Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž1 1969/21 od 09.09.2022. godine, stavom prvim izreke, odbijena je kao neosnovana žalba tužilje i potvrđena prvostepena presuda. Stavom drugim izreke, odbijen je zahtev tužilje za naknadu troškova drugostepenog postupka u iznosu od 49.500,00 dinara, kao neosnovan.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužilja je blagovremeno izjavila reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava sa pozivom na odredbu člana 404. ZPP.

Tuženi je podneo odgovor na reviziju.

Vrhovni sud je ispitao pobijanu presudu na osnovu člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ broj 72/11 ... 18/20 i 10/23 – drugi zakon) i utvrdio da revizija tužilje nije osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP na koju revizijski pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilja je bila u radnom odnosu kod tuženog od decembra 1975. godine. U molbi od 06.09.2016. godine, tužilja se obratila Naučnom veću tuženog, navodeći da 20.01.2017. godine puni 65 godina života čime se stiču zakonski uslovi za odlazak u penziju, pa moli Naučno veće da podrži njenu molbu da nastavi rad u Institutu za period od dve godine kako bi joj omogućio nastavak aktivnosti u oblasti fizike ... i na ATLAS eksperimentu na velikom hidronskom sudaraču u CERNU, kao i dalji angažman na doktorskim studijama fizike. Naučno veće tuženog je na sednici 13.09.2016. godine, dalo pozitivno mišljenje o molbi tužilje da joj se produži radni odnos kod tuženog do navršenih 67 godina života. Tužilja je postigla vrhunske međunarodno priznate rezultate i u poslednjih pet godina, pre prestanka radnog odnosa, rangirana je u najviše kategorije istraživača sa zvanjem naučnog savetnika (A1). Do juna 2016. godine, bila je rukovodilac projekta ATLAS grupe sa domaćim aspektom kada je akademik profesor dr BB zatražio njenu smenu sa dužnosti rukovodioca projekta zbog konflikta do koga je došlo među seniorima tima, nakon čega je za rukovodioca projekta sa domaćim aspektom imenovana dr VV. Direktor tuženog je dopisom od 21.12.2016. godine, zatražio od akademika profesora dr BB i rukovodioca projekta dr VV da se izjasne da li postoji odgovarajuća potreba ATLAS kolaboracije, odnosno tekućeg projekta OI 171004 za ovim produženjem i ukoliko postoji da se navede o čemu se radi i na koji se vremenski period odnosi. U odgovoru na zahtev oni su se izjasnili da nije bilo potrebe za tužiljinim daljim angažovanjem na projektima koji su bili u toku. Direktor tuženog nije zatražio mišljenje Matičnog naučnog odbora u vezi sa molbom tužilje za produženje radnog odnosa, a 19.01.2017. godine doneo je osporeno rešenje .. broj .., kojim je tužilji prestao radni odnos kod tuženog na poslovima naučnog savetnika na dan 20.01.2017. godine, zbog navršenja radnog veka od 65 godina i najmanje 15 godina staža osiguranja. U obrazloženju rešenja je navedeno da je tužilja prema podacima iz kadrovske evidencije navršila 65 godina života i najmanje 15 godina staža osiguranja 20.01.2017. godine, zbog čega je primenom člana 175. stav 2. Zakona o radu odlučeno kao u izreci rešenja. Nakon prestanka radnog odnosa tužilja je angažovana na istom projektu od strane druge učesnice ATLAS grupe (Rusije) i angažovana je u nastavi na doktorskim studijama Fizičkog fakulteta, a član je Kolegijuma doktorskih studija Fizičkog fakulteta za užu naučnu oblast fizike ... i ... fizika. Prema izveštaju tuženog u 2016. godini od četvoro lica koja su tražila produženje radnog odnosa nakon navršenih 65 godina života i najmanje 15 godina staža osiguranja njih troje je dobilo produženje a jedno nije, dok je u 2017. godini od troje lica koja su tražila produženje radnog odnosa dvoje dobilo produženje a jedno lice nije.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja nižestepeni sudovi su zaključili da je osporeno rešenje tuženog od 19.01.2017. godine zakonito, jer je na osnovu člana 175. tačka 2. Zakona o radu i člana 93. stav 1. Zakona o naučno istraživačkoj delatnosti bio ostvaren zakonski razlog prestanka radnog odnosa tužilji po sili zakona, budući da je 20.01.2017. godine navršila 65 godina života i minimum 15 godina radnog staža. Radni odnos tužilji nije produžen odlukom nadležnog organa tuženog, a osporeno rešenje donelo je ovlašćeno lice u zakonitoj proceduri sa obrazloženjem o zakonom propisanom pravnom osnovu prestanka radnog odnosa i poukom o pravnom leku. Produženje radnog odnosa istraživaču u zvanju naučnog savetnika je mogućnost ali ne i obaveza tuženog, pa kako je direktor tuženog utvrdio da ne postoje razlozi za tužiljino dalje radno angažovanje, činjenica da nije zatraženo mišljenje Matičnog naučnog odbora ne čini apsolutno bitnu povredu postupka koja bi uticala na zakonitost osporenog rešenja o prestanku radnog odnosa tužilji. Pored toga tužilja nije dokazala nejednako postupanje, odnosno da se tuženi diskriminatorski ponašao prema njoj po nekom od osnova (nekog njenog ličnog svojstva) iz člana 18. Zakona o radu u vezi sa pravima iz radnog odnosa, pa i otkazom ugovora o radu. Zato su tužbeni zahtevi tužilje odbijeni kao neosnovani.

Prema članu 175. tačka 2. Zakona o radu zaposlenom prestaje radni odnos kada zaposleni navrši 65 godina života i najmanje 15 godina staža osiguranja ako se poslodavac i zaposleni drugačije ne sporazumeju. Po članu 93. stav 1. Zakona o naučnoistraživačkoj delatnosti (Službeni glasnik RS", br. 110/2005, 50/2006, 18/2010, 112/2015) istraživaču u institutu i u centru izuzetnih vrednosti radni odnos prestaje po sili zakona kada navrši 65 godina života i najmanje 15 godina staža osiguranja. Istraživaču iz stava 1. u zvanju naučnog savetnika koji je u toku radne karijere postigao vrhunske međunarodno priznate naučne rezultate i u poslednjih pet godina je rangiran u najviše kategorije istraživača, prema kriterijumima Ministarstva, na predlog naučnog veća, može biti produžen radni odnos do navršenih 67 godina života uz prethodno pribavljeno mišljenje nadležnog matičnog naučnog odobra (stav 2. tog člana). Odluku o produženju radnog odnosa istraživača iz stava 2. ovog člana donosi direktor instituta, a odluku o produžetku radnog odnosa istraživača koji je na dužnosti direktora instituta donosi upravni odbor instituta, na osnovu prethodno pribavljenog mišljenja nadležnog matičnog naučnog odbora (stav 3.).

Prema odredbi člana 42. stav 1. Statuta tuženog od 14.03.2011. godine, istraživaču prestaje radni odnos po sili zakona kada navrši 65 godina života i najmanje 15 godina staža osiguranja pri čemu istraživaču iz stava 1. ovog člana na predlog naučnog veća može biti produžen ugovor o radu do navršenih 67 godina života ukoliko istraživač ispunjava sledeće uslove: da je u zvanju naučnog savetnika, da je u toku radne karijere postigao vrhunske međunarodno priznate naučne rezultate i da je neophodan za realizaciju tekućih projekata (stav 2.). Po stavu 3. tog člana odluku o produženju ugovora o radu donosi direktor instituta. Po odredbi člana 45. Zakona o izmenama i dopunama Zakona o naučnoistraživačkoj delatnosti ("Sl. glasnik RS", br. 112/2015 od 30. decembra 2015.) instituti koji su upisani u Registar naučnoistraživačkih organizacija u skladu sa Zakonom o naučnoistraživačkoj delatnosti ("Službeni glasnik RS", br. 110/05, 50/06 - ispravka i 18/10) usaglasiće statut i druge opšte akte sa ovim zakonom u roku od godinu dana od dana stupanja na snagu ovog zakona.

Iz navedenih materijalno pravnih propisa proizlazi da po navršenju 65 godina života i najmanje 15 godina staža osiguranja istraživaču instituta prestaje radni odnos po sili zakona. Produženje radnog odnosa istraživaču u zvanju naučnog savetnika na predlog naučnog veća predstavlja mogućnost, pod uslovom da je u toku radne karijere postigao vrhunske međunarodno priznate naučne rezultate i u poslednjih pet godina je rangiran u najviše kategorije istraživača, prema kriterijumima Ministarstva. Prethodno pribavljeno mišljenje nadležnog matičnog naučnog odbora je uslov za odluku o produženju radnog odnosa istraživaču koju donosi direktor instituta na predlog naučnog veća. Produženje radnog odnosa predstavlja samo mogućnost ali ne i obavezu da se takva odluka donese i predlog naučnog veća nije obavezujući po citiranoj odredbi zakona. U konkretnom slučaju direktor Instituta nije doneo odluku o produžetku radnog odnosa, nalazeći da ne postoje razlozi za tužiljino dalje radno angažovanje, pa je pravilna ocena nižestepenih sudova da tužilji nije povređeno pravo na produženje radnog odnosa donošenjem osporenog rešenja o prestanku radnog odnosa. Bez uticaja su navodi revizije da Statut tuženog nije bio usaglašen sa Zakonom o izmenama i dopunama Zakona o naučnoistraživačkoj delatnosti ("Sl. glasnik RS", br. 112/2015 od 30. decembra 2015.), jer se u tom slučaju neposredno primenjuju odredbe Zakona. Tužilji je radni odnos prestao po sili zakona ispunjenjem uslova člana 175. tačka 2. Zakona o radu i člana 93. stav 1. Zakona o naučnoistraživačkoj delatnosti, pa izostanak mišljenja matičnog naučnog odbora koje se pribavlja u slučaju donošenja odluke o produženju radnog odnosa nije od uticaja na zakonitost osporenog rešenja o prestanku radnog odnosa. Suprotno navodima revizije, to što je za pojedine zaposlene doneta odluka o produženju radnog odnosa po prethodno pribavljenom mišljenju nadležnog matičnog naučnog odbora (što je uslov za takvu odluku), ne može se smatrati aktom diskrimincije, s obzirom na to da ne ukazuje da je tuženi diskriminatorski postupao prema tužilji po nekom od osnova (nekog njenog ličnog svojstva) iz člana 18. Zakona o radu, pa su kao neosnovani ocenjeni svi navodi revizije o pogrešnoj primeni materijalnog prava.

Imajući u vidu izloženo, Vrhovni sud je našao da reviziju treba odbiti kao neosnovanu, pa je na osnovu člana 414. stav 1. ZPP odlučeno kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Dragana Marinković,s.r.

Za tačnost otpravka

zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković