Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž1 1280/21 od 23.03.2021. godine, stavom prvim izreke odbijene su kao neosnovane žalbe tužilje, tuženog i umešača na strani tuženog i potvrđena je prvostepena presuda u stavovima drugom, trećem i četvrtom izreke. Stavom drugim izreke odbijeni su kao neosnovani zahtevi tužilje, tuženog i umešača na strani tuženog za naknadu troškova postupka po žalbi.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tuženi je izjavio reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava s tim što je predložio da se o reviziji odluči kao izuzetno dozvoljenoj, primenom člana 404. ZPP, radi ujednačavanja sudske prakse.

Pravnosnažnom presudom, odlučeno je o zahtevu tužilje za isplatu naknade za ishranu u toku rada. Imajući u vidu različitu sudsku praksu u istoj pravnoj situaciji izraženim u presudama Vrhovnog kasacionog suda na koje je revident ukazao, Vrhovni kasacioni sud nalazi da su u konkretnom slučaju ispunjeni uslovi iz člana 404. Zakona o parničnom postupku da se revizija smatra izuzetno dozvoljenom, pa je radi potrebe ujednačavanja sudske prakse doneo odluku kao u stavu prvom izreke.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu odluku, primenom člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, br. 72/11, 55/14, 87/18 i 18/20), pa je našao da je revizija osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni kasacioni sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilja je u utuženom periodu bila u radnom odnosu kod tuženog na neodređeno vreme i raspoređena na radno mesto radnik čistoće I grupe u Pogonu „Čišćenje“. U utuženom periodu poslodavac je naknadu troškova za ishranu u toku rada isplaćivao zaposlenima u skladu sa Programom poslovanja tuženog za 2016, 2017, 2018. i 2019. godinu po kojima je navedena naknada iznosila 3.500,00 dinara bruto mesečno. Ugovorom o radu zaključenim između tužilje i tuženog ugovoreno je pravo zaposlenog na naknadu troškova ishrane u toku rada u skladu sa zakonom i opštim aktom. Iznosi dosuđeni tužilji predstavljaju razliku između naknade troškova ishrane u toku rada (obračunate u vrednosti predviđenoj Posebnim kolektivnim ugovorom za javna preduzeća u komunalnoj delatnosti na teritoriji Republike Srbije i Posebnim kolektivnim ugovorom za javna i javno komunalna preduzeća grada Pančeva) i naknade tih troškova isplaćenih tužilji za utuženi period. Visina potraživanja utvrđena je na osnovu obračuna razlike za isplatu toplog obroka koji je isplaćen i utuženog iznosa, kao i obračunskih lista o zaradi tužilje kod tuženog, dostavljenih od strane tuženog.

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je primenjujući članove 118, 246, 256. i 257. Zakona o radu, člana 9. stav 1. i 2. Zakona o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, članova 60, 65. i 66. Posebnog kolektivnog ugovora za javna preduzeća u komunalnoj delatnosti na teritoriji Republike Srbije i članova 80, 84. i 85. Posebnog kolektivnog ugovora za javna i javno komunalno preduzeće grada Pančeva ocenio da tužilja osnovano potražuje manje isplaćenu naknadu troškova za ishranu u toku rada u skladu sa posebnim kolektivnim ugovorima, te da se pravila iz člana 4. Zakona o privremenom uređivanju osnovica za obračun i isplatu plata odnosno zarade i drugih primanja kod korisnika javnih sredstava ne odnose na naknadu za ishranu u toku rada, pa je usvojio tužben zahtev.

Po oceni drugostepenog suda, iako se troškovi za ishranu u toku rada smatraju zaradom u širem smislu tog pojma određenog članom 105. stav 3. Zakona o radu (jer se na ova primanja plaćaju porezi i doprinosi koji terete zaradu) i članom 118. stav 1. tačka 5. i 6. Zakona o radu, ova naknada ima karakter naknade za povećane troškove koje zaposleni ima dok radi, a ne karakter naknade za obavljeni rad iz članova 106. i 107. Zakona o radu zbog čega se ne mogu primeniti pravila iz člana 4. Zakona o privremenom uređivanju osnovica za obračun i isplatu plata odnosno zarade.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, stanovište nižestepenih sudova nije pravilno.

Odredbom člana 1. Zakona o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava („Službeni glasnik RS“, broj 116/14 – stupio na snagu 28.10.2014. godine) propisano je da se ovim zakonom privremeno uređuje osnovica, odnosno vrednost radnog časa, vrednost boda i vrednost osnovne zarade, za obračun i isplatu plata, odnosno zarada kao i drugih stalnih primanja izabranih, imenovanih, postavljenih i zaposlenih lica kod korisnika javnih sredstava, s ciljem očuvanja finansijskog sistema u Republici Srbiji i sistema plate i zarada u javnom sektoru. Članom 3. stav 1. istog zakona propisano je da se u ovom zakonu platom smatra zarada zaposlenog kod korisnika javnih sredstava utvrđena u skladu sa zakonom koji uređuje radne odnose, odnosno plate izabranog, imenovanog i postavljenog lica i zaposlenog kod korisnika javnih sredstava utvrđena u skladu sa zakonima koji uređuju plate u državnim organima, organima lokalne vlasti, organizacijama obaveznog socijalnog osiguranja i javnim službama. U članu 4. istog zakona, propisano je da su ništave odredbe opšteg ili pojedinačnog akta (osim pojedinačnog akta kojim se plata povećava po osnovu napredovanja) kojima se povećavaju osnovice, koeficijenti i drugi elementi, odnosno uvode novi elementi, na osnovu kojih se povećava iznos plata i drugog stalnog primanja kod subjekata iz člana 2. ovog zakona, donet za vreme primene ovog zakona.

Pod zaradom smatraju se primanja iz radnog odnosa kao što je, između ostalog, i naknada za ishranu u toku rada, što proizlazi iz odredbe člana 105. Zakona o radu, a pojam zarade u skladu sa Zakonom o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, podrazumeva zaradu utvrđenu u skladu sa zakonom koji uređuje radne odnose. Drugačijim tumačenjem pojma zarade ne bi bio ispunjen cilj Zakona o privremenom uređivanju osnovnice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava (član 1), jer bi to značilo selektivnu primenu zakona, imajući u vidu da koeficijent za obračun plate izabranih, imenovanih i postavljenih lica i zaposlenih u skladu sa Zakonom o platama u državnim organima i javnim službama, sadrži i dodatak na ime naknade za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora, na koje se kao i na zaposlene kod tuženog primenjuje Zakon o privremenom uređivanju osnovica za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava. Dakle, za vreme važenja tog zakona plata, odnosno zarada se ne može povećavati na osnovu odredbe opšteg ili pojedinačnog akta (osim pojedinačnog akta kojim se plata povećava na osnovu napredovanja).

Imajući u vidu navedeno, kao i činjenicu da je tuženi korisnik budžetskih sredstava, to se na tuženog, osim pomenutog zakona, primenjuje i Zakon o budžetu i Zakon o budžetskom sistemu, pa obaveze koje preuzima moraju odgovarati aproprijaciji koja mu je odobrena za tu namenu u odgovarajućoj budžetskoj godini (član 54. Zakona o budžetskom sistemu). Sobzirom da su pravila iz Zakona o privremenom uređivanju osnovnice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, Zakona o budžetu i Zakona o budžetskom sistemu imperativne prirode koja se moraju bezuslovno poštovati, bez prava da se u njima bilo šta menja, kod budžetskog finansiranja plata kod tuženog nije moguće primeniti korektivno pravilo iz člana 8. stav 2. Zakona o radu, jer je upravo zakonom određen način utvrđivanja osnovice za plate. Zbog toga, po shvatanju Vrhovnog kasacionog suda, odredbe Posebnog kolektivnog ugovora, donete nakon stupanja na snagu Zakona o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, ništave su i kao takve ne mogu da proizvode pravno dejstvo (PKU ne može biti suprotan zakonu na osnovu člana 103. ZOO u vezi člana 240. Zakona o radu) zbog čega su nižestepene presude preinačene i tužbeni zahtev tužilje odbijen.

Kako je odbijen tužbeni zahtev kojim je tužilja tražila da se obaveže tuženi da joj na ime razlike između isplaćenog i pripadajućeg iznosa na ime naknade troškova za ishranu u toku rada u utuženom periodu isplati ukupno 36.886,38 dinara, odbijen je i tužbeni zahtev kojim je tužilja tražila da se obaveže tuženi da za tužilju na navedene iznose, kao osnovicu obračuna i uplati pripadajuće doprinose nadležnim Fondovima i Nacionalnoj službi za zapošljavanje.

Na osnovu člana 416. st. 1. ZPP odlučeno je kao u stavu drugom izreke.

Tuženi je uspeo u postupku po reviziji, pa mu na osnovu člana 153. i 154. ZPP pripadaju opredeljeni troškovi parničnog postupka, koji su dosuđeni u visini od 64.392,50 dinara i koji obuhvataju: troškove na ime sastava odgovora na tužbu i dva obrazložena podneska od strane advokata po 6.000,00 dinara, zastupanja na tri održana ročišta po 7.500,00 dinara, sastava žalbe i revizije po 12.000,00 dinara, takse na odgovor na tužbu 2.118,00 dinara, takse na žalbu i odluku drugostepenog suda po 3.376,00 dinara i takse na reviziju i revizijsku odluku po 6.750,00 dinara, sve odmereno prema važećoj AT i TT.

Na osnovu člana 165. stav 2. ZPP, odlučeno je kao u stavu trećem izreke.

Predsednik veća - sudija

Zvezdana Lutovac, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić