uslovi iz člana 404. Zakona o parničnom postupku da se revizija smatra izuzetno dozvoljenom, pa je radi potrebe ujednačavanja sudske prakse doneo odluku kao u prvom stavu izreke.

Ispitujući pobijanu presudu na osnovu člana 408. ZPP („Službeni glasnik RS“ broj 72/11, 87/18), Vrhovni kasacioni sud je ocenio da je revizija tužilje osnovana.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilja je kod tuženog AD „Železniice Srbije“ bila u radnom odnosu na osnovu zaključenog ugovora o radu i aneksima, kojima nije bila ugovorena visina naknade troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora od 31.08.2015. godine, kada je zaključila aneks ugovora o radu sa tuženim AD za železnički prevoz robe „Srbija Kargo“, u smislu člana 149. stav 1. Zakona o radu, zbog statusne promene prvotuženog i osnivanja drugotuženog kao poslodavca sledbenika kod kojeg je tužilja nastavila da radi. Prema zaključenom ugovoru o radu sa aneksima zaposleni imaju pravo na zaradu, zaradu po osnovu rezultata rada, uvećanu zaradu, naknadu zarade, kao i naknadu troškova i druga primanja u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom. U spornom periodu bio je na snazi Kolektivni ugovor tuženog od 30.11.2002. godine (''Službeni glasnik RS'' 84/02, 108/04, 112/08, 45/09, 70/10 i 46/11) sa Aneksom Kolektivnog ugovora od 26.07.2006. godine (''Službeni glasnik RS'' 4/06). Po izvršenim statusnim promenama kod tuženog ''Železnice Srbije'' AD usvojen je Kolektivni ugovor (''Službeni glasnik železnice Srbije'' broj 4/15) od 24.03.2015. godine. Aneksom Kolektivnog ugovora tuženog (''Službeni glasnik RS'' 4/06) odredbom člana 2. izmenjen je član 57. Kolektivnog ugovora i ugovoreno da zaposleni ima pravo na zaradu koja se sastoji od zarade za obavljani rad i vreme provedeno na radu, primanja za ishranu u toku rada i primanja za regres za korišćenje godišnjeg odmora. Odredbom 5. stav 6. aneksa izmenjena je odredba 61. i ugovoreno da u vrednost jednog radnog časa iz st. 1. i 2. ovog člana uključena mesečna vrednost za ishranu u toku rada i vrednost 1/12 naknade regresa za korišćenje godišnjeg odmora svedena na 1 radni čas. Kolektivnim ugovorom za ''Železnice Srbije'' akcionarsko društvo (''Službeni glasnik Železnice Srbije'' 4/15) predviđeno je u članu 57. stav 2. da je u vrednost jednog radnog časa uključena vrednost naknade za ishranu u toku rada i 1/12 regresa svedena na 1 radni čas. U članu 55. propisano je da se osnovna zarada utvrđuje kao vrednost radnog časa koeficijenta posla i prosečnog mesečnog fonda časova rada od 174 časa. Odredbe Kolektivnog ugovora iz 2015. godine primenjuju se i na zaposlene koje je drugotuženi preuzeo nakon statusne promene. Navedenim Kolektivnim ugovorom, a ni drugim aktima tuženih nije predviđeno da se naknada za ishranu u toku rada i regres za godišnji odmor posebno iskazuje u nominalnom iznosu. Veštačenjem je utvrđeno da je zaposlenom, ovde tužilji vršen obračun zarade kao proizvod vrednosti jednog radnog časa, koeficijenta radnog mesta i mesečnog fonda časova rada, da na osnovu podataka po vrstama plaćanja navedenim u pogledu isplaćenih ukupnih zarada tužilji za sporni period naknada za ishranu u toku rada i naknada za regres nije obračunata i iskazana kao posebna stavka, da u postupku veštačenja tuženi nisu dostavili akt na osnovu koga bi mogao biti utvrđen iznos naknade po osnovu toplog obroka i regresa u ugovorenoj neto ceni rada po času. Veštak je utvrdio visinu potraživanja tužilje po osnovu naknade troškova za ishranu u toku rada i troškova regresa za korišćenje godišnjeg odmora u neto iznosima, a koji iznosi su utvrđeni prema parametrima iz ranije važećeg Kolektivnog ugovora JŽTP (''Službeni glasnik RS'' 37/95... sa izmenama objavljenim u ''Službenom glasniku RS'' 7/2000), kojim Kolektivnim ugovorom su ugovoreni sporni troškovi, kao i njihova visina, jer aneks Kolektivnog ugovora iz 2006. godine, kao i sada važeći Kolektivni ugovor zaključen 24.03.2015. godine ne sadrži konkretnu regulativu koja utvrđuje visinu ove naknade.

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su odbili tužbeni zahtev tužilje zaključujući da tokom spornog perioda visina naknade troškova za ishranu u toku rada i troškova regresa za godišnji odmor nije bila ugovorena ni ugovorom o radu, ni nekim drugim važećim aktom na drugačiji način od onog koji je određen u navedenom aneksu Kolektivnog ugovora iz 2006. godine i Kolektivnom ugovoru koji je u važnosti kod tuženih iz 2015. godine. Činjenica da je tim opštim aktima ugovoreno pravo na naknadu ovih troškova, tako što je uključena u cenu radnog sata, bez nominalnog opredeljenja ne znači da zaposlenima, pa i tužiocu, ovi troškovi nisu isplaćeni. Po oceni nižestepenih sudova nema odgovarajućeg opšteg akta koji bi bio instrument za drugačiju realizaciju traženih naknada jer se Opšti kolektivni ugovor i Kolektivni ugovori iz 1995. i 2000. godine ne mogu primeniti u ovom slučaju, jer nijedan nije na pravnoj snazi u utuženom periodu.

Osnovano se u reviziji ukazuje da su nižestepene presude donete uz pogrešnu primenu materijalnog prava.

Članom 104. stav 1. Zakona o radu (''Službeni glasnik RS'' br. 24/2005, 61/2005, 54/09, 32/13 i 75/14) zaposleni ima pravo na odgovarajuću zaradu koja se utvrđuje u skladu sa zakonom, opštim aktom i ugovorom o radu, a prema odredbi člana 105. stav 3. Zakona pod zaradom se smatraju sva primanja iz radnog odnosa osim naknada troškova zaposlenog u vezi sa radom iz člana 118. tač. 1 i 4. i drugih primanja iz člana 119. i člana 120. tačka 1. ovog zakona. Odredbom člana 118. stav 1. tač. 5. i 6. Zakona o radu je propisano da zaposleni ima pravo na naknadu troškova u skladu sa opštim aktom i ugovorom o radu i to za ishranu u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora. Članom 121. stav 1. zakona je propisano da je poslodavac dužan da zaposlenom prilikom svake isplate zarade i naknade zarade dostavi obračun.

Vlada Republike Srbije, Sindikat železničara Srbije, Nezavisni sindika železničara Srbije i generalni direktor Javnog železničkog transportnog preduzeća „Beograd“ su 30.11.2002. godine zaključili su Kolektivni ugovor za javno preduzeće „Železnice Srbije“ („Službeni glasnik RS“ br. 84/2002, 108/2004, 112/2008, 45/2009, 70/2010). Ovim KU poslodavac se nije obavezao da isplati troškove naknade za ishranu u toku rada i regresa za godišnji odmor. Aneksom tog ugovora koji se u skladu sa odredbom člana 31. aneksa primenjuje počev od 01.01.2006. godine („Službeni glasnik Železnice Srbije“ broj 4/06) je propisano: da se član 57. KU menja i glasi: „da zaposleni ima pravo na zaradu koja se sastoji od zarade za obavljeni rad i vreme provedeno na radu, primanja za ishranu u toku rada i primanja za regres za korišćenje godišnjeg odmora (član 2). Odredbom člana 5. st. 1. i 2. Aneksa je utvrđena vrednost jednog radnog časa za period januar-juni i juli-decembar 2006. godine, a stavom 6. ovog člana je utvrđeno da je u vrednost radnog časa iz stava 1. i 2. ovog člana uključena mesečna vrednost za ishranu u toku rada i vrednost 1/12 regresa za korišćenje godišnjeg odmora svedeno na jedan radni čas.

Kolektivnim ugovor za „Železnice Srbije“ AD („Službeni glasnik RS“ broj 4 od 24.03.2015. godine) je regulisano da se odredbe koje se odnose na obračun i isplatu zarade, naknadu zarade i ostalih primanja zaposlenih primenjuju od 01.02.2015.godine. Članom 57. je takođe propisano da je u vrednost jednog radnog časa uključena mesečna vrednost za ishranu u toku rada i vrednost 1/12 regresa za korišćenje godišnjeg odmora.

Vrhovni kasacioni sud smatra da konkretizacija prava iz navedene odredbe Aneksa KU (iz 2006.godine) nije izvršena, odnosno da se iz ovako utvrđene vrednosti radnog časa ne može utvrditi koji iznos predstavlja naknadu troškova ishrane i regresa, jer ona nije određena u nominalnom iznosu, ni aneksom, a ni u obračunskim listama za isplatu zarade tužilji. Osim toga, visina naknade za ishranu u toku rada i naknade za regres za korišćenje godišnjeg odmora mora biti određena u istom nominalnom iznosu za sve zaposlene, bez obzira na njihovo radno mesto, koeficijent za obračun i isplatu zarade i na njihovu stručn spremu. Zbog toga se ne može prihvatiti pravno stanovište nižestepenih sudova da je vrednost ovih troškova uračunata u vrednost radnog časa, bez određivanja visine naknade u nominalnom iznosu, jer u tom slučaju visina naknade za ishranu i regres ne bi bila ista za sve zaposlene, već bi direktno zavisila od visine koeficijenta za konkretno radno mesto, odnosno bila bi u direktnoj srazmeri sa koeficijentom radnog mesta, što nije pravilno.

U ponovnom postupku prvostepeni sud će imati u vidu primedbe iz ovog rešenja i doneti pravilnu i zakonitu odluku.

Na osnovu člana 416. stav 2. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je odlučio kao u izreci.

Predsednik veća - sudija

Vesna Popović,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić