Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužilja je blagovremeno izjavila reviziju zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka, pogrešne primene materijalnog prava i pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja sa pozivom na član 404. stav 1. Zakona o parničnom postupku.

Vrhovni sud je ocenio da je revizija dozvoljena po članu 403. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ broj 72/11 ... 18/20) ispitao je pobijanu presudu u smislu člana 408. tog zakona i utvrdio da je revizija tužilje osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju tužilja je bila zaposlena kod tuženog gde joj je prestao radni odnos na osnovu rešenja tuženog o otkazu ugovora o radu od 23.12.2015. godine, na poslovim ... u službi za ... zdravstvenu zaštitu zbog toga što je usled ekonomskih i organizacionih promena prestala potreba za obavljanjem poslova koje je zaposlena obavljala po ugovoru o radu uz isplatu otpremnine, kao i iznosa koji se odnosi na plate, naknade plata i druga primanja iz radnog odnosa. U toku trajanja radnog odnosa Aneksom II Ugovora o radu od 10.04.2006. godine u članu 1. utvrđeno je da se istim menja član 14. ugovora o radu, tako što se mesečna zarada zaposlenog utvrđuje na osnovu koeficijenata grupe poslova zaposlenog na osnovu Uredbe o koeficijentima za obračun i isplatu plata u javnim službama i iznosi 9,70%, odnosno 970 bodova, počev od 10.04.2006. godine do uplate sredstava od strane RZZO Filijala za Grad Beograd. Ponudom tuženog od 14.08.2006. godine za zaključenje Aneksa III ugovora o radu utvrđeno je da je promena nastala stupanjem na snagu Zakona o zdravstvenom osiguranju („Službeni glasnik RS“ broj 107/05 i 109/05), po kome određene vrsta usluga ne predstavljaju pravo iz obaveznog socijalnog osiguranja i u skladu sa tim zaključenog ugovora o pružanju i finansiranju zdravstvene zaštite u 2006. godini sa Republičkim zavodom za zdravstveno osiguranje od 31.01.2006. godine, te da ukoliko se tužilja u roku od 8 dana se ne izjasni na ponudu ili je odbije doneće se rešenje o otkazu ugovora o radu. Navedenim aneksom u članu 2. izmenjen je član 14. ugovora o radu prema kome zaradu zaposlenog čini osnovna zarada i zarada za radni učinak, iznos osnovne zarade utvrđuje se kao minimalna zarada u skladu sa Zakonom o radu a zarada za radni učinak određuje se na osnovu kvaliteta i obima obavljenog posla kao i odnosa zaposlenog prema radnim obavezama, pri čemu se sredstva za zarade zaposlenog isplaćuju iz sopstvenih sredstava doma zdravlja ostvarenih po osnovu pružanja ... zdravstvene zaštite koja nije obuhvaćena kao pravo iz obaveznog zdravstvenog osiguranja počev od 01.09.2006. godine. Aneksom IV ugovora o radu u članu 2. utvrđeno je da se menja član 14. ugovora o radu tako da zaposleni ostvaruje zaradu na osnovu broja i vrsta pruženih usluga koje se naplaćuju po cenovniku ... zdravstvenih usluga koji je usvojio Upravni odbor doma zdravlja „Stari Grad“ u Beogrdu, da zaposleni ima pravo na osnovnu zaradu koja se utvrđuje u visini minimalne zarade u skladu sa Zakonom o radu, a na osnovu poslednjeg objavljenog podatka o visini minimalne zarade uvećanu po osnovu minulog rada i po drugim osnovima iz člana 118. Zakona o radu, da zaposleni ima i pravo na zaradu ostvarenu prema učinku iz ostvarenog prihoda u skladu sa rezultatima rada a prema broju i vrsti izvršenih i naplaćenih usluga o čemu se vodi posebna evidencija u službi, odnosno obračun, da iz ukupno ostvarenog sopstvenog prihoda svakog meseca najpre se izdvaja iznos pokrića troškova koji obuhvataju sredstva za nabavku potrošnih sredstava koja se koriste u ... u visini 10% ostvarenog prihoda, troškovi u visini 2% za opremu za zdravstvenu i socijalnu zaštitu – elektronski medicinski uređaji, instrumenti, pribor i alati, te drugi komunalni troškovi i usluge u visini od 33% od iznosa svakog računa i po odbitku troškova izdvaja se ukupna suma za isplatu osnovne zarade u visini minimalne zarade za zaposlenog koji je radio u prethodnom mesecu, srazmerno broju radnih dana odnosno sati te da kada se iz ukupnog prihoda odbije iznos troškova i bruto iznos osnovne zarade u visini minimalne zarade za prethodni mesec, a ostane pozitivna razlika iz tog dela se isplaćuje zarada po osnovu učinka zaposlenog koji je učinak ostvario. U slučaju da se radni učinak ne ostvaruje uzastopno 3 meseca stiču se uslovi da poslodavac zaposlenom koji ne ostvaruje rezultate rada veće od potrebnog iznosa za isplatu minimalne zarade ponudi izmenu ugovora i radni odnos sa nepunim radnim vremenom te da u slučaju da ne ostvaruje prihod koji je neophodan za isplatu minimalne zarade uzastopno 3 meseca, poslodavac će isplatiti minimalnu zaradu ali da se stiču uslovi za raskid ugovora o radu zaposlenog koji nije ostvario rezultate rada potrebne za isplatu minimalne zarade odnosno nije ostvario rezultate u skladu sa članom 179. tačka 1. Zakona o radu. Članom 7. ugovora o radu broj .. od 29.09.2009. godine, zaključenog između parničnih stranaka predviđeno je da zaposleni ostvaruje zaradu na osnovu broja i vrsta pruženih usluga koje se naplaćuju po cenovniku ... zdravstvenih usluga koji je usvojio Upravni odbor doma zdravlja „Stari Grad“ u Beogrdu, da zaposleni ima pravo na osnovnu zaradu koja se utvrđuje u visini minimalne zarade u skladu sa Zakonom o radu, a na osnovu poslednjeg objavljenog podatka o visini minimalne zarade uvećanu po osnovu minulog rada i po drugim osnovima iz člana 118. Zakona o radu, da zaposleni ima i pravo na zaradu ostvarenu prema učinku iz ostvarenog prihoda u skladu sa rezultatima rada a prema broju i vrsti izvršenih i naplaćenih usluga o čemu se vodi posebna evidencija u službi, odnosno obračun. Od ukupno ostvarenog sopstvenog prihoda svakog meseca najpre se izdvaja iznos pokrića troškova koji obuhvataju sredstva za nabavku potrošnih sredstava, za opremu, te drugi komunalni troškovi i usluge i po odbitku troškova izdvaja se ukupna suma za isplatu osnovne zarade u visini minimalne zarade za zaposlenog koji je radio u prethodnom mesecu, srazmerno broju radnih dana odnosno sati, te da kada se iz ukupnog prihoda odbije iznos troškova i bruto iznos osnovne zarade u visini minimalne zarade za prethodni mesec, a ostane pozitivna razlika prihoda iz tog dela se isplaćuje zarada po osnovu učinka zaposlenog koji je učinak ostvario. U slučaju da se radni učinak ne ostvaruje uzastopno 3 meseca stiču se uslovi da poslodavac zaposlenom koji ne ostvaruje rezultate rada veće od potrebnog iznosa za isplatu minimalne zarade ponudi izmenu ugovora i radni odnos sa nepunim radnim vremenom te da u slučaju da ne ostvaruje prihod koji je neophodan za isplatu minimalne zarade uzastopno 3 meseca, poslodavac će isplatiti minimalnu zaradu ali da se stiču uslovi za raskid ugovora o radu zaposlenog koji nije ostvario rezultate rada potrebne za isplatu minimalne zarade odnosno nije ostvario rezultate u skladu sa članom 179. tačka 1. Zakona o radu. Veštačenjem je utvrđeno da je tužilja bila zaposlena kod tuženog na poslovima ... zdravstvene zaštite gde se zarada ostvaruje pod tržišnim uslovima i kojoj je tuženi vršio obračun i isplatu zarade prema metodologiji utvrđenoj Pravilnikom, a ukoliko bi se obračun plate izvršio po kriterijumima iz Uredbe o koeficijentima za obračun plata zaposlenih u javnim službama postoji razlika pripadajuće i isplaćene plate za mesece za koje je utvrđena pozitivna razlika u spornom periodu od oktobra 2006. do oktobra 2012. godine.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja prvostepeni sud je utvrdio da su navedeni članovi predmetnih Aneksa i ugovora o radu ništavi, odnosno bez pravnog dejstva, jer se nije mogla ugovarati manja zarada od one koja je propisana Zakonom o platama u državnim organima i javnim službama i Uredbom o koeficijentima za obračun plata zaposlenih u javnim službama, pa tužilja ima pravo na naknadu štete u visini utvrđene razlike pripadajuće i isplaćene plate i uplatu doprinosa, na osnovu člana 154. Zakona o obligacionim odnosima i člana 164. Zakona o radu. U preostalom delu tužbeni zahtev za utvrđenje da su u celini ništavi navedeni Aneksi i ugovor o radu, odbijen je kao neosnovan.

Drugostepeni sud je imajući u vidu da je tužba u ovom sporu podneta 24.11.2017. godine i datum zaključenja osporenih aneksa ugovora o radu, kao i ugovora o radu, zaključio da je tužba podneta po proteku zakonskih rokova propisanih u članu 195. stav 1. i 2. Zakona o radu, ukinuo prvostepenu presudu u utvrđujućem delu tužbenog zahteva i tužbu odbacio, kao neblagovremenu. S obzirom da je tužba za utvrđenje ništavosti neblagovremena, po stanovištu drugostepenog suda neosnovan je zahtev tužilje za naknadu štete zbog manje isplaćene plate za sporni period, kao i zahtev za uplatu doprinosa za PIO koji zahtevi imaju akcesorni karakter i u tom delu prvostepena presuda je preinačena i tužbeni zahtev odbijen kao neosnovan.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda stanovište drugostepenog suda zasnovano je na pogrešnoj primeni materijalnog prava.

Ugovorom o radu se uspostavlja radni odnos i određuje sadržina prava, obaveza i odgovornosti zaposlenog i poslodavca. Međutim, ugovor o radu je u širem smislu vrsta građansko pravnog ugovora i na njega se supsidijarno primenjuju pravila ugovornog prava o postojanju opštih i posebnih uslova koji čine jedan ugovor punovažnim (ugovorna sposobnost, saglasnost volja, predmet, osnov i forma). Prema članu 23. Zakona o obligacionim odnosima, na obligacione odnose koji se uređuju drugim (saveznim zakonima) primenjuju se odredbe ovog zakona u pitanjima koja nisu uređena tim zakonom. Zakon o radu ne sadrži odredbe o pravnim posledicama ništavog ugovora, jer je to pitanje uredio Zakon o obligacionim odnosima.

Prema članu 9. stav 2. Zakona o radu, pojedine odredbe ugovora o radu kojima su utvrđeni nepovoljniji uslovi rada od uslova utvrđenih zakonom i opštim aktom, odnosno koje se zasnivaju na netačnom obaveštenju od strane poslodavca o pojedinim pravima, obavezama i odgovornostima zaposlenog - ništave su. Ništavost odredaba ugovora o radu utvrđuje se pred nadležnim sudom. Pravo da se zahteva utvrđivanje ništavosti ne zastareva (član 11. Zakona). U odnosu na ugovor o radu i njegove izmene i dopune (aneks) može se tražiti utvrđenje ništavosti iz razloga koje propisuje Zakon o radu, kao i Zakon o obligacionim odnosima. Tužba za utvrđenje ništavosti ne zastareva, a na pravne posledice ništvosti ugovora primenjuju se odredbe Zakona o obligacionim odnosima (Pravni zaključak Vrhovnog kasacionog suda usvojen na sednici Građanskog odeljenja Vrhovnog kasacionog suda 12.10.2021. godine). To znači da se tužba za ništavost odredaba ugovora o radu i njegove izmene i dopune (aneks) može podneti nezavisno od roka za podnošenje tužbe u radnom sporu (član 195. stav 2.) i ne treba je vezivati za prekluzivni rok, suprotno stanovištu drugostepenog suda. Zbog pogrešnog pravnog stanovišta o neblagovremenosti tužbe u delu zahteva za utvrđenje ništavosti, zbog čega je odbijen zahtev tužilje za naknadu štete zbog manje isplaćene plate i uplatu doprinosa, čija osnovanost zavisi od odluke o ništavosti odredaba predmetnih Aneksa i ugovora o radu, izostala je suštinska ocena žalbenih navoda u pogledu osnovanosti tužbenog zahteva, pa je pobijana presuda morala biti ukinuta i predmet vraćen drugostepenom sudu na ponovno suđenje. Odluka o troškovima postupka je ukinuta jer zavisi od konačnog ishoda ove parnice.

Na osnovu člana 416. stav 2. ZPP, Vrhovni sud je odlučio kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Dragana Marinković, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić