O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Nišu P1 2481/12 od 03.04.2015. godine, stavom prvim izreke odbijen je tužbeni zahtev kojim je tužilac tražio da se obaveže tuženi da mu na ime neisplaćenog dela zarade po osnovu smenskog rada u periodu od 01.10.2009. do 30.09.2012. godine, plati ukupno 174.771,36 dinara sa zakonskom zateznom kamatom na pojedinačne mesečne iznose počev od 30-tog u mesecu za prethodni mesec pa do isplate (mesečni iznosi bliže određeni ovim stavom izreke). Stavom drugim izreke obavezan je tužilac da naknadi tuženom troškove parničnog postupka od 7.340,00 dinara.

Presudom Apelacionog suda u Nišu Gž1 1825/15 od 10.09.2015. godine, žalba tužioca je odbijena, kao neosnovana, a prvostepena presuda potvrđena.

Protiv pravnosnažne presude donesene u drugom stepenu, tužilac je izjavio reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava, s tim što je predložio da se revizija smatra izuzetno dozvoljenom, primenom člana 404. ZPP, radi razmatranja pravnih pitanja od opšteg interesa i ujednačavanja sudske prakse.

Prema odredbi člana 404. stav 1. ZPP („Sl. glasnik RS“ broj 72/11, 49/13- US, 74/13-US i 55/14), posebna revizija se može izjaviti zbog pogrešne primene materijalnog prava i protiv drugostepene presude koja se ne bi mogla pobijati revizijom, ako je potrebno razmotriti pravna pitanja od opšteg interesa ili pravna pitanja u interesu ravnopravnosti građana, radi ujednačavanja sudske prakse, kao i kada je potrebno novo tumačenje prava. Ispunjenost uslova za izuzetnu dozvoljenost revizije ceni Vrhovni kasacioni sud u veću od pet sudija (stav 2. istog člana).

Pravnosnažnom presudom odlučeno je o isplati dela zarade tužiocu, po osnovu smenskog rada, pa Vrhovni kasacioni sud nalazi da su u konkretnom slučaju ispunjeni uslovi za odlučivanje o reviziji, kao izuzetno dozvoljenoj, s obzirom da je pravno shvatanje nižestepenih sudova u pogledu definisanja smenskog rada, suprotno stavu Vrhovnog kasacionog suda izraženom kroz odluke u sporovima sa tužbenim zahtevom kao u konkretnom slučaju, pa je samim tim i o pravu zaposlenih na uvećanu zaradu po ovom osnovu odlučeno suprotno odlukama Vrhovnog kasacionog suda.

Shodno iznetom, primenom člana 404. stav 1. ZPP, odlučeno je kao u stavu prvom izreke.

Odlučujući o reviziji tužioca Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu odluku, primenom člana 408. Zakona o parničnom postupku i našao da je revizija osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema činjeničnom stanju na kome je zasnovana pobijana odluka, tužilac je radnik tuženog i obavlja poslove preciznog mehaničara u Sektoru za vuču i održavanje voznih sredstava. Osnovna zarada mu se utvrđuje kao proizvod vrednosti jednog radnog časa, koeficijenta 1,90 i prosečnog mesečnog fonda časova rada od 174 časa. Tužilac je u spornom periodu radio po modelu radnog vremena 12/36. Utuženi iznos predstavlja razliku između zarade koja mu je isplaćena u periodu od oktobra 2009. godine do septembra 2012. godine, koja sadrži uvećanje od 2% po osnovu smenskog rada prema Pojedinačnom kolektivnom ugovoru tuženog i iznosa koji bi primio sa uvećanjem od 26% po osnovu smenskog rada. Mesečni iznosi ove razlike utvrđeni su ocenom nalaza i mišljenja sudskog veštaka.

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja, sudovi su odbili zahtev tužioca, nalazeći da nema pravo na isplatu razlike između 26% koliko bi mu pripadalo primenom člana 108. stav 1. tačka 2. Zakona o radu i 2% koliko mu je tuženi isplaćivao po osnovu smenskog rada.

Vrhovni kasacioni sud nalazi da se osnovano revizijom ukazuje da je pobijana odluka doneta uz pogrešnu primenu materijalnog prava.

Naime, odredbom člana 108. stav 1. tačka 2. Zakona o radu (“Službeni glasnik RS” br. 24/05, 61/05), propisano je da zaposleni ima pravo na uvećanu zaradu u visini utvrđenoj opštim aktom i ugovorom o radu, i to za rad noću i rad u smenama, ako takav rad nije vrednovan pri utvrđivanju osnovne zarade - najmanje 26% od osnovice. Ako su se istovremeno stekli uslovi po više osnova utvrđenih u stavu 1. ovog člana, primenom stava 2. istog člana, procenat uvećane zarade ne može biti niži od zbira procenata po svakom od osnova uvećanja, dok je stavom 4. određeno da osnovicu za obračun uvećane zarade čini osnovna zarada utvrđena u skladu sa zakonom, opštim aktom i ugovorom o radu.

Kolektivnim ugovorom tuženog (“Službeni glasnik RS” br. 84/02, … 46/11), određeno je da se osnovna zarada zaposlenog utvrđuje na osnovu osnovne zarade i ostvarenih rezultata rada (član 58. Kolektivnog ugovora), pri čemu osnovna zarada predstavlja proizvod vrednosti radnog časa, koeficijenta posla utvrđenog u Prilogu 1. Kolektivnog ugovora i prosečnog mesečnog fonda časova ima pravo i na uvećanu zaradu za rad u smenama u turnusu u visini od 2% osnovne zarade, a prema tački 5. istog člana, u visini od 4% za rad u turnusu za zaposlene koji neposredno učestvuju u vršenju železničkog saobraćaja.

Iz utvrđenog činjeničnog stanja proizlazi da je tužilac svoj posao obavljao po modelu 12/36 u skladu sa Uputstvom tuženog o organizaciji i evidenciji radnog vremena od 13.01.2003. godine. Prema članu 7. Uputstva u zavisnosti od potrebe procesa rada, raspored radnog vremena može se odrediti tako da zaposleni radi u turnusu sa smenama koje se neprekidno smenjuju (alineja 3) i u smenama koje se smenjuju sa prekidima (alineja 4). Imajući ovo u vidu Vrhovni kasacioni sud nalazi da je pogrešan pravni zaključak nižestepenih sudova da se u konkretnom slučaju ne radi o smenskom radu, zbog čega pogrešno nalaze i da tužiocu ne pripada pravo na razliku u zaradi po osnovu smenskog rada.

Naime, smenski rad predstavlja način organizacije rada u kome radnici smenjuju jedni druge na istom radnom mestu u skladu sa određenim obrascem, uključujući obrazac rotiranja, koji može biti neprekidan ili sa prekidima (kontinuiran ili diskontinuiran). Kako se i pod turnusom podrazumeva utvrđen red po kome više lica jedno za drugim obavljaju neki posao radeći naizmenično i smenjujući se, kako to određuje i navedeno Uputstvo tuženog, proizlazi da između ova dva pojma nema nikakve razlike i predstavljaju sinonime.

U konkretnom slučaju tužilac je poslove svog radnog mesta obavljao tako što je radio 12 sati (od 07.00 do 19.00) a po isteku 36 sati započinjao je novu takvu smenu koju je prethodnog dana radio drugi zaposleni, na koji način radi svih 365 dana u kalendarskoj godini, dakle, tužilac svaki drugi dan radi 12 sati, bez obzira koji je to dan u kalendarskoj sedmici ili da li je praznik. S obzirom da se radi o smenskom radu, bez obzira što se ne radi noću (diskontinuiran smenski rad), tužiocu pripada uvećana zarada po ovom osnovu, u skladu sa članom 108. stav 1. tačka 2. Zakona o radu, odnosno ima pravo na razliku između već isplaćenog uvećanja od 2% i pripadajućeg uvećanja od 26%, kao minimuma uvećanja koji poslodavac mora ispoštovati. Pri tom, okolnost što je opštim aktom tuženog zaposlenima po osnovu smenskog rada priznato uvećanje u visini od svega 2%, ne čini njegov zahtev neosnovanim, s obzirom da se opštim aktom poslodavca zaposlenom ne može priznati manje prava nego što to zakon predviđa.

Stoga je osnovano potraživanje tužioca za isplatu razlike između isplaćenih iznosa zarade i zarade sa uvećanjem od 26%, po osnovu smenskog rada, za period od oktobra 2009. godine do zaključno sa septembrom 2012. godine, u ukupnom iznosu od 174.771,36 dinara.

Kako su nižestepeni sudovi, zbog pogrešne primene materijalnog prava odbili tužbeni zahtev, Vrhovni kasacioni sud je primenom člana 416. stav 1. ZPP, preinačio nižestepene odluke i usvojio tužbeni zahtev – za 174.771,36 dinara sa pripadajućom kamatom, odnosno odlučio kao u stavu drugom izreke.

Tužilac je uspeo u sporu pa mu na osnovu člana 153. i 154. ZPP, pripadaju i troškovi postupka, koji su mu primenom člana 165. stav 2. ZPP dosuđeni u visini od 152.900,00 dinara i to: 30.000,00 dinara za sastav tužbe i četiri podneska; 24.000,00 dinara za sastav žalbe i revizije; 37.500,00 dinara za pristup na pet održanih ročišta; 27.000,00 dinara za pristup na šest neodržanih ročišta, sve prema Tarifi o nagradama i naknadama za rad advokata veštačenja i 26.400,00 dinara za sudsku taksu na tužbu i prvostepenu odluku.

Na ovaj način Vrhovni kasacioni sud je odlučio kao u stavu trećem izreke.

Predsednik veća – sudija

Vesna Popović,s.r.