Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž1 4052/22 od 21.12.2022. godine, stavom prvim izreke usvojena je žalba tužene i preinačena prvostepena presuda u usvajajućem delu i delu odluke o troškovima postupka tako što je odbijen tužbeni zahtev za isplatu traženih naknada za troškove za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora za period od 01.06.2018. godine do 28.02.2021. godine kao i zahtev tužilaca za naknadu troškova parničnog postupka. Stavom drugim izreke obavezani su tužioci da tuženoj naknade troškove prvostepenog postupka u iznosu od 25.500,00 dinara i troškove žalbenog postupka u iznosu od 18.000,00 dinara.

Protiv presude donete u drugom stepenu tužioci su izjavili reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka, koja je učinjena u postupku pred drugostepenim sudom, pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja i pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pobijanu odluku u smislu odredbe člana 408. ZPP („Službeni glasnik RS“ broj 72/11...10/23), u vezi člana 92. Zakona o uređenju sudova („Službeni glasnik RS“, broj 10/23), Vrhovni sud je ocenio da je revizija tužilaca delimično osnovana.

U provedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Podnetom tužbom tužioci traže isplatu naknade troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora (osnovni tužbeni zahtev), a ukoliko taj zahtev ne bude usvojen isplatu neplaćenog dela minimalne zarade (eventualni tužbeni zahtev).

Prema utvrđenom činjeničnom stanju tužioci su u spornom periodu bili u radnom odnosu kod tužene i to tužilje AA, BB i DD na poslovima ... sa koeficijentom za obračun plate od 6,30, tužilac GG na poslovima ... radnika, ... i ... sa koeficijentom za obračun plate 8,62 i tužilac VV na poslovima ..., ..., ... i radnika u ... sa koeficijentom za obračun plate 7,82. Tužena je tužiocim obračunavala i isplaćivala platu tako što je osnovicu koju objavljuje Vlada Republike Srbije, množila sa koeficijentom radnog mesta i tako dobijeni iznos, koji je bio niži od iznosa minimalne zarade dopunjavala do visine minimalne zarade pa je tužiocima u spornom periodu isplaćena plata u visini minimalne zarade. U obračunskim listama plata tužilaca, naknade troškova za ishrane u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora nisu iskazivane kao posebne obračunske stavke. Visina troškova ishrane u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora utvrđena je veštačenjem preko veštaka ekonomsko – finansijske struke primenom najpovoljnijeg kriterijuma u Posebnim i važećim kolektivnim ugovorima na teritoriji Republike Srbije u komunalnoj delatnosti tako naknada troškova za ishrnu u toku rada utvrđena u iznosu od 250,00 dinara bruto dnevno, odnosno 175,00 dinara neto dnevno, a mesečni iznos regresa u visini od 1/12 dela minimalne zarade prema poslednjem objavljenom podatku republičkog organa nadležnog za statistiku.

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja prvostepeni sud je usvojio tužbeni zahtev smatrajući da naknada troškova za ishranu u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora nisu sadržani u koeficijentu radnog mesta tužlaca s obzirom na to da je tužena tužiocima isplaćivala platu u visini minimalne zarade i da je stoga dužna da im tražene naknade isplati u iznosu utvrđenom veštačenjem, a prema kriterijumima iz Posebnih kolektivnih ugovora u Republici Srbiji važećih u utuženom periodu, a u nedostatku parametara i opštih akata koji su bili na snazi kod tužene u spornom periodu.

Drugostepeni sud je preinačio prvostepenu presudu i odbio tužbeni zahtev iz razloga što su u skladu sa članom 4. stav 2. Zakona o platama u državnim organima i javnim službama, koji je lex specialis u odnosu na Zakon o radu, ove naknade sadržane u koeficijentu za obračun plata što znači da se iste ostvaruju kroz obračun i isplatu plata usled čega nema osnova da se primenjuju najpovoljniji kriterijum odnosno parametri u trenutno važećim kolektivnim ugovorima u Republici Srbiji.

Po oceni Vrhovnog suda, odluka drugostepenog suda zasnovana je na pravilnoj primeni materijalnog prava.

Odredbom člana 187. stav 3. Zakona o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja („Službeni glasnik RS“ broj 88/17...6/20) propisano je da se na utvrđivanje i obračun plata, naknada i dodataka zaposlenih u ustanovi primenjuju propisi kojima se uređuju plate, naknade i druga primanja zaposlenih u javnim službama.

Zakon o platama u državnim organima i javnim službama („Službeni glasnik RS“ broj 34/01...157/20) propisuje način utvrđivanja plata, dodataka, naknada i ostalih primanja zaposlenih u javnim službama koje se finansiraju iz budžeta Republike Srbije, autonomne pokrajine i jedinica lokalne samouprave (član 1. stav 1. tačka 3.). Odredbom člana 3. stav 1. istog Zakona propisano je da osnovicu za obračun i isplatu plate utvrđuje Vlada, osim za predsednika Republike, narodne poslanike i imenovana, postavljena i zaposlena lica u službama predsednika Republike i Narodne Skupštine Republike Srbije, dok je odredbom člana 4. stav 1. istog Zakona propisano da koeficijent izražava složenost poslova, odgovornost, uslove rada i stručnu spremu, a stav 2. istog člana da koeficijent sadrži i dodatak na ime naknade za ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora.

Poseban kolektivni ugovor za zaposlene u osnovnim i srednjim školama i domovima učenika („Službeni glasnik RS“ broj 21/15, 92/20) u odredbi člana 20. propisuje elemente za utvrđivanje plate, tako da se plata utvrđuje na osnovu: osnovice za obračun plate, koeficijenta sa kojim se množi osnovica, dodataka na platu i obaveza koje zaposleni plaća po osnovu poreza i doprinosa za obavezno socijalno osiguranje iz plata u skladu sa zakonom (stav 1.). Ukoliko je osnovna plata zaposlenog, koja je utvrđena na osnovu osnovice za obračun plata i koeficijenta iz propisa o koeficijentima za obračun i isplatu plata za puno radno vreme i ostvareni standardni učinak manja od minimalne zarade, osnovna plata zaposlenog utvrđena na gore opisani način isplaćuje se u visini minimalne zarade (stav 2.).

Zakonom o radu („Službeni glasnik RS“ broj 24/05...95/18) u odredbi člana 118. stav 1. propisano je da zaposleni ima pravo na naknadu troškova u skladu sa opštim aktom i ugovorom o radu i to, između ostalog, za ishranu u toku rada, ako poslodavac ovo pravo nije obezbedio na drugi način (tačka 5.) i regres za korišćenje godišnjeg odmora (tačka 6.), dok prema stavu 2. istog člana visina troškova iz stava 1. tačka 5. ovog člana mora biti izražena u novcu. Odredbe ovog Zakona primenjuju se i na zaposlene u dražvnim organima, organima teritorijalne autonomije i lokalne samouprave i javnim službama, ako zakonom nije drugačije određeno na osnovu odredbe člana 2. stav 2. tog Zakona.

Uredbom o koeficijentima za obračun i isplatu plata zaposlenih u javnim službama („Službeni glasnik RS“ broj 44/01...19/21), koju je Vlada Republike Srbije donela na osnovu člana 8. Zakona o platama u državnim organima i javnim službama, utvrđeni su koeficijenti za obračun plata zaposlenih u javnim službama koje se finansiraju iz budžeta Republike Srbije, autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave. Odredbom člana 2. stav 1. tačka 1. ove Uredbe utvrđeni su koeficijenti za obračun plata zaposlenih iz člana 1. ove uredbe koja se primenjuje na zaposlene u osnovnom obrazovanju. U konkretnom tužioci su zaposleni u osnovnoj školi pa se na utvrđivanje i obračun njihove plate, kao i naknade i dodataka po osnovu rada prema odredbi člana 187. stav 3. Zakona o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja primenjuju propisi kojima se uređuju plate, naknade i druga primanja zaposlenih u javnim službama.

Suprotno revizijskim navodima supsidijarna primena Zakona o radu propisana je samo za slučaj kada posebnim zakonom položaj, prava, obaveze i odgovornosti zaposlenih nisu drugačije uređeni. Pošto poseban zakon, Zakon o platama u državnim organima i javnim službama propisuje da koeficijent za obračun plate sadrži dodatak za ishranu u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora, to ova odredba posebnog zakona isključuje primenu opšte norme iz Zakona o radu. Posebnim kolektivnim ugovorima za zaposlene u osnovnim i srednjim školama i domovima učenika („Službeni glasnik RS“ broj 21/15, 92/20, čije važenje je na osnovu sporazuma produženo do 05.03.2022. godine) nije predviđeno pravo zaposlenih na naknadu troškova za ishranu u toku rada i troškova regresa za korišćenje godišnjeg odmora. Dakle kako na osnovu člana 4. stav 2. Zakona o platama u državnim organima i javnim službama kao lex specialis proizilazi da su primanja po osnovu naknade za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora sadržane u koeficijentu kao jednom od elemenata plate, to ne postoji pravni osnov za ostvarivanje predmetnog prava tužilaca. Taj osnov ne postoji ni u opštem aktu.

Stoga je pravilan zaključak drugostepenog suda da tužiocima ne pripada pravo na naknadu troškova za ishranu u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora, pošto su te naknade sadržane u koeficijentu njihove plate, pa je stoga činjenica da je tužiocima u spornom periodu isplaćivana minimalna zarada (kao ona osnovna plata koja se isplaćuje u toj visini u situaciji kad je bila niža od minimalne) po oceni Vrhovnog suda, bez uticaja su na drugačiju odluku jer ona ne aktivira prava iz Zakona o radu kao opšteg zakona.

Iz navedeni razloga, nisu osnovani navodi revidenta o pogrešnoj primeni materijalnog prava zbog čega je na osnovu člana 414. stav 1. ZPP odlučeno kao u stavu prvom izreke.

Međutim, osnovano se revizijom tužilaca pobija odluka o troškovima parničnog postupka.

Prema članu 153. ZPP o troškovima postupka odlučuje se prema uspehu stranaka u sporu. Tužioci su u ovom sporu postavili dva tužbena zahteva na način propisan članom 197. stav 2. ZPP. Prvostepeni sud je usvojio prvi, osnovni tužbeni zahtev i zato nije odlučivao o drugom, eventualnom tužbenom zahtevu. Prvostepenu presudu preinačio je drugostepeni sud tako što je odbio osnovni tužbeni zahtev i odlučio o troškovima spora iako nije odlučeno o drugom, eventualnom tužbenom zahtevu. S obzirom da odluka o troškovima postupka zavisi od ishoda spora – odluke o svim tužbenim zahtevima, drugostepeni sud je učinio bitnu povredu odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 1. u vezi člana 153. stav 1. ZPP na koju se osnovano ukazuje revizijom tužilaca.

Iz tog razloga, na osnovu člana 415. stav 1. ZPP odlučeno je kao u drugom stavu izreke.

U ponovnom postupku drugostepeni sud će ukinuti odluku prvostepenog suda o troškovima i predmet vratiti tom sudu sa uputstvom da odluči o eventualnom tužbenom zahtevu i zahtevima stranaka za naknadu troškova postupka.

Predsednik veća - sudija

Dragana Marinković, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković