U IME NARODA

Vrhovni sud, u veću sastavljenom od sudija: Gordane Komnenić, predsednika veća, dr Ilije Zindovića i Marije Terzić, članova veća, u parnici tužilje AA iz ..., čiji je punomoćnik Malina J. Đokić, advokat iz ..., protiv tuženih MPP „JEDINSTVO“ AD Sevojno, „Jedinstvo – Metalogradnja“ AD Sevojno i „Raketa automobili“ d.o.o. Sevojno, koje zastupa Advokatsko ortačko društvo „Dražić, Beatović i Stojić“ iz Beograda, radi utvrđenja postojanja radnog odnosa i uplate doprinosa, odlučujući o reviziji tužilje izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Kragujevcu Gž1 1584/21 od 09.02.2022. godine, u sednici održanoj 06.03.2024. godine, doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE, kao neosnovana, revizija tužilje izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Kragujevcu Gž1 1584/21 od 09.02.2022. godine.

ODBIJA SE zahtev tuženih za naknadu troškova sastava odgovora na reviziju.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Užicu P1 32/21 (18) od 10.03.2021. godine, stavom prvim izreke, odbijen je tužbeni zahtev tužilje prema tuženom MPP „JEDINSTVO“ AD Sevojno, kojim je traženo da se utvrdi da je tužilja bila u neprekidnom radnom odnosu kod tog tuženog u periodu od 09.02.2010. godine zaključno sa 02.07.2018. godine, na koji način je zasnovala radni odnos na neodređeno vreme na poslovima radnog mesta ..., što je tuženi dužan priznati, vratiti je u radni odnos i rasporediti na poslove i radne zadatke koji odgovaraju njenoj stručnoj spremi, kao neosnovan. Stavom drugim izreke, odbijen je tužbeni zahtev tužilje prema tuženom MPP „JEDINSTVO“ AD Sevojno, kojim je traženo da se obaveže taj tuženi da u ime i za račun tužilje kod Republičkog fonda za penzijsko i invalidsko osiguranje uplati doprinose na ime obaveznog socijalnog – penzijskog osiguranja za period od 09.02.2010. godine do 02.07.2018. godine na osnovicu zarade ..., kao poslova na kojima je tužilja u navedenom periodu radila, kao neosnovan. Stavom trećim izreke, odbijen je tužbeni zahtev tužilje prema tuženima „Jedinstvo – Metalogradnja“ AD i „Raketa automobili“ d.o.o., kojim je traženo da se utvrdi da su bez pravnog dejstva uplate doprinosa na ime obavezanog socijalnog – penzijskog osiguranja kod Republičkog fonda za penzijsko i invalidsko osiguranje u ime i za račun tužilje u periodu od 01.12.2016. godine do 10.02.2017. godine i od 13.02.2017. godine do 02.07.2018. godine, kao neosnovan. Stavom četvrtim izreke, obavezana je tužilja da tuženima MPP „JEDINSTVO“ AD i „Raketa automobili“ d.o.o. na ime troškova parničnog postupka solidarno isplati iznos od 267.750,00 dinara, dok je odbijen zahtev za naknadu troškova preko dosuđenog iznosa u visini od 89.250,00 dinara, a u odnosu na tuženog „Jedinstvo – Metalogradnja“ AD odlučeno je da svaka stranka snosi svoje troškove postupka.

Apelacioni sud u Kragujevcu je presudom Gž1 1584/21 od 09.02.2022. godine, stavom prvim izreke, odbio kao neosnovanu žalbu tužilje i potvrdio presudu Osnovnog suda u Užicu P1 32/21 (18) od 10.03.2021. godine u stavovima prvom, drugom, trećem, obavezujućem delu stava četvrtog i u delu stava četvrtog kojim je u odnosu na tuženog „Jedinstvo – Metalogradnja“ AD Sevojno odlučeno da svaka strnka snosi svoje troškove postupka. Stavom drugim izreke, odbijen je zahtev tužilje da se obavežu tuženi MPP „JEDINSTVO“ AD Sevojno, „Jedinstvo – Metalogradnja“ AD Sevojno i „Raketa automobili“ d.o.o. Sevojno da joj naknade troškove žalbenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužilja je blagovremeno izjavila reviziju, zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Tuženi su podneli odgovor na reviziju.

Vrhovni sud je ispitao pobijanu presudu, primenom člana 408. Zakona o parničnom postupku – ZPP („Službeni glasnik RS“, br. 72/11... 10/23), pa je ocenio da revizija tužilje neosnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, početkom februara 2010. godine, tužilja koja je bila nezaposlena, razgovarala je sa tadašnjim direktorom prvotuženog o mogućnosti zaposlenja kod tog društva. S obzirom da nije bilo uslova da se tužilja zaposli u preduzećima koja su deo koncerna prvotuženog, ponuđeno joj je da ode na rad u Rusku Federaciju gde bi obavljala poslove ... u predstavništvu prvotuženog u Moskvi. Tužilja je ponudu prihvatila i u periodu od 09.02.2010. godine do 22.10.2010. godine, na osnovu ugovora o radu na određeno vreme zaključenim sa tim tuženim, obavljala je poslove ..., kako za predstavništvo prvotuženog u Moskvi, tako i za dva preduzeća čiji je većinski vlasnik prvotuženi, a koji su predstavljala posebne pravne subjekte osnovane u Rusiji, sa sedištem u Moskvi. Po dobijanju radne dozvole, 22.10.2010. godine sa jednim od tih preduzeća “Jedinstvo – Inženjering“ d.o.o zaključila je ugovor o radu na određeno vreme, po kom je obavljala poslove ... u ogranku tog društva u Sočiju. Ugovor o radu je zaključen na određeno vreme do 31.08.2011. godine, a nakon toga je sukcesivno produžavan ugovorima na period od 1 godine, a poslednji put 14.12.2017. godine. Tužilji je radni odnos kod poslodavca “Jedinstvo – Inženjering“ d.o.o. prestao na njen zahtev 31.05.2018. godine. Bivši poslodavac tužilje “Jedinstvo – Inženjering“ d.o.o. je pravno lice sa sedištem u Moskvi, obavlja delatnost u skladu sa Građanskim zakonikom Ruske Federacije, Federalnim zakonom o društvima sa ograničenom odgovornošću, drugim zakonskim i pravnim aktima Ruske Federacije, a većinski vlasnik kapitala tog društva je prvotuženi sa udelom od 95%. Zarade, poreze i doprinose, kao i troškove stanovanja tužilji je plaćao poslodavac “Jedinstvo – Inženjering“ d.o.o. Istovremeno, tokom rada u Rusiji, tužilja je 09.02.2010. godine, sa kraćim prekidima, bila prijavljena i na osiguranje u Srbiji, što je predstavljalo vid pomoći njenoj porodici kako bi imali zdravstveno osiguranje. Tokom najvećeg dela perioda tužilja je bila prijavljena na osiguranje od strane prvotuženog, osim u periodu od 01.12.2016. godine do 10.02.2017. godine, kada je bila prijavljena od strane trećetuženog i u periodu od 13.02.2017. godine do 02.07.2018. godine, kada je bila prijavljena od strane drugotuženog. Osnov za prijavu na osiguranje su ugovori o radu na određeno vreme u kojima su tuženi označeni kao poslodavci, za radna mesta sa visokom stručnom spremom. Ova društva tužilji nisu isplaćivala zaradu, već su samo vršili obračun neto zarade radi uplate doprinosa u Srbiji. Za sve vreme, na radnom mestu ... kod prvotuženog bilo je zaposleno treće lice, koje te poslove bez prekida obavlja od 1993. godine.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je zaključio da je u periodu od 09.02.2010. godine do 22.10.2010. godine tužilja bila upućena na privremeni rad u Rusiju od strane prvotuženog u smislu odredaba Zakona o zaštiti građana Savezne Republike Jugoslavije na radu u inostranstvu. Međutim, od 22.10.2010. godine tužilja je zaposlena u “Jedinstvo – Inženjering“ d.o.o., kao posebnom pravnom licu, koje je osnovano u Rusiji i poslovalo je po tamošnjim zakonima, te stoga nisu ispunjeni uslovi za preobražaj radnog odnosa na neodređeno vreme u smislu člana 37. Zakona o radu.

Isti pravni zaključak izvodi i drugostepeni sud. Po stanovištu tog suda, tužilja je kod prvotuženog bila u radnom odnosu od 09.02.2010. godine do 22.10.2010. godine, nakon čega je zasnovala radni odnos kod drugog poslodavca, kao pravnog lica sa sedištem u Moskvi, osnovanog u skladu sa zakonima i zakonskim aktima Ruske Federacije. Od tog trenutka tužilja nije obavljala nikakav rad za prvotuženog.

Po stanovištu oba suda, neosnovan je i tužbeni zahtev za uplatu dopirnosa za obavezno socijalno osiguranje i za vraćanje na rad, s obzirom da da se o radi o zahtevu akcesorne prirode čija pravna sudbina zavisi od odluke o glavnoj stvari, odnosno od zahteva za utvrđenje. Neosnovan je i tužbeni zahtev za utvrđenje da su bez dejstva uplate doprinosa na ime obaveznog socijalnog osiguranja koje su drugo i trećetuženi vršili u označenim periodima u korist tužilje, zbog nedostatka pravnog interesa tužilje da zahteva ovo utvrđenje.

Po oceni Vrhovnog suda, pravilno su nižestepeni sudovi primenili materijalno pravo i odbili tužbene zahteve tužilje.

Zakonom o zaštiti građana Savezne Republike Jugoslavije na radu u inostranstvu („Službeni list SRJ“, br. 24/98), koji je bio na snazi u vreme zaključenja ugovora na određeno vreme između tužilje i prvotuženog, u članu 1. bilo je propisano da se tim zakonom uređuje zaštita građana Savezne Republike Jugoslavije na radu u inostranstvu i to obaveze preduzeća, drugog pravnog lica i preduzetnika (jugoslovenski poslodavac) u vezi sa upućivanjem zaposlenih na privremeni rad u inostranstvo radi obavljanja privrednih i drugih delatnosti i uzajamna prava i obaveze jugoslovenskih poslodavaca i zaposlenih za vreme boravka i rada u inostranstvu. U članu 12. tog zakona, propisano je da zaposleni koje na privremeni rad u inostranstvo upućuje jugoslovenski poslodavac, uživaju zaštitu u slučajevima: 1) izvođenja investicionih i drugih radova i pružanja usluga; 2) zapošljavanja u poslovnim jedinicama preuzeća koje osniva jugoslovenski poslodavac i 3) stručnog osposobljavanja i usavršavanja (stav 1.), a stavom 2. propisano je da upućivanje zaposlenih na privremeni rad u inostranstvu po osnovima iz stava 1. uređuje se ugovorom o poslovnoj saradnji između jugoslovenskog poslodavca i stranog lica.

Članom 15. tačka 1. istog zakona, propisano je da je jugoslovenski poslodavac dužan da svojim opštim aktom, u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom, utvrdi: uslove pod kojima se, izuzetno, na privremeni rad u inostranstvo može uputiti zaposleni koji radni odnos zasniva na određeno vreme.

Zakonom o uslovima za upućivanje zaposlenih na privremeni rad u inostranstvo i njihovoj zaštiti („Službeni glasnik RS“, br. 91/2015), koji je zamenio prethodni zakon, propisano je u članu 1. da se tim zakonom uređuju prava zaposlenih koji se upućuju na privremeni rad u inostranstvo, uslovi i obaveze poslodavca u vezi sa upućivanjem zaposlenih na privremeni rad u inostranstvo, saradnja organa i organizacija koji obavljaju poslove državne uprave u vezi sa zaštitom prava zaposlenih na privremenom radu u inostranstvu i nadzor nad primenom tog zakona.

Članom 3. tog zakona, propisano je da se zakon primenjuje na poslodavce koji upućuju zaposlene na privremeni rad u inostranstvo radi rada ili stručnog osposobljavanja i usavršavanja za potrebe poslodavca u poslovnim jedinicama poslodavca u inostranstvu, na osnovu akta o upućivanju ili drugog odgovarajućeg osnova (tačka 2).

Članom 8. istog zakona, propisano je da poslodavac na privremeni rad u inostranstvo može da uputi samo zaposlene na neodređeno vreme (stav 1.); izuzetno od stava 1. ovog člana, poslodavac može da uputi na privremeni rad u inostranstvo, zaposlenog na određeno vreme u skladu sa zakonom kojim se uređuje rad, s tim što se vreme provedeno na privremenom radu u inostranstvu ne računa u zakonsko ograničenje trajanja radnog odnosa na određeno vreme (stav 2); zaposleni iz st. 1. i 2. ovog člana mora biti u radnom odnosu kod poslodavca najmanje tri meseca pre dana upućivanja (stav 4).

Zakon o radu („Službeni glasnik RS“, br. 24/05... 75/14) u odredbi člana 37., koja reguliše ugovor o radu na određeno vreme, propisuje da poslodavac može zaključiti jedan ili više ugovora o radu na određeno vreme, ali za period koji sa prekidima ili bez prekida ne može biti duži od 24 meseca, s tim da se prekid kraći od 30 dana ne smatra prekidom perioda. U stavu 6. odredbe ovog člana, propisano je da ako je ugovor o radu na određeno vreme zaključen suprotno odredbama zakona ili ako zaposleni ostane da radi kod poslodavca najmanje pet radnih dana po isteku vremena za koji je ugovor zaključen, smatra da je radni odnos zasnovan na neodređeno vreme.

U konkretnom slučaju, prvotuženi je bio poslodavac tužilje samo u periodu od 09.02.2010. godine do 08.05.2010. godine, na osnovu ugovora o radu na određeno vreme koji je tužilja kao zaposlena zaključila sa prvotuženim kao poslodavcem. U tom periodu tužilja je rad obavljala u predstavništvu prvotuženog u Moskvi, Ruska Federacija, prvotuženi joj je vršio uplatu zarade, te poreza i doprinosa na tu zaradu. Od 22.10.2010. godine, tužilja je bila u radnom odnosu kod “Jedinstvo – Inženjering“ d.o.o., sa sedištem u Moskvi, Ruska Federacija, na osnovu više sukcesivno zaključenih ugovora o radu na određeno vreme, sve do 31.05.2018. godine kada joj je radni odnos prestao na njen zahtev. Za ceo taj period ovo društvo je isplaćivalo zaradu tužilji i uplaćivalo pripadajuće poreze i doprinose prema propisima Ruske federacije. Nasuprot revizijskim navodima, bez uticaja je činjenica da je većinski vlasnik ovog društva bio prvotuženi, budući da nisu bili ispunjeni uslovi propisani Zakonom o zaštiti građana Savezne Republike Jugoslavije na radu u inostranstvu, odnosno kasnije donetim Zakonom o uslovima za upućivanje zaposlenih na privremeni rad u inostranstvo i njihovoj zaštiti (osnovni tekst objavljen u „Službenom glasniku RS“, br. 91/2015). Naime, u trenutku zaključenja ugovora o radu na određeno vreme sa tim društvom, tužilja niti je bila zaposlena kod prvotuženog, niti je postojao akt o njenom upućivanju na rad u inostranstvo od strane prvotuženog, a ugovor o radu zaključen sa prvotuženim na određeno vreme je prestao istekom njegovog trajanja. nakon čega novi ugovor nije zaključen.

Neosnovano se revizijom ukazuje na dvostruku uplatu doprinosa od strane tuženih u navedenom periodu, budući da su te isplate vršene protivzakonito i na osnovu ugovora o radu zaključivanih u Srbiji, iako tužilja nije bila u radnom odnosu kod tuženih i zarada joj po tim ugovorima nije isplaćivana. Kako, dakle, tužilja nije bila u radnom odnosu kod prvotuženog, to nema mesta ni primeni odredbe Zakona o radu, koja se odnosi na preobražaj radnog odnosa u smislu člana 37. stav 6. Zakona o radu (koji se primenjuje na osnovu pravila o vremenskom važenju zakona). Uostalom, čak i da su tačne tvrdnje tužilje da je bila upućena od strane prvotuženog na rad u inostranstvo, prema članu 8. stav 1. Zakona o uslovima za upućivanje zaposlenih na privremeni rad u inostranstvo i njihovoj zaštiti, nema uslova za preobražaj radnog odnosa, pošto se vreme rada u inostranstvu ne računa u zakonsko ograničenje trajanja radnog odnosa na određeno vreme u smislu odredbe člana 37. stav 6. Zakona o radu, čime ovaj zakon suštinski isključuje primenu instituta preobražaja radnog odnosa.

S obzirom da tužilja nije zasnovala radni odnos na neodređeno vreme kod prvotuženog, ne postoji ni obaveza na strani ovog tuženog na uplatu pripadajućih doprinosa na zaradu, kao ni obaveza vraćanja tužilje na rad, a pravilna je i odluka nižestepenih sudova, uz prihvatanje datih razloga, o odbijanju tužbenog zahteva kojim je tužilja tražila da se utvrdi da su bez dejstva uplate doprinosa na ime obaveznog socijalnog osiguranja koje su drugo i trećetuženi vršili u označenim periodima u korist tužilje, Vrhovni sud je ocenio kao neosnovane i ostale navode revizije zbog razloga koji su već navedeni u ovoj odluci.

Na osnovu iznetog, primenom člana 414. stav 1. ZPP, Vrhovni sud je odlučio kao u stavu prvom izreke.

Zahtev tuženih za naknadu troškova sastava odgovora na reviziju je odbijen, s obzirom da se ne radi o potrebnom trošku u smislu člana 154. stav 1. ZPP, pa je odlučeno kao u stavu drugom izreke.

Predsednik veća – sudija

Gordana Komnenić, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković