Presuda u odnosu na tužulju AA je postala pravnosnažna.

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž1 2504/21 od 14.04.2022. godine, stavom prvim izreke, odbijena je kao neosnovana žalba tuženog i potvrđena presuda Osnovnog suda u Ubu P1 39/20 od 15.04.2021. godine u stavu četvrtom, petom i šestom izreke i u odnosu na tužioca BB. Stavom drugim izreke, odbijen je zahtev tuženog za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tuženi je blagovremeno izjavio reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava, sa predlogom da se o reviziji odluči kao izuzetno dozvoljenoj u smislu člana 404. Zakona o parničnom postupku.

Prema odredbi člana 404. stav 1. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ br. 72/11, 49/13-US, 74/13-US, 55/14, 87/18 i 18/20), u daljem tekstu: ZPP, revizija se izuzetno može izjaviti zbog pogrešne primene materijalnog prava i protiv drugostepene presude koja se ne bi mogla pobijati revizijom, ako je po oceni Vrhovnog kasacionog suda potrebno razmotriti pravna pitanja od opšteg interesa ili u interesu ravnopravnosti građana, radi ujednačavanja sudske prakse, kao i kada je potrebno novo tumačenje prava (posebna revizija). Prema stavu 2. istog člana, ispunjenost uslova za izuzetnu dozvoljenost revizije, Vrhovni kasacioni sud ceni u veću od pet sudija.

Odlučujući o dozvoljenosti revizije, u smislu člana 404. Zakona o parničnom postupku, Vrhovni kasacioni sud je ocenio da je revizija tuženog dozvoljena, imajući u vidu revizijske navode da je pogrešnom primenom materijalnog prava odlučeno o tužbenom zahtevu, suprotno važećoj sudskoj praksi u istoj ili bitno sličnoj činjenično-pravnoj situaciji i odlučio kao u stavu prvom izreke.

Odlučujući o osnovanosti revizije u smislu člana 408. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je ocenio da je revizija osnovana.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilac je zaposlen kod tuženog na neodređeno vreme. Aneksom ugovora o radu koji je tuženi zaključio sa tužiocem 02.10.2013. godine, određeno je da se zaposlenom odobrava isplata za ishranu u iznosu od 3.000,00 dinara, kao i naknada na ime regresa za korišćenje godišnjeg odmora u visini od 2.000,00 dinara na mesečnom nivou. Kolektivnim ugovorom tuženog, koji se primenjivao kod tuženog počev od 15.05.2012. godine, predviđeno je da zaposleni ima pravo na naknadu troškova za ishranu u toku rada, koja se isplaćuje uz osnovnu zaradu sa uvećanjem po osnovu redovnog rada i ista iznosi 20% od prosečne mesečne zarade u privredi Republike, dok naknada za regres za korišćenje godišnjeg odmora iznosi najmanje jednu prosečnu zaradu u privredi Republike. Kolektivnim ugovorom od 22.07.2015. godine, koji je počeo da se primenjuje od 01.08.2015. godine, predviđeno je da se visina naknade za ishranu u toku rada određuje u visini od 15% od prosečne mesečne zarade u Republici prema poslednjem objavljenom podatku, a kada je reč o naknadi za regres za korišćenje godišnjeg odmora, ista se određuje u visini od 75% od prosečne mesečne zarade u Republici prema poslednjem objavljenom podatku. Troškovi na ime ishrane u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora u utuženom periodu tužiocu su isplaćeni kroz zaradu u skladu sa aneksima ugovora o radu, a ne u skladu sa odredbama Kolektivnih ugovora koji su u tom periodu bili na snazi kod tuženog. Visina razlike naknade za ishranu u toku rada i naknade za regres, utvrđena je prema nalazu i mišljenju veštaka ekonomsko-finansijske struke, u iznosima koji su dosuđeni tužiocu.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su usvojili tužbene zahteve smatrajući da isplata troškova tužiocu na ime naknade za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora u spornom periodu nije izvršena na pravilan i zakonit način. Po shvatanju sudova, naknade za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora nisu zarade, već predstavljaju troškove čija je visina utvrđena opštim aktom poslodavca i ne mogu se menjati. Shodno tome, a imajući u vidu da tuženi nije čisto budžetski korisnik, već privredno društvo koje svoje usluge naplaćuje od građana, za obračun navedenih potraživanja tuženi nije mogao primeniti Zakon o umanjenju prihoda lica u javnom sektoru kao ni Zakon o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, kojim zakonima nije ni bilo predviđeno umanjenje regresa i dodatka za ishranu kroz neprimenjivanje Kolektivnih ugovora koji su bili važeći kod poslodavca u utuženom periodu.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda osnovano se revizijom ukazuje na pogrešnu primenu materijalnog prava, zbog čega činjenično stanje na kome su zasnovane nižestepene presude nije potpuno i pravilno utvrđeno.

U Republici Srbiji, Zakonom o umanjenju neto prihoda lica u javnom sektoru („Službeni glasnik RS“ br. 108/113), koji je počeo da se primenjuje počev od 01.01.2014. godine, uvedena je posebna mera fiskalne konsolidacije, zasnovana na određenom umanjenju neto prihoda lica u javnom sektoru, koja je trebalo da doprinese smanjenju visokog budžetskog deficit i omogući dalje funkcionisanje države. Ovaj zakon prestao je da važi saglasno članu 13. stav 1. Zakona o privremenom uređivanju osnovica za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava („Službeni glasnik RS“, broj 116/14 – stupio na snagu 28.10.2014. godine), odnosno zaključno sa isplatom plate, odnosno drugog stalnog primanja za mesec oktobar 2014. godine. Zakon o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, kojim se takođe uređuju pitanja koja se odnose na umanjenje primanja zaposlenih iz javnog sektora, primenjivao se počev od obračuna i isplate plata, zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava počev od novembra 2014. godine pa do 01.01.2020. godine, kada je prestao da važi stupanjem na snagu Zakona o prestanku važenja Zakona o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava („Sl. glasnik broj 86/2019).

Odredbom člana 1. Zakona o umanjenju neto prihoda lica u javnom sektoru propisano je da se ovim zakonom uređuje umanjenje neto zarade i neto drugih primanja zaposlenih, odnosno angažovanih lica u javnom sektoru Republike Srbije, uz određene izuzetke propisane ovim članom zakona. Prema članu 2. zakona javni sektor Republike Srbije čine između ostalog i javna preduzeća čiji je osnivač Republika Srbija, autonomna pokrajina, odnosno lokalna samouprava, kao i subjekti čiji je osnivač javno preduzeće. Zarada zaposlenog u javnom sektoru obuhvata: zaradu, odnosno platu i naknadu zarade, odnosno plate u skladu sa zakonom koji uređuje radne odnose, osim za zaposlenog u javnom sektoru koji je upućen u inostranstvo radi obavljanja poslova za pravna lica - rezidente Republike za kojeg je zarada isplaćeni novčani iznos za izvršeni rad, dok drugo primanje zaposlenog u javnom sektoru predstavlja svaki prihod koji ostvaruje zaposleni u javnom sektoru od isplatioca prihoda kao ugovorenu naknadu za rad finansiranu iz sredstava tog isplatioca prihoda ili drugog lica iz javnog sektora, a koji se ne smatra zaradom u skladu sa ovim zakonom. Članom 3. zakona propisano je da umanjeni neto prihod zaposlenog u javnom sektoru predstavlja neto prihod pomnožen koeficijentom za umanjivanje koji je bliže određen ovim članom. Član 4. stav 1. navedenog zakona propisuje da je isplatilac prihoda dužan da obračuna, obustavi i na propisani uplatni račun budžeta Republike Srbije prenese zbir razlika za uplatu obračunatih za svako lice zaposleno u javnom sektoru istoga dana kada ovim licima isplaćuje umanjeni neto prihod, dok je stavom 2. propisano da po isteku kalendarskog tromesečja, a najkasnije do 15. u prvom mesecu narednog kalendarskog tromesečja, Poreska uprava kontroliše da li je za prethodno kalendarsko tromesečje neto prihod zaposlenih u javnom sektoru umanjen u skladu sa ovim zakonom.

Zakonom o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava („Službeni glasnik RS“, br.116/14 – stupio na snagu 28.10.2014. godine) propisano je da se privremeno uređuje osnovica, odnosno vrednost radnog časa, vrednost boda i vrednost osnovne zarade, za obračun i isplatu plata, odnosno zarada kao i drugih stalnih primanja izabranih, imenovanih, postavljenih i zaposlenih lica kao korisnika javnih sredstava sa ciljem očuvanja finansijskog sistema u Republici Srbiji i sistema plate i zarada u javnom sektoru. Članom 2. zakona je određeno da su korisnici javnih sredstava i javna preduzeća osnovana od strane Republike Srbije, odnosno lokalne vlasti u smislu zakona kojim se uređuje budžetski sistem, kao i pravna lica osnovana od strane tih javnih preduzeća. Članom 3. stav 1. zakona propisano je da se platom smatra zarada zaposlenog kod korisnika javnih sredstava utvrđena u skladu sa zakonom koji uređuje radne odnose, odnosno plate izabranog, imenovanog i postavljenog lica, zaposlenog kod korisnika javnih sredstava utvrđenog u skladu sa zakonom koji uređuje platu u državnim organima, organima lokalne vlasti, organizacijama obaveznog socijalnog osiguranja i javnim službama. Članom 4. propisano je da su ništave odredbe opšteg ili pojedinačnog akta (osim pojedinačnog akta kojim se plata povećava po osnovu napredovanja) kojima se povećavaju osnovice, koeficijenti i drugi elementi, odnosno uvode novi elementi, na osnovu kojih se povećava iznos plata i drugog stalnog primanja kod subjekata iz člana 2. ovog zakona, donet za vreme primene ovog zakona. Prema članu 5. zakona osnovica za obračun i isplatu plata kod korisnika javnih sredstava, utvrđena je zakonom, drugim propisom ili drugim opštim i pojedinačnim aktom, koji je u primeni na dan donošenja ovog zakona, umanjuje se za 10% uz određene izuzetke propisane ovim zakonom.

Iz citiranih odredaba proizlazi da se ovim zakonima uređuju pitanja koja se odnose na umanjenje primanja zaposlenih u javnom sektoru u cilju fiskalne konsolidacije budžeta. Zakon o umanjenju neto prihoda lica u javnom sektoru u članu 2. definše pojam javnog sektora, koji čine između ostalog i javna preduzeća čiji je osnivač Republika Srbija, autonomna pokrajina, odnosno lokalna samouprava, kao i subjekti čiji je osnivač javno preduzeće. Članom 2. Zakona o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, određeno je da su korisnici javnih sredstava između ostalog i javna preduzeća osnovana od strane Republike Srbije, odnosno lokalne vlasti u smislu zakona kojim se uređuje budžetski sistem, kao i pravna lica osnovana od strane tih javnih preduzeća. Iz navedenih odredaba, a suprotno zaključku nižestepenih sudova, proizlazi da je tuženi, kao javno preduzeće čiji je osnivač Opština Lajkovac, imao obavezu da u periodu od 1. januara 2014. godine zaključno sa oktobrom 2014. godine isplati zarade (plate) i druga primanja zaposlenim licima iz budžeta pod uslovima i na način propisan Zakonom o umanjenju neto prihoda lica u javnom sektoru, dok je u periodu počev od novembra 2014. godine pa do kraja spornog perioda za koji se traži naknada (31.12.2016. godine), tuženi bio obavezan da zarade zaposlenima isplaćuje u skladu sa odredbama Zakona o privremenom uređivanju osnovica za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, koji je prestao da važi 01.01.2020. godine.

Članom 104. Zakona o radu („Službeni glasnik RS“, br. 24/05, 61/05, 54/09, 32/13, 75/14) propisano je da zaposleni ima pravo na odgovarajuću zaradu, koja se utvrđuje u skladu sa zakonom, opštim aktom i ugovorom o radu. Odredba člana 105. Zakona o radu propisuje da se zarada sastoji od zarade za obavljeni rad i vreme provedeno na radu, zarade po osnovu doprinosa zaposlenog poslovnom uspehu poslodavca (nagrade, bonusi i sl.) i drugih primanja po osnovu radnog odnosa, u skladu sa opštim aktom i ugovorom o radu (stav 1.). Pod zaradom u smislu stava 1. ovog člana smatra se zarada koja sadrži porez i doprinose koji se plaćaju iz zarade (stav 2.). Pod zaradom u smislu stava 1. ovog člana smatraju se sva primanja iz radnog odnosa, osim primanja iz člana 14, člana 42. stav 3. tač. 4) i 5), člana 118. tač. 1-4), člana 119, člana 120. tačka 1) i člana 158. ovog zakona (stav 3).

Iz citiranih odredaba Zakona o radu nesumnjivo proizlazi da se pod zaradom smatraju i primanja iz radnog odnosa kao što je naknada za ishranu u toku rada i naknada regresa za korišćenje godišnjeg odmora, dok se u skladu sa Zakonom o umanjenju neto prihoda lica u javnom sektoru i Zakonom o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, pod pojmom zarade podrazumeva zarada utvrđena u skladu sa zakonom koji uređuje radne odnose. Stoga se ne može se prihvatiti kao pravilan zaključak nižestepenih sudova prema kojem naknade za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora ne predstavljaju zaradu, već druge troškove čija se visina utvrđuje opštim aktom poslodavca, zbog čega se i na obračun ovih potraživanja ne mogu primeniti odredbe Zakona o umanjenju prihoda lica u javnom sektoru, odnosno Zakona o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava.

Osim toga, prema odredbi člana 4. Zakona o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava ništave su odredbe opšteg ili pojedinačnog akta (osim pojedinačnog akta kojim se plata povećava po osnovu napredovanja) kojima se povećavaju osnovice, koeficijenti i drugi elementi, odnosno uvode novi elementi, na osnovu kojih se povećava iznos plata i drugog stalnog primanja kod subjekata iz člana 2. ovog zakona, donet za vreme primene ovog zakona. Iz toga sledi zaključak da su ništave i kao takve ne mogu proizvoditi pravno dejstvo odredbe Kolektivnog ugovora tuženog, donetog nakon stupanja na snagu tog zakona, kojima se povećava iznos naknade za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora zaposlenih u javnom sektoru, imajući u vidu da ove naknade predstavljaju primanja koja prema Zakonu o radu čine zaradu. Međutim, u konkretnom slučaju, nižestepeni sudovi su tuženog obavezali da tužiocu isplati razliku između naknada koju mu je, u periodu od avgusta 2018. godine zaključno sa junom 2019. godine, tuženi obračunao i isplatio na osnovu aneksa ugovora o radu i ovih naknada obračunatih prema odredbama Kolektivnog ugovora koji od 15.05.2012. godine, ali i prema odredbama Kolektivnog ugovora od 22.07.2015. godine, donetog nakon stupanja na snagu Zakona o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, na koji način su postupili suprotno citiranoj odredbi člana 4. Zakona o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava koja izričito propisuje.

Imajući u vidu da je zbog pogrešne primene materijalnog prava činjenično stanje ostalo nepotpuno utvrđeno, pa time nije bilo uslova za preinačenje pobijane odluke, Vrhovni kasacioni sud je, primenom člana 416. stav 2. ZPP, ukinuo nižestepene odluke i predmet vratio prvostepenom sudu na ponovno odlučivanje, odnosno odlučio kao u stavu drugom izreke.

U ponovnom postupku, prvostepeni sud će utvrditi činjenično stanje imajući u vidu primedbe iz ovog rešenja, a potom, pravilnom primenom materijalnog prava doneti novu i zakonitu odluku.

Predsednik veća – sudija

Branislav Bosiljković,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić