Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Branka Stanića, predsednika veća, Tatjane Matković Stefanović, Tatjane Miljuš, Jasmine Stamenković i dr Ilije Zindovića, članova veća, u parnici tužioca AA iz ..., čiji je punomoćnik Dragan Volarević, advokat u ..., protiv tuženog Akcionarsko društvo za železnički prevoz putnika „Srbija Voz“ Beograd, čiji je punomoćnik Boris Bogdanović, advokat u ..., radi isplate, odlučujući o reviziji tuženog izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž1 1637/20 od 17.07.2020. godine, u sednici veća održanoj dana 11. februara 2021. godine, doneo je

R E Š E NJ E

DOZVOLJAVA SE posebna revizija tuženog izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž1 1637/20 od 17.07.2020. godine.

USVAJA se revizija tužioca, ukidaju se presuda Apelacionog suda u Novom Sadu Gž1 1637/20 od 17.07.2020. godine i presuda Osnovnog suda u Subotici P1 28/19 od 19.02.2019. godine u usvajajućem delu za tužbeni zahtev i u delu odluke o troškovima postupka, i u tom delu se predmet vraća prvostepenom sudu na ponovno suđenje.

O b r a z l o ž e nj e

Apelacioni sud u Novom Sadu je doneo presudu Gž1 1637/20 dana 17.07.2020. godine kojom je odbio žalbu tuženog i potvrdio presudu Osnovnog suda u Subotici P1 28/19 od 19.02.2019. godine, u usvajajućem delu, kojim je obavezan tuženi da tužiocu isplati iznos od 105.770,43 dinara na ime naknade za ishranu u toku rada i iznos od 38.855,57 dinara na ime naknade za regres za korišćenje godišnjeg odmora, za period od 01.12.2015. godine do 31.12.2016. godine, sa zateznom kamatom od 25.06.2019. godine do isplate i iznose obračunate zatezne kamate od 46.588,52 dinara i od 16.706,74 dinara, i da tužiocu naknadi troškove postupka u iznosu od 56.700,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od dana izvršnosti presude do isplate.

Protiv navedene drugostepene presude tuženi je izjavio blagovremenu reviziju, zbog pogrešne primene materijalnog prava, pozivom na odredbu člana 404. stav 1. Zakona o parničnom postupku, zbog potrebe za ujednačavanjem sudske prakse.

Vrhovni kasacioni sud nalazi da su ispunjeni uslovi iz člana 404. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ br 72/11 ... i 18/20) za odlučivanje o reviziji kao izuzetno dozvoljenoj, radi ujednačavanja sudske prakse, budući da je pobijana presuda o tužbenom zahtevu za naknadu štete zbog neisplaćene naknade za ishranu u toku rada i regres za godišnji odmor zasnovana na primeni materijalnog prava koja ukazuje na potrebu za ujednačavanjem sudske prakse u identičnim činjeničnim i pravnim situacijama. Stoga je odlučeno kao u prvom stavu izreke.

Ispitujući pobijanu presudu na osnovu člana 408. Zakona o parničnom postupku Vrhovni kasacioni sud nalazi da je revizija osnovana.

Prema činjeničnom stanju na kome je zasnovana pobijana presuda, utvrđenom od strane prvostepenog suda, tužilac je od 01.09.2015. godine zaposlen kod tuženog na osnovu ugovora o radu koji je zaključio sa JŽTP „Beograd“, i aneksima, od kojih je poslednji od 10.11.2016. godine, kojima nije bila ugovorena visina naknade troškova za ishranu u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora. Kolektivnim ugovorom tuženog („Službeni glasnik Železnice Srbije“ broj 4/15) koji se primenjuje od februara 2015. godine, ugovoreno da je u vrednosti radnog časa uključena vrednost naknade za ishranu u toku rada i 1/12 regresa za korišćenje godišnjeg odmora svedena na jedan radni čas. Osnovna zarada utvrđuje se kao vrednost radnog časa, koeficijenta posla i prosečnog mesečnog fonda časova rada od 174 časa. Tuženi nije iskazao u obračunskim listama tužioca za sporni period iznos naknade za ishranu u toku rada, niti regresa za korišćenje godišnjeg odmora. Tužiocu nije obračunata i isplaćena naknada troškova za ishranu u toku rada, ni regres za korišćenje godišnjeg odmora za sporni period. Kako je navedeno u drugostepenoj presudi, veštačenjem je utvrđena visinu naknade troškova za ishranu u toku rada i troškova regresa za korišćenje godišnjeg odmora u neto iznosima, prema parametrima iz ranije važećeg kolektivnog ugovora koji se primenjivao kod poslodavca prethodnika u ranijem periodu, JŽTP („Službeni glasnik RS“ br 37/95 i 7/2000).

Prema sadržini prvostepene presude, Republički zavod za statistiku je objavljivao podatke o prosečnoj zaradi u privredi do decembra 2010. godine, i poslednji poznati podatak za taj mesec je 51.165,00 dinara bruto, te je mesečni iznos naknade za ishranu 8.966,67 dinara, a mesečni iznos regresa za korišćenje godišnjeg odmora je 2.988,89 dinara u celom spornom periodu. Primenjujući parametre iz Kolektivnog ugovora poslodavca prethodnika, prema poslednjim poznatim podacima o prosečnoj zaradi za period od 01.12.2015. godine do 31.12.2016. godine troškovi za ishranu u toku rada iznose ukupno 105.770,43 dinara, zakonska zatezna kamata na taj iznos je 46.588,52 dinara, regres za korišćenje godišnjeg odmora je 38.855,57 dinara, a zakonska zatezna kamata 16.706,74 dinara. Prema sadržini prvostepene presude, ovi troškovi u vreme kada su bili utvrđivani, nisu bili oporezivani, zbog čega veštak nalazi da se ne mogu primeniti na sporni period, i troškove je iskazao u korigovanom neto iznosu, tako da je mesečni iznos troškova za ishranu 5.331,33 dinara, a regresa 1.777,11 dinara, što je suprotno zaključku iz drugostepene presude da dosuđeni iznosi odgovaraju visini neto naknade troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora prema poznatim parametrima predviđenim Kolektivnim ugovorom koji su se primenjivali kod poslodavca prethodnika u ranijem periodu. Proizilazi da nisu raspravljene visine pripadajućih naknada troškova prema parametrima iz poslednjeg kolektivnog ugovora kojim je kod poslodavca prethodnika tuženog bila predviđena visina naknade za iste troškove.

Osim navedenog, veštak se u prvostepenom postupku izjasnio i o odnosu poslednje isplaćenih iznosa u junu 2002. godine kod poslodavca prethodnika, na ime troškova za topli obrok i regres, koji nije bio oporezovan, prema visini zarade koja je tada isplaćena i primenio taj procenat na zaradu tužioca u predmetnom periodu, na koga se odnosi tužbeni zahtev, i tako izračunao naknadu istih troškova u nominalnom iznosu. Veštak je dao i treću varijantu obračuna. Međutim, prvostepeni sud je stava da zadatak veštaka nije bio da vodi računa prilikom izrade nalaza o ekonomskoj realnosti naknade za ishranu i regres, što je, kako to navodi prvostepeni sud ipak učinio u „B“ varijanti osnovnog nalaza, te je izvršio korekciju iznosa troškova umanjujući ih za poreze i doprinose, a zatim i da ovakav obračun nije u skladu s opštim aktom.

Ovakav zaključak prvostepenog suda, koji je prihvatio drugostepeni sud, nije pravilan.

Utvrđeno je da je Kolektivnim ugovorom određeno da je naknada troškova ishrane u toku rada i regresa za godišnji odmor sadržana u vrednosti radnog časa za obračun i isplatu zarada, i da nije izražena u obračunskim listama za zaradu tužioca, dok tuženi nije dokazao da je opštim aktom odredio visinu naknade ovih troškova. Prema tome, zaključak prvostepenog suda da nalaz veštaka nije u skladu sa opštim aktom, nema podlogu u određenom opštem aktu kojim je kod tuženog u spornom periodu određena visina naknade troškova.

Ne može se prihvatiti za pravilan ni stav da nije od značaja ekonomski realna visina naknada troškova ishrane u toku rada i regresa za godišnji odmor.

Zakonom o radu predviđeno je pravo zaposlenog na naknadu troškova u vezi sa radom, pa i pravo na naknadu troškova za ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora (član 118. tačka 5. i 6.), koji moraju biti iskazani u obračunskoj listi za sve zaposlene. Odredbama kolektivnog ugovora na koji se pozivaju nižestepeni sudovi, koji je kod tuženog poslodavaca bio na snazi u vreme na koje se tužbeni zahtev odnosi, na osnovu predviđene vrednosti radnog časa ne može se utvrditi koji iznos predstavlja naknadu za troškove ishrane u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora, jer ove naknade nisu iskazane u nominalnim iznosima, niti je to izraženo u obračunskim listovima za zaradu tužioca. Kako je navedeno, prema odredbama Zakona o radu zaposleni imaju pravo na naknadu troškova za ishranu u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora, a poslodavcima je ostavljena mogućnost da svojim aktom utvrde visinu tih naknada, pri čemu visina mora biti određena linearno za sve zaposlene, odnosno naknada troškova mora biti isplaćena svim zaposlenima u istom iznosu, bez obzira na stručnu spremu, zvanje i radno mesto. U konkretnom slučaju, tuženi nije dokazao visinu ovih naknada u strukturi vrednosti radnog časa. Kako nema konkretnih odredaba opšteg akta o visini spornih naknada, tužilac može potraživati naknadu štete zbog neisplaćenih naknada u neto iznosima prema parametrima iz ranijeg kolektivnog ugovora tuženog, ali to ne znači direktnu primenu odredaba Kolektivnog ugovora koji je ranije bio snazi. Parametri su potrebni da bi se dobile realne vrednosti obroka i regresa kojima se može postići svrha kojoj ove naknade služe. Pripadajuća naknada i treba da odražava realnu ekonomsku vrednost potrebnu za naknadu troškova ishrane u toku rada, odnosno regresa za korišćenje godišnjeg odmora, jer se samo tako postiže svrha zakonom predviđenog prava zaposlenog, odnosno obaveze poslodavca. Pri tom, treba voditi računa i o aktuelnoj sudskoj praksi radi ujednačavanja položaja zaposlenih u istoj situaciji, kako ne bi došlo od odstupanja u jednakosti zaposlenih u ostvarivanju ovog prava, ili naknade štete kad to pravo od strane poslodavca nije ostvareno. Prema iznetom utvrđenom činjeničnom stanju u nižestepenim odlukama, tako pripadajuća visina naknada tužiocu nije raspravljena.

Kako je zbog pogrešne primene materijalnog prava činjenično stanje u navedenom delu ostalo nepotpuno utvrđeno, Vrhovni kasacioni sud je primenom člana 416. stav 2. ZPP odlučio da ukine drugostepenu i prvostepenu presudu i da predmet vrati prvostepenom sudu na ponovno suđenje, kao što je navedeno u drugom stavu izreke.

Predsednik veća-sudija

Branko Stanić, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić