Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Božidara Vujičića, predsednika veća, Jelice Bojanić Kerkez, Gordane Komnenić, Spomenke Zarić i Branka Stanića, članova veća, u parnici tužilaca AA iz ..., čiji je punomoćnik Duško Nikodijević, advokat iz ..., BB iz ... i VV iz ..., čiji je zajednički punomoćnik Ivan Bajazit, advokat iz ..., protiv tuženog SP „Lasta“ a.d. Beograd, Profitne organizacije za prigradski i međunarodni saobraćaj „Lasta“ Smederevska Palanka, radi naknade zarade i uplate doprinosa, odlučujući o reviziji tužilaca BB iz ... i VV iz ..., izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž1 4743/17 od 08.07.2020. godine, u sednici veća održanoj 17.06.2021. godine, doneo je

R E Š E NJ E

PRIHVATA SE odlučivanje o reviziji tužilaca BB iz ... i VV iz ... izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž1 4743/17 od 08.07.2020. godine, kao o izuzetno dozvoljenoj.

UKIDAJU SE presuda Apelacionog suda u Beogradu Gž1 4743/17 od 08.07.2020. godine i presuda Osnovnog suda u Velikoj Plani, Sudska jedinica Smederevska Palanka P1 491/2015 od 20.07.2016. godine u odnosu na tužbeni zahtev tužilaca BB iz ... i VV iz ... i predmet vraća prvostepenom sudu na ponovno suđenje.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Velikoj Plani, Sudska jedinica Smederevska Palanka P1 491/2015 od 20.07.2016. godine, stavom prvim izreke, odbijen je, kao neosnovan, tužbeni zahtev kojim je traženo da se obaveže tuženi da tužiocima, na ime manje isplaćene zarade, i to tužiocu AA za period od septembra 2002. godine zaključno sa januarom 2008. godine, a tužiocima BB i VV za period od septembra 2002. godine zaključno sa avgustom 2010. godine, isplati određene novčane iznose, sa zakonskom zateznom kamatom,sve bliže određeni u ovom stavu izreke, odbijen, kao neosnovan, tužbeni zahtev da se obaveže tuženi da na utvrđenu i manje isplaćenu zaradu u korist tužilaca uplati doprinose za penzijsko, invalidsko i zdravstveno osiguranje i doprinos za slučaj nezaposlenosti, koji padaju na teret tuženog kao poslodavca i tužilaca kao radnika, nadležnom Republičkom fondu za penzijsko i invalidsko osiguranje u Beogradu, Filijala u Smederevu, Republičkom zavodu za zdravstveno osiguranje u Beogradu, Filijala u Smederevu i Nacionalnoj službi za zapošljavanje u Beogradu po stopi i visini koji će biti utvrđeni u momentu uplate, odbijen, kao neosnovan, tužbeni zahtev da se obaveže tuženi da za tužioce sačini obrasce M-4 na ime ostvarene razlike u zaradi iz ovog stava izreke i to za tužioca AA za period od 01.09.2002. godine zaključno sa 31.01.2008. godine, a za tužioce BB i VV za period 01.08.2002. godine zaključno sa 31.08.2010. godine i dostavi ih Republičkom fondu za penzijsko i invalidsko osiguranje u Beogradu, Filijali u Smederevu. Stavom drugim izreke, odlučeno je da svaka stranka snosi svoje troškove postupka.

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž1 4743/17 od 08.07.2020. godine, stavom prvim izreke ukinuta je prvostepena presuda u delu stava prvog izreke kojim su odbijeni zahtevi tužilaca da se obaveže tuženi da za tužioce sačini obrasce M4 na ime ostvarene razlike u zaradi iz stava prvog izreke prvostepene presude za utuženi period i dostavi ih Republičkom fondu za penzijsko i invalidsko osiguranje u Beogradu, Filijali Smederevo i tužba u ovom delu odbačena. Stavom drugim izreke, odbijene su, kao neosnovane, žalbe tužilaca i potvrđena prvostepena presuda u preostalom delu stava prvog izreke i u stavu drugom izreke. Stavom trećim izreke, odbijeni su, kao neosnovani, zahtevi tužilaca za naknadu troškova postupka po žalbi.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužioci BB i VV su blagovremeno izjavili reviziju, zbog pogrešne primene materijalnog prava, sa predlogom da se o reviziji odluči kao o izuzetno dozvoljenoj, primenom člana 404. Zakona o parničnom postupku.

Vrhovni kasacioni sud je ocenio da su ispunjeni uslovi iz člana 404. Zakona o parničnom postupku ("Službeni glasnik RS", br. 72/2011…18/2020, u daljem tekstu: ZPP) za odlučivanje o reviziji tužilaca kao o izuzetno dozvoljenoj, imajući u vidu revizijske navode i odluke dostavljene uz reviziju da je pogrešnom primenom materijalnog prava odlučeno o tužbenom zahtevu suprotno važećoj sudskoj praksi u istoj ili bitno sličnoj činjenično-pravnoj situaciji.

Zbog toga je na osnovu člana 404. ZPP odlučeno kao u stavu prvom izreke.

Odlučujući o osnovanosti revizije, u smislu člana 408. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je ocenio da je revizija tužilaca BB i VV delimično osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužioci su bili u radnom odnosu kod tuženog, gde su obavljali poslove ... . Tužioci su u utuženom periodu primili manju zaradu od zarade radnika koji su obavljali iste poslove u Profitnom centru „Beograd“. Navedena razlika nastala je zbog primene člana 27. Kolektivnog ugovora tuženog od 29.07.2002. godine kojim je propisano da se cena rada za najjednostavniji rad utvrđuje za svaku profitnu organizaciju prema iskazanom kvartalnom poslovnom rezultatu (doprinosu zaposlenog po osnovu uspeha u preduzeću), a za stručne službe prema kvartalnom poslovnom rezultatu profitne organizacije u Beogradu i taksativno su određeni iznosi cene rada za svaku profitnu organizaciju.

Odlukom Ustavnog suda U 25/2009 od 09.06.2010. godine utvrđeno je da odredba člana 27. Kolektivnog ugovora od 29.07.2002. godine nije u saglasnosti sa Ustavom i zakonom. Tužioci se nakon donošenja odluke Ustavnog suda nisu obratili tuženom sa zahtevom (u smislu člana 61. stav 1. Zakona o Ustavnom sudu) za izmenu pojedinačnog akta. Zaključkom Ustavnog suda Uo 206/2013 od 10.02.2016. godine odbačena je inicijativa za pokretanje postupka za ocenu ustavnosti i zakonitosti odredbe člana 1. i 4. Kolektivnog ugovora o izmenama i dopunama Kolektivnog ugovora saobraćajnog preduzeća „Lasta“ a.d. Beograd od 22.12.2006. godine, jer je podneta neblagovremeno. Navedeni Kolektivni ugovor od 22.12.2006. godine je prestao da važi kao integralni deo prethodnog Kolektivnog ugovora počev od primene Kolektivnog ugovora od 21.09.2010. godine. Kolektivnim ugovorom iz 2010. godine na drugačiji način su uređena pitanja vezana za utvrđivanje cene za najjednostavniji rad za svaku profitnu odnosno poslovnu organizaciju, čime su prestale da se primenjuju osporene odredbe Kolektivnog ugovora od 22.12.2006. godine.

Iz nalaza i mišljenja sudskog veštaka ekonomsko finansijske struke utvrđena je vrednost koeficijenata za tužioce i za zaposlene u profitnoj organizaciji u Beogradu kao i razlika između zarade obračunate prema cenama rada u profitnoj organizaciji u Beogradu i cene rada koju su imali tužioci obavljajući poslove u profitnoj organizaciji u Smederevskoj Palanci u periodu od 01.08.2002. godine do 31.01.2004. godine. Tuženi je tokom postupka dostavio za tužioce BB i VV obračun zarade po ceni rada koja je utvrđena u PO „Lasta-Avala“ u Beogradu odnosno razliku u zaradi za šeriod od decembra 2005. godine do decembra 2010. godine.

Polazeći od utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su odbili tužbeni zahtev tužilaca BB i VV da se obaveže tuženi da im isplati razliku zarade u utuženom periodu, zaključivši da tuženi prilikom obračuna zarada nije povredio odredbu člana 104. Zakona o radu, te da nema povrede ove odredbe u situaciji kada se utvrdi da cena rada za određenu profitnu organizaciju zavisi od njenog doprinosa poslovnom uspehu preduzeća, odnosno doprinosa zaposlenih poslovnom uspehu preduzeća, kao i to da su tužiocima sve isplate u spornom periodu vršene u skladu sa važećom normom Kolektivnog ugovora, budući da u vreme isplate nisu bile oglašene neustavnim i nezakonitim, te je tužiocima isplaćena zarada u skladu sa važećim normama opšteg akta i zaključenog ugovora o radu, pa kako odluka Ustavnog suda deluje retroaktivno, ali pod uslovom da je zaposleni tražio izmenu akta, a da tužioci u toku postupka nisu priložili, ni predložili dokaze na ove okolnosti, to su nižestepeni sudovi zaključili da tužioci neosnovano potražuju razliku plate po navedenom osnovu.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, osnovano tužioci u reviziji ukazuju na pogrešnu primenu materijalnog prava.

Naime, odredbom člana 104. Zakona o radu, propisano je da zaposleni ima pravo na odgovarajuću zaradu, koja se utvrđuje u skladu sa zakonom, opštim aktom i ugovorom o radu (stav 1); da se zaposlenima garantuje jednaka zarada za isti rad ili rad iste vrednosti koji ostvaruju kod poslodavca (stav 2); u slučaju da odluka poslodavca ili sporazum sa zaposlenim nisu u skladu sa stavom 2. ovog člana- ništavi su (stav 4); u slučaju povrede prava na jednaku zaradu, zaposleni ima pravo na naknadu štete (stav 5). Stavom 3. istog člana, određeno je da se pod radom iste vrednosti podrazumeva rad za koji se zahteva isti stepen stručne spreme, ista radna sposobnost, odgovornost i fizički i intelektualni rad.

Saglasno navedenom, citirana zakonska odredba podrazumeva da isti rad ili rad iste vrste predstavlja, između ostalog, i poslove istog radnog mesta, za koje je poslodavac predvideo odgovarajući stepen stručne spreme i radnu sposobnost, a zaposleni na tom radnom mestu obavljaju isti fizički ili intelektualni rad i imaju isti stepen odgovornosti za svoj rad. To dalje znači i da je svim zaposlenima na istom radnom mestu, koji kod istog poslodavca obavljaju isti posao, zagarantovana jednaka zarada, što podrazumeva jednaku osnovnu zaradu, pa poslodavac ni opštim aktom, ni pojedinačnom odlukom ili ugovorom sa zaposlenim, zaradu zaposlenog ne može regulisati na drugačiji način. U suprotnom, takva odluka ili odredba ugovora su ništave, što zaposlenom daje pravo da potražuje naknadu štete u visini manje isplaćene zarade (član 104. stav 4. i 5. Zakona o radu).

Vrhovni kasacioni sud nalazi da su nižestepeni sudovi pogrešnom primenom materijalnog prava našli da nema povrede odredbe člana 104. Zakona o radu u situaciji kada se utvrdi da cena rada za određenu profitnu organizaciju zavisi od njenog doprinosa poslovnom uspehu preduzeća, odnosno doprinosa zaposlenih poslovnom uspehu preduzeća, odnosno da od doprinosa poslovnom uspehu poslodavca, svake profitne organizacije zavisi i cena rada, te da je ta kategorija varijabilna i zavisi od ostvarenih rezultata rada, te da tuženi, kao poslodavac, primenjujući navedenu normu i postupajući u skladu sa istom ne vrednuje različito isti rad. Naime, ni različiti finansijski rezultati ili obim poslovanja profitnih organizacija tuženog, ne predstavlja osnov koji tuženog ovlašćuje na postupanje suprotno članu 104. Zakona o radu, već se zaposlenima u profitnim organizacijama tuženog sa boljim rezultatima rada, može priznati pravo na druge vidove naknade na osnovnu zaradu - u vidu naknade za prekovremeni rad ili za posebno ostvarene rezultate rada, stimulacije, bonuse ili druge vidove naknade (član 105. stav 1. Zakona o radu).

U konkretnom slučaju odredba člana 27. Kolektivnog ugovora od 29.07.2002. godine, na osnovu koje je tužiocima bila obračunavana plata i kojom je propisano da se cena rada za najjednostavniji rad različito određuje za svaku profitnu organizaciju pojedinačno i taksativno određeni iznosi cene rada za svaku profitnu organizaciju, nije u saglasnosti sa Ustavom i zakonom, što je utvrđeno odlukom Ustavnog suda U 25/2009 od 09.06.2010. godine. Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, tužioci su pravilno koristili sudsku zaštitu podnošenjem tužbe redovnom sudu, a da prethodno nisu koristili pravno sredstvo propisano članom 61. stav 1. Zakona o Ustavnom sudu. Naime, da bi se koristio ovaj propisani pravni put neophodno je postojanje konačnog ili pravnosnažnog pojedinačnog akata, a u konkretnom slučaju pojedinačni akt o nepriznavanju prava na traženo uvećanje cene rada za najjednostavniji rad nije donet. Osim Kolektivnog ugovora o izmenama i dopunama Kolektivnog ugovora saobraćajnog preduzeća “Lasta” a.d. Beograd od 22.12.2006. godine koji je na sličan način uređivao način obračuna cene rada za najjednostavniji rad (u odnosu na koji je Zaključkom Ustavnog suda Uo 206/2013 od 10.02.2016. godine odbačena kao neblagovremena inicijativa za pokretanje postupka za ocenu ustavnosti i zakonitosti odredbe člana 1. i 4.), a koji je prestao da važi kao integralni deo prethodnog Kolektivnog ugovora počev od primene Kolektivnog ugovora od 21.09.2010. godine i čime su prestale da se primenjuju osporene odredbe Kolektivnog ugovora od 22.12.2006. godine, ni Ustavni sud nije donosio odluku o načinu otklanjanja posledica navedene neustavne odredbe Kolektivnog ugovora, već je po navodu revidenata Zaključkom U-14/2011 od 02.04.2012. godine Ustavni sud odbacio zahtev za otklanjanje štetnih posledica nastalih usled primene neustavnog opšteg akta (uz obrazloženje da se štetne posledice primene opštih akata za koju je Odlukom Ustavnog suda utvrđeno da nisu u saglasnosti sa Ustavom i zakonom mogu otkloniti i u postupku pred nadležnim sudom u smislu odredbe člana 195. stav 1. Zakona o radu). Takođe, ni tuženi kao poslodavac nije obezbedio izvršenje navedene odluke Ustavnog suda za period neustavnog i nezakonitog obračuna cene za najjednostavniji rad u pogledu obračuna plate tužiocima.

Imajući u vidu navedeno, po oceni Vrhovnog kasacionog suda, tužiocima je pričinjena šteta, te je tuženi dužan da im naknadi štetu koja je nastala isplatom zarada po odredbi člana 27. Kolektivnog ugovora koja je oglašena neustavnom i nezakonitom, i na osnovu koje je tužiocima utvrđena cena rada za najjednostavniji rad manja od cene rada za najjednostavniji rad u drugoj organizacionoj celini – profitnoj organizaciji.

Zbog pogrešne primene materijalnog prava nižestepeni sudovi nisu utvrđivali činjenice da li je sporni Kolektivni ugovor o izmenama i dopunama Kolektivnog ugovora saobraćajnog preduzeća „Lasta“ a.d. Beograd od 22.12.2006. godine objavljen na oglasnoj tabli tuženog i da li je stupio na snagu u smislu odredbe člana 196. Ustava Republike Srbije, pa su nižestepene presude ukinute na osnovu člana 416. stav 2. ZPP i predmet vraćen prvostepenom sudu na ponovno suđenje, radi utvrđivanja tih činjenica, zbog čega je odlučeno kao u stavu drugom izreke.

U ponovnom postupku prvostepeni sud će, imajući u vidu primedbe iz ovog rešenja, razjasniti sporne činjenice i pravilnom primenom materijalnog prava doneti novu i zakonitu odluku o tužbenom zahtevu.

Predsednik veća-sudija

Božidar Vujičić, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić