Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž1 2732/21 od 18.08.2021. godine, stavom prvim izreke, ukinuta je pomenuta presuda od 31.03.2021. godine u stavovima prvom i četvrtom izreke i predmet u tom delu vraćen prvostepenom sudu na ponovno suđenje. Stavom drugim izreke, odbijena je žalba tuženog i ista presuda potvrđena u stavovima drugom i trećem izreke.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tuženi je izjavio reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava, s tim što je predložio da se o reviziji odlučuje kao izuzetno dozvoljenoj, primenom člana 404. Zakona o parničnom postupku.

Vrhovni kasacioni sud nalazi da su ispunjeni uslovi iz člana 404. Zakona o parničnom postupku – ZPP („Službeni glasnik RS“ br. 72/11... 18/20) za odlučivanje o reviziji kao o izuzetno dozvoljenoj, imajući u vidu da je u više sudskih odluka na koje je revident ukazao izražen drugačiji pravni stav, koji je zasnovan na drugačijem tumačenju prava u istoj pravnoj situaciji, pa je radi potrebe ujednačavanja sudske prakse doneo odluku kao u stavu prvom izreke.

Ispitujući pravilnost pobijane presude u smislu člana 408. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je našao da je revizija osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni kasacioni sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilja je u utuženom periodu bila u radnom odnosu kod tuženog na neodređeno vreme. U spornom periodu poslodavac je naknadu troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora isplaćivao zaposlenima u skladu sa Pravilnikom o zaradama, naknadama zarade, dodacima na zarade i druga primanja od 20.12.2005. godine, po kojem je naknada troškova za ishranu u toku rada iznosila oko 2.000,00 dinara bruto, odnosno 1.500,00 dinara neto, a za regres 1.426,23 dinara bruto mesečno. Iznosi dosuđeni tužilji predstavljaju razliku od tako isplaćenih naknada za utuženi period do iznosa naknada troškova za ishranu u toku rada i regresa obračunatih prema Posebnom kolektivnom ugovoru za javna preduzeća u komunalnoj delatnosti na teritoriji Republike Srbije („Službeni glasnik RS” broj 27/15 od 18.03.2015. godine, stupio na snagu) i Posebnom kolektivnom ugovoru za javna i javno-komunalna preduzeća grada Pančeva („Službeni glasnik RS” broj 59/2015, stupio na snagu 03.07.2015. godine). Oba posebna kolektivna ugovora sadrže identične odredbe (u čl. 65. i 66. prvi, odnosno u čl. 84. i 85. drugi) prema kojima, u skladu sa opštim aktom i ugovorom o radu zaposleni ima pravo na naknadu troškova za ishranu u toku rada sa pripadajućim porezima i doprinostima u najmanjem dnevnom iznosu od 250 dinara (bruto), a pravo na naknadu troškova za korišćenje godišnjeg odmora najmanje 1/12 mesečno od 75% prosečno isplaćene zarade po zaposlenom u Republici Srbiji prema poslednjem objavljenom podatku republičkog organa nadležnog za poslove statistike za prethodnu godinu. Visina potraživanja utvrđena je na osnovu nalaza i mišljenja veštaka ekonomsko-finansijske struke.

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja prvostepeni sud je, primenjujući odredbe članova 118, 246, 256. i 257. Zakona o radu, 9. stav 1. i 2. Zakona o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, 65. i 66. Posebnog kolektivnog ugovora za javna preduzeća u komunalnoj delatnosti na teritoriji Republike Srbije i 84 i 85. Posebnog kolektivnog ugovora za javna i javno komunalno preduzeće grada Pančeva, ocenio da tužilja osnovano potražuje manje isplaćenu naknadu troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora u skladu sa posebnim kolektivnim ugovorima, te da se pravila iz člana 4. Zakona o privremenom uređivanju osnovica za obračun i isplatu plata odnosno zarade i drugih primanja kod korisnika javnih sredstava ne odnose na naknadu troškova za ishranu u toku rada i za korišćenje godišnjeg odmora, pa je usvojio tužbeni zahtev tužilje.

Drugostepeni sud prihvata date razloge prvostepenog suda, s tim što dodaje da iako se troškovi za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora smatraju zaradom u širem smislu tog pojma određenog članom 105. stav 3. Zakona o radu (jer se na ova primanja plaćaju porezi i doprinosi koji terete zaradu) i članom 118. stav 1. tačka 5. Zakona o radu, ova naknada ima karakter naknade za povećane troškove koje zaposleni ima dok radi, a ne karakter naknade za obavljeni rad iz članova 106. i 107. Zakona o radu, pa se i iz ovih razloga ne mogu primeniti pravila iz člana 4. Zakona o privremenom uređivanju osnovica za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, osnovano se revizijom tuženog ukazuje da su nižestepeni sudovi na pravilno utvrđeno činjenično stanje pogrešno primenili materijalno pravo.

Zakon o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava („Službeni glasnik RS“, broj 116/14 – stupio na snagu 28.10.2014. godine), privremeno uređuje osnovicu, odnosno vrednost radnog časa, vrednost boda i vrednost osnovne zarade, za obračun i isplatu plata, odnosno zarada kao i drugih stalnih primanja izabranih, imenovanih, postavljenih i zaposlenih lica kod korisnika javnih sredstava, sa ciljem očuvanja finansijskog sistema u Republici Srbiji i sistema plata i zarada u javnom sektoru (član 1). Platom se smatra zarada zaposlenog kod korisnika javnih sredstava, utvrđena u skladu sa zakonom koji uređuje radne odnose, odnosno plata izabranog, imenovanog i postavljenog lica i zaposlenog kod korisnika javnih sredstava utvrđena u skladu sa zakonima koji uređuju plate u državnim organima, organima lokalne vlasti, organizacijama obaveznog socijalnog osiguranja i javnim službama (član 3. stav 1). Odredbom člana 4. istog zakona propisano je da su ništave odredbe opšteg ili pojedinačnog akta kojima se povećavaju osnovice, koeficijenti i drugi elementi, odnosno uvode novi elementi na osnovu kojih se povećava iznos plate i drugih stalnih primanja kod subjekata iz člana 2. ovog zakona, donetog za vreme primene ovog zakona.

Tuženi je korisnik budžetskih sredstava pa se na njega, osim pomenutog zakona, primenjuju Zakon o budžetu i Zakon o budžetskom sistemu tako da obaveze koje preuzima moraju odgovarati aproprijaciji koja mu je odobrena za tu namenu u odgovarajućoj budžetskoj godini (član 54. Zakona o budžetskom sistemu).

Pošto se pod zaradom smatraju sva primanja iz radnog odnosa, što proizlazi iz odredbe člana 105. stav 3. Zakona o radu, to znači da se i naknada troškova za ishranu u toku rada i za korišćenje godišnjeg odmora, između ostalog, smatraju zaradom u smislu člana 118. Zakona o radu. S druge strane pojam plate podrazumeva, u skladu sa Zakonom o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, zaradu utvrđenu u skladu sa zakonom koji uređuje radne odnose. U pogledu lica (izabranih, imenovanih i postavljenih lica i zaposlenih) čiji je radnopravni status uređen Zakonom o platama u državnim organima i javnim službama, naknade troškova za ishranu u toku rada i korišćenja godišnjeg odmora sadržane su u koeficijentu za obračun plate, te se i na te zaposlene, a to znači i na zaposlene kod tuženog primenjuje Zakon o privremenom uređivanju osnovica za obračun i isplatu plata, odnosno zarade i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava. Drugačijim tumačenjem pojma zarade ne bi bio ispunjen cilj navedenog zakona koji je izričito naveden u odredbi člana 1. a to je očuvanje finansijskog sistema u Republici Srbiji i sistema plata i zarada u javnom sektoru. Konačno, drugačije tumačenje pojma zarade bilo bi suprotno ustavnom načelu jedinstva pravnog poretka i značilo bi selektivnu primenu zakona.

S obzirom da su pravila iz Zakona o privremenom uređivanju osnovnice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, Zakona o budžetu i Zakona o budžetskom sistemu imperativne prirode i moraju se bezuslovno poštovati, bez prava da se u njima bilo šta menja, kod budžetskog finansiranja plata kod tuženog nije moguće primeniti korektivno pravilo iz člana 8. stav 2. Zakona o radu, prema kome opštim aktom i ugovorom o radu mogu da se utvrde veća prava i povoljniji uslovi rada od prava i uslova utvrđenih zakonom, kao i druga prava koja nisu utvrđena zakonom, osim ako zakonom nije drukčije određeno iz razloga što je utvrđivanje osnovice za plate drukčije određeno upravo zakonom.

Budući da poseban kolektivni ugovor mora biti u saglasnosti sa zakonom, kako to proizlazi iz odredaba članova 4. i 240. stav 1. Zakona o radu, po shvatanju Vrhovnog kasacionog suda ništave su, shodno članu 103. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima, citirane odredbe oba pomenuta posebna kolektivna ugovora, koji su doneti nakon stupanja na snagu Zakona o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava. Kao ništave, navedene odredbe posebnih kolektivnih ugovora ne mogu da proizvode pravno dejstvo, zbog čega su nižestepene presude preinačene i usvojen protivtužbeni zahtev, a odbijen tužbeni zahtev tužioca za isplatu razlike između zahtevanog i isplaćenog iznosa naknade troškova za ishranu u toku rada i za korišćenje godišnjeg odmora.

Na osnovu člana 416. stav 1. ZPP odlučeno je kao u stavu drugom izreke.

Predsednik veća – sudija

Branislav Bosiljković,s.r.

Za tačnost otpravka

upravitelj pisarnice

Marina Antonić