U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Katrine Manojlović Andrić, predsednika veća, Gordane Džakula i Marine Milanović, članova veća, u pravnoj stvari tužioca AA iz ..., čiji je punomoćnik Dragan Milutinović, advokat iz ..., protiv tuženog JKP „Medijana“ Niš, čiji je punomoćnik Dragan Jovanović, advokat iz ..., radi isplate, odlučujući o reviziji tuženog izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Nišu Gž1 1572/21 od 05.10.2021. godine, u sednici veća održanoj 18.03.2022. godine, doneo je

P R E S U D U

PREINAČUJE SE presuda Apelacionog suda u Nišu Gž1 1572/21 od 05.10.2021. godine, tako što se ODBIJA, kao neosnovana, žalba tužioca i POTVRĐUJE presuda Osnovnog suda u Nišu P1 1431/19 od 05.11.2020. godine.

OBAVEZUJE SE tužilac da tuženom naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 41.836,40 dinara.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Nišu P1 1431/19 od 05.11.2020. godine, stavom prvim izreke, pod tačkom 1. i 2, odbijen je tužbeni zahtev tužioca kojim je tražio da se obaveže tuženi da tužiocu isplati po osnovu razlike između isplaćene i pripadajuće zarade naknade troškova za ishranu u toku rada i naknade za regres za korišćenje godišnjeg odmora, za period od decembra 2012. do januara 2015. godine, pojedinačne mesečne iznose označene u ovom stavu izreke sa zakonskom zateznom kamatom po mesečnom dospeću do isplate. Stavom drugim izreke, obavezan je tužilac da tuženom na ime troškova parničnog postupka isplati ukupan iznos od 90.500,00 dinara, od čega na iznos od 82.500,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom počev od dana izvršnosti presude do konačne isplate.

Presudom Apelacionog suda u Nišu Gž1 1572/21 od 05.10.2021. godine, stavom prvim izreke, preinačena je prvostepena presuda u stavu prvom izreke kao i odluka o troškovima postupka sadržana u stavu drugom izreke, tako što se: obavezuje tuženi da tužiocu isplati: 1) na ime razlike između isplaćene i pripadajuće naknade troškova za ishranu u toku rada za period od decembra 2012. do januara 2015. godine pojedinačno opredeljene mesečne iznose sa zakonskom zateznom kamatom počev od dana dospeća do konačne isplate sve bliže navedeno u ovom stavu izreke i 2) na ime razlike naknade troškova za regres za korišćenje godišnjeg odmora za period od decembra 2012. do januara 2015. godine pojedinačno opredeljene mesečne iznose sa zakonskom zateznom kamatom od dospeća do konačne isplate sve bliže navedeno u ovoj tački stava prvog izreke. Stavom drugim izreke, preinačena je odluka o troškovima parničnog postupka u stavu drugom izreke, tako što se obavezuje tuženi da tužiocu naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 138.700,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom od dana izvršnosti do konačne isplate, u roku od 15 dana od dana prijema presude.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tuženi je izjavio reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu, u smislu člana 408. u vezi člana 403. stav 2. tačka 2) Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ br. 72/11, 49/13-US, 74/13-US, 55/14, 87/18 i 18/20) – u daljem tekstu: ZPP, pa je našao da je revizija osnovana.

U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2) ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilac je u radnom odnosu kod tuženog na neodređeno vreme po osnovu ugovora o radu, na radnom mestu - ..., sa koeficijentom za isplatu zarade 2,8. Aneksom ugovora o radu od 06.10.2015. godine, tužiocu je određen koeficijent 1,4. Tužilac tužbom traži isplatu na ime razlike između isplaćene i pripadajuće naknade troškova za ishranu u toku rada i razlike naknade troškova za regres za korišćenje godišnjeg odmora za period od decembra 2012. zaključno sa januarom 2015. godine, zasnivajući zahtev na odredbama Kolektivnog ugovora tuženog br. 1-1977 od 07.04.2011. godine koji je u navedenom periodu bio na snazi. U odgovoru na tužbu i tokom postupka, tuženi je osporavao osnov i visinu tužbenog zahteva, navodeći da je obračun i isplatu spornih potraživanja vršio tužiocu u okvirima imperativnih - ograničavajućih propisa u koje spadaju Zakon o utvrđivanju maksimalne zarade u javnom sektoru, Zakon o umanjenju neto prihoda lica u javnom sektoru, Zakona o privremenom uređivanju osnovica za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja korisnika javnih sredstava i Uredbe o načinu i kontroli obračuna i isplate zarada u javnim preduzećima. Na osnovu nalaza veštaka ekonomske struke od 15.01.2016. godine utvrđena je razlika od isplaćenih do pripadajućih iznosa za sve navedene osnove traženog novčanog potraživanja prema Kolektivnom ugovoru. Veštak je u izjašnjenju od 29.03.2017. godine, izjašnjavajući se na primedbe tuženog, naveo da tuženi nije u skladu sa zakonskim propisima sastavio programe poslovanja za 2013. i 2014. godinu i isplanirao troškove poslovanja, troškove zarade i troškove naknade na ime toplog obroka i regresa u skladu sa zakonskim propisima i uputstvima o izradi godišnjih programa poslovanja. Na predlog tuženog tokom postupka je obavljeno i veštačenje od strane veštaka od 19.02.2018. godine, kojim je utvrđeno da je tuženi pravilno vršio obračun zarade i naknade za topli obrok i regres u skladu sa odlukama tužene o visini cene rada i visini naknada i to u određenom procentu od prosečne mesečne zarade po zaposlenom u RS za prethodni mesec. Prema izveštaju Komisije veštaka utvrđeno je da je program poslovanja po pitanju mase isplaćenih sredstava zarade realizovan u procentu 99,72% za period od 2012. do 2105. godine. Cena rada za najjednostavniji rad formirana je tako što se masa sredstava za zarade za ukupan broj zaposlenih u bruto iznosu utvrđena programom poslovanja za konkretni mesec podeli brojem ukupnih koeficijenata zaposlenih u tom mesecu. Tako utvrđena cena rada množi se sa koeficijentom svakog zaposlenog radnika. Na taj način se utvrđuje osnovna zarada koja nije mogla biti u iznosu koji je utvrđen kolektivnim ugovorom, upravo zbog predefinisane sume sredstava za zarade i tokom vremena je odstupala sve više, jer je prosečna zarada u Republici koja je bila osnov za utvrđivanje osnovne zarade prema Kolektivnom ugovoru rasla u većem procentu, nego što je programima poslovanja planirano povećanje zarada a koje je bilo uslovljeno drugim zakonskim i podzakonskim aktima. Takođe, počev od novembra 2014. godine primenom Zakona o privremenom uređivanju osnovica za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava došlo je do dodatnog smanjenja bruto osnovica, pa i cene rada kod tuženog.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je zaključio da je tužbeni zahtev tužioca neosnovan, nalazeći da je tuženi u spornom periodu bio u obavezi da primenjuje odredbe zakona u vezi ograničenja po pitanju obračuna i isplate zarade i drugih primanja iz radnog odnosa - Zakona o utvrđivanju maksimalne zarade u javnom sektoru (član 1), Zakona o privremenom uređivanju osnovica za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, Zakona o umanjenju neto prihoda lica u javnom sektoru (član 2. tačka 5), što je regulisano i odredbom člana 32. tada važećeg Kolektivnog ugovora tuženog, te da nije bilo mogućnosti mimo imperativnih zakonskih propisa vršiti isplatu. Nalazi da je tuženi pored toga, obračun i isplatu predmetnih naknada vršio u skladu sa donetim odlukama koje su bile bazirane na masi odobrenih sredstava za isplatu zarada zaposlenima kod tuženog prema Programu poslovanja i da je tuženi postupajući na taj način tužiocu u svemu tražene naknade isplatio u pripadajućem iznosu.

Pobijanom drugostepenom odlukom preinačena je prvostepena presuda i tužbeni zahtev je usvojen. Drugostepeni sud je primenjujući odredbe člana 115. stav 3, člana 118. tačka 5. i 6. Zakona o radu i odredbe člana 43. tačka 6. i 7. Kolektivnog ugovora „Medijana Niš“ br. 1-1977 od 07.04.2011. godine, zaključio da tužilac ima pravo na naknadu toplog obroka i regresa za godišnji odmor u visini propisanoj članom 43. Kolektivnog ugovora kod poslodavca. Stoga, nalazi da mu pripada razlika u iznosima koji su utvrđeni nalazom i mišljenjem veštaka ekonomsko-finansijske struke, za period od decembra 2012. do januara 2015. godine, koja predstavlja razliku manje obračunatog regresa i toplog obroka prema odlukama direktora i pripadajućih naknada na osnovu kolektivnog ugovora iz 2011. godine sa Aneksom 1. od 21.02.2014. godine, a sve shodno članu 118. stav 1. tačka 5. i 6. Zakona o radu, obzirom da tuženi nije mogao tužiocu uskratiti pravo priznato zakonom.

Vrhovni kasacioni sud nalazi da se osnovano revizijom ukazuje da je pobijana drugostepena odluka doneta uz pogrešnu primenu materijalnog prava.

Odredbom člana 1. Zakona o umanjenju neto prihoda lica u javnom sektoru („Službeni glasnik RS“ br.108/13) propisano je da se ovim zakonom uređuje umanjenje neto zarade i neto drugih primanja zaposlenih, odnosno angažovanih lica u javnom sektoru Republike Srbije, uz određene izuzetke propisane ovim članom zakona. Prema članu 2. zakona, javni sektor Republike Srbije čine između ostalog i javna preduzeća čiji je osnivač Republika Srbija, autonomna pokrajina, odnosno lokalna samouprava, kao i subjekti čiji je osnivač javno preduzeće. Zarada zaposlenog u javnom sektoru obuhvata: zaradu, odnosno platu i naknadu zarade, odnosno plate u skladu sa zakonom koji uređuje radne odnose, osim za zaposlenog u javnom sektoru koji je upućen u inostranstvo radi obavljanja poslova za pravna lica - rezidente Republike za kojeg je zarada isplaćeni novčani iznos za izvršeni rad, dok drugo primanje zaposlenog u javnom sektoru predstavlja svaki prihod koji ostvaruje zaposleni u javnom sektoru od isplatioca prihoda kao ugovorenu naknadu za rad finansiranu iz sredstava tog isplatioca prihoda ili drugog lica iz javnog sektora, a koji se ne smatra zaradom u skladu sa ovim zakonom. Članom 3. zakona propisano je da umanjeni neto prihod zaposlenog u javnom sektoru predstavlja neto prihod pomnožen koeficijentom za umanjivanje koji je bliže određen ovim članom. Član 4. stav 1. navedenog zakona propisuje da je isplatilac prihoda dužan da obračuna, obustavi i na propisani uplatni račun budžeta Republike Srbije prenese zbir razlika za uplatu obračunatih za svako lice zaposleno u javnom sektoru istoga dana kada ovim licima isplaćuje umanjeni neto prihod, dok je stavom 2. propisano da po isteku kalendarskog tromesečja, a najkasnije do 15. u prvom mesecu narednog kalendarskog tromesečja, Poreska uprava kontroliše da li je za prethodno kalendarsko tromesečje neto prihod zaposlenih u javnom sektoru umanjen u skladu sa ovim zakonom.

Odredbom člana 1. Zakona o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarade drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava („Službeni glasnik RS“, broj 116/14 – stupio na snagu 28.10.2014. godine) propisano je da se ovim zakonom privremeno uređuje osnovica, odnosno vrednost radnog časa, vrednost boda i vrednost osnovne zarade, za obračun i isplatu plata, odnosno zarada kao i drugih stalnih primanja izabranih, imenovanih, postavljenih i zaposlenih lica kao korisnika javnih sredstava sa ciljem očuvanja finansijskog sistema u Republici Srbiji i sistema plate i zarada u javnom sektoru. U članu 3. stav 1. navedenog zakona, propisano je da se u ovom zakonu platom smatra zarada zaposlenog kod korisnika javnih sredstava utvrđena u skladu sa zakonom koji uređuje radne odnose, odnosno plate izabranog, imenovanog i postavljenog lica, zaposlenog kod korisnika javnih sredstava utvrđenog u skladu sa zakonom koji uređuje platu u državnim organima, organima lokalne vlasti, organizacijama obaveznog socijalnog osiguranja i javnim službama. U članu 4. istog zakona, propisano je da su ništave odredbe opšteg ili pojedinačnog akta kojima se povećavaju osnovice, koeficijenti i drugi elementi, odnosno uvode novi elementi, na osnovu kojih se povećava iznos plata i drugih stalnih primanja kod subjekata iz člana 2. ovog zakona, donet za vreme primene ovog zakona.

Članom 104. Zakona o radu („Službeni glasnik RS“, br. 24/05, 61/05, 54/09, 32/13, 75/14) propisano je da zaposleni ima pravo na odgovarajuću zaradu, koja se utvrđuje u skladu sa zakonom, opštim aktom i ugovorom o radu. Odredba člana 105. Zakona o radu propisuje da se zarada sastoji od zarade za obavljeni rad i vreme provedeno na radu, zarade po osnovu doprinosa zaposlenog poslovnom uspehu poslodavca (nagrade, bonusi i sl.) i drugih primanja po osnovu radnog odnosa, u skladu sa opštim aktom i ugovorom o radu (stav 1.). Pod zaradom u smislu stava 1. ovog člana smatra se zarada koja sadrži porez i doprinose koji se plaćaju iz zarade (stav 2.). Pod zaradom u smislu stava 1. ovog člana smatraju se sva primanja iz radnog odnosa, osim primanja iz člana 14, člana 42. stav 3. tač. 4) i 5), člana 118. tač. 1-4), člana 119, člana 120. tačka 1) i člana 158. ovog zakona (stav 3).

Tuženi je korisnik budžetskih sredstava i na njega se, osim pomenutog zakona, primenjuju Zakon o budžetu i Zakon o budžetskom sistemu, pa obaveze koje preuzima moraju odgovarati aproprijaciji koja mu je odobrena za tu namenu u odgovarajućoj budžetskoj godini (član 54. Zakona o budžetskom sistemu).

Pod zaradom se smatraju primanja iz radnog odnosa kao što je, između ostalog, i naknada za ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora, a što proizlazi iz odredbe člana 105. Zakona o radu, pa pojam zarade u skladu sa Zakonom o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, podrazumeva zaradu utvrđenu u skladu sa zakonom koji uređuje radne odnose. Drugačijim tumačenjem pojma zarade ne bi bio ispunjen cilj Zakona o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava (član 1), jer bi to značilo selektivnu primenu zakona, imajući u vidu i da koeficijent za obračun plate izabranih, imenovanih i postavljenih lica i zaposlenih u skladu sa Zakonom o platama u državnim organima i javnim službama, sadrži i dodatak na ime naknade za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora, na koje se kao i na zaposlene kod tuženog primenjuje Zakon o privremenom uređivanju osnovica za obračun i isplatu plata, odnosno zarade i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava.

S obzirom da su pravila iz Zakona o privremenom uređivanju osnovnice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, Zakona o budžetu i Zakona o budžetskom sistemu imperativne prirode koja se moraju bezuslovno poštovati, bez prava da se u njima bilo šta menja, kod budžetskog finansiranja plata kod tuženog nije moguće primeniti korektivno pravilo iz člana 8. stav 2. Zakona o radu jer je upravo zakonom određen način utvrđivanja osnovice za plate. Zbog toga i po shvatanju ovog suda, odredbe Posebnog kolektivnog ugovora, donete pre stupanja na snagu Zakona o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, ništave su i kao takve ne mogu da proizvode pravno dejstvo (PKU ne može biti suprotan zakonu na osnovu člana 103. ZOO u vezi člana 240. Zakona o radu) zbog čega je drugostepena presuda preinačena i tužbeni zahtev tužioca odbijen.

Kako je drugostepeni sud zbog pogrešne primene materijalnog prava obavezao tuženog da tužiocu isplati tražene naknade, Vrhovni kasacioni sud je primenom člana 416. stav 1. ZPP, preinačio drugostepenu odluku, odbio žalbu tužioca i potvrdio prvostepenu presudu.

Tuženi je uspeo u postupku po reviziji, pa mu na osnovu člana 153. i 154. ZPP pripadaju i opredeljeni troškovi ovog postupka, koji su mu dosuđeni u ukupnom iznosu od 41.836,40 dinara, a od čega 18.000,00 dinara na ime troškova za sastav revizije od strane advokata, a prema važećoj Advokatskoj Tarifi („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 37/21 od 14.04.2021. godine), na ime takse za reviziju iznos od 9.534,56 dinara i za odluku po reviziji iznosu od 14.301,84 dinara.

Na osnovu iznetog, primenom člana 165. stav 2. ZPP, odlučeno je kao u stavu prvom izreke.

Predsednik veća – sudija
Katarina Manojlović Andrić, s.r.

Za tačnost otpravka
Upravitelj pisarnice
Marina Antonić