ODBIJA SE kao neosnovana revizija tužioca izjavljena protiv stava dva izreke, preostalog dela stava tri izreke, stava četiri i pet izreke presude Apelacionog suda u Beogradu Gž1 1576/23 od 07.04.2023. godine, ispravljene rešenjem istog suda Gž1 1576/23 od 22.05.2023. godine

OBAVEZUJE SE tužilac da tuženom naknadi troškove revizijskog postupka u iznosu od 49.500,00 dinara u roku od 15 dana od dana prijema presude.

ODBIJA SE zahtev tužioca za naknadu troškova revizijskog postupka.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Prvog osnovnog suda u Beogradu P1 5612/21 od 15.12.2022. godine, stavovima od prvog do dvadesetog izreke, usvojen je tužbeni zahtev tužioca i utvrđeno da su ništavi ugovori o obavljanju privremenih i povremenih poslova zavedeni kod tuženog pod brojem ... od 30.09.2016. godine, pod brojem ... od 23.12.2016. godine, pod brojem ... od 26.04.2017. godine, pod brojem ... od 15.08.2017. godine, pod brojem ... od 30.12.2017. godine, pod brojem ... od 25.04.2018 godine, pod brojem ... od 29.08.2018. godine, pod brojem ... od 20.12.2018. godine, pod brojem ... od 19.04.2019. godine i Aneks I pod brojem ... od 21.05.2019. godine, pod brojem ... od 26.08.2019. godine, pod brojem ... od 20.12.2019. godine, pod brojem ... od 24.04.2020. godine, pod brojem ... od 21.05.2020. godine, pod brojem ... od 25.06.2020 godine, pod brojem ... od 20.07.2020. godine, pod brojem ... od 24.08.2020. godine, pod brojem ... od 25.09.2020. godine, pod brojem ... od 27.10.2020. godine, pod brojem ... od 20.01.2021. godine i pod brojem ... od 24.06.2021. godine, zaključeni između tuženog i tužioca, te da ne proizvode pravno dejstvo. Stavom dvadeset prvim izreke, utvrđeno je da je tužilac kod tuženog zasnovao radni odnos na neodređeno vreme radi obavljanja posla „...“ počev od 01.10.2016. godine. Stavom dvadeset drugim izreke, utvrđeno je da je tužiocu nezakonito prestao radni odnos na neodređeno vreme radi obavljanja posla „...“ dana 30.11.2021. godine, istekom perioda na koji je bio zaključen ništav Ugovor o obavljanju privremenih i povremenih poslova, zaveden kod tuženog pod brojem ... od 24.06.2021. godine. Stavom dvadeset trećim izreke, obavezan je tuženi da tužioca vrati na rad i reintegriše u proces rada u roku od osam dana od dana prijema pisanog otpravka presude. Stavom dvadeset četvrtim izreke, obavezan je tuženi da tužiocu naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 1.632.750,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate.

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž1 1576/23 od 07.04.2023. godine, koja je ispravljena rešenjem istog suda Gž1 1576/23 od 22.05.2023. godine, stavom prvim izreke, odbijena je kao neosnovana žalba tuženog i potvrđena presuda Prvog osnovnog suda u Beogradu P1 5612/21 od 15.12.2022. godine u stavovima od prvog do dvadesetog izreke. Stavom drugim izreke, preinačena je presuda Prvog osnovnog suda u Beogradu P1 5612/21 od 15.12.2022. godine u stavovima od dvadesetprvom, dvadesetdrugom i dvadesettrećem izreke i odbijen tužbeni zahtev tužioca da se utvrdi: da je kod tuženog zasnovao radni odnos na neodređeno vreme radi obavljanja posla „...“ počev od 01.10.2016. godine, kao i da mu je nezakonito prestao radni odnos na određeno vreme istekom perioda na koji je bio zaključen ništav Ugovor o obavljanju privremenih i povremenih poslova, zaveden kod tuženog pod brojem ... od 24.06.2021. godine i tužbeni zahtev da se obaveže tuženi da ga vrati na rad i reintegriše u proces rada, kao neosnovan. Stavom trećim izreke, preinačeno je rešenje o troškovima parničnog postupka sadržano u stavu dvadesetčetvrtom izreke presude Prvog osnovnog suda u Beogradu P1 5612/21 od 15.12.2022. godine i obavezan tuženi da tužiocu naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 294.750,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate, a preko tog iznosa zahtev tužioca za naknadu troškova parničnog postupka odbijen. Stavom četvrtim izreke, obavezan je tužilac da tuženom naknadi troškove postpuka po žalbi u iznosu od 33.000,00 dinara. Stavom petim izreke, odbijen je zahtev tužioca za naknadu troškova postupka po žalbi.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužilac i tuženi su blagovremeno izjavili revizije, zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava, i to: tužilac u odnosu na stav drugi, treći u odnosu na odbijajući deo, četvrti i peti izreke, a tuženi u odnosu na stav prvi i u odnosu na preinačujući deo stava trećeg izreke.

Ispitujući pobijanu presudu, u smislu člana 408. ZPP („Službeni glasnik RS“, br. 72/11, 49/13-US, 74/13-US, 55/14, 87/18, 18/20, 10/23-drugi zakon) – u daljem tekstu: ZPP, Vrhovni sud je ocenio da je revizija tuženog osnovana, a revizija tužioca neosnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2) ZPP, na koju Vrhovni sud pazi po službenoj dužnosti, niti druge bitne povrede pravila postupka zbog kojih se revizija može izjaviti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilac je bio radno angažovan kod tuženog radi obavljanja poslova „...“ na osnovu više ugovora o obavljanju privremenih i povremenih poslova i Aneksa I ugovora od 19.04.2019. godine, zavedenih u delovodniku tuženog i zaključenih u periodu od 01.10.2016. godine do 30.11.2021. godine, koje je obavljao kontinuirano, u obimu i po vrsti posla i radnih zaduženja i odgovornosti kao i zaposleni koji su bili u radnom odnosu. Ovi poslovi su bili trajni, kontinuirani i sistematizovani u Pravilniku o organizaciji i sistematizaciji poslova kod tuženog broj 28671-1 od 09.06.2015. godine. Takođe, u periodu od 2015. godine do 2020. godine, u više navrata je zaključcima Vlade Republike Srbije za davanje saglasnosti za novo zapošljavanje i dodatno radno angažovanje kod korisnika javnih sredstava odobreno zapošljavanje određenog broja lica, ukupno i pojedinačno, po strukturi u zavisnosti od stepena stručne spreme, a koja su prethodno bila angažovana po ugovorima o privremenim i povremenim poslovima.

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja, po nalaženju prvostepenog suda, poslovi koje je tužilac obavljao bili su trajni, kontinuirani i sistematizovani tako da njegovo radno angažovanje ne može biti rad van radnog van radnog odnosa, zbog čega su osporeni ugovori o privremenim i povremenim poslovima simulovani (prividni) ugovori, u smislu člana 66. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima i prikrivaju disimulovani ugovor o radu koji važi, jer su za njegovu pravnu valjanost ispunjeni svi uslovi. Tuženi je u konkretnom slučaju zloupotrebio pravni institut ugovora o privremenim i povremenim poslovima iz člana 197. Zakona o radu i kroz sukcesivno zaključivanje tih ugovora izbegavao zasnivanje radnog odnosa na neodređeno vreme sa tužiocem. Iz tih razloga, po stanovištu prvostepenog suda, tužilac je zasnovao radni odnos na neodređeno vreme 01.10.2016. godine, stupanjem na rad po prvom ugovoru o privremenim i povremenim poslovima od 30.09.2016. godine. Ovo pravno stanovište zasnovano je na odredbi člana 32. stav 2. Zakona o radu, a tako zasnovan radni odnos mogao je prestati samo u slučajevima utvrđenim u Zakonu, zbog čega je osnovan i tužbeni zahtev za utvrđenje da je tužiocu nezakonito prestao radni odnos 30.11.2021. godine i da je tuženi u obavezi da ga vrati na rad.

Odredbe Zakona o budžetskom sistemu, kojima je propisana zabrana korisnicima budžetskih sredstava da zasnuju radni odnos sa novim licima radi popunjavanja slobodnih radnih mesta, po mišljenju prvostepenog suda, ne utiču na odluku u ovom sporu. Tuženi se, po shvatanju tog suda, ne može pozivati na odredbe navedenog zakona kao opravdanje da ne zaključi sa tužiocem ugovor o radu na neodređeno vreme, niti tužilac koji je duže od 7 godina kontinuirano radio na sistematizovanim poslovima može snositi štetne posledice nemogućnosti zasnivanja radnog odnosa zato što tuženi nije postupio po članu 27e. Zakona o budžetskom sistemu i pribavio potrebnu saglasnost za zasnivanje radnog odnosa sa novim licima.

Drugostepeni sud je prvostepenu presudu potvrdio u delu kojim je utvrđeno da su ništavi ugovori o privremenim i povremenim poslovima zaključeni između tužioca i tuženog, u periodu od 01.10.2016. godine do 30.11.2021. godine, nalazeći da je prvostepeni sud na utvrđeno činjenično stanje pravilno primenio materijalno pravo i prihvatajući razloge tog suda, žalbu tuženog u tom delu odbio.

Takođe, drugostepeni sud je, u pogledu dela tužbenog zaheva kojim je traženo da se utvrdi da je tužilac zasnovao radni odnos na neodređeno vreme, da mu je nezakonito prestao radni odnos na određeno vreme istekom perioda na koji je bio zaključen ništav ugovor od 24.06.2021. godine, te da se obaveže tuženi da ga vrati na rad, preinačio prvostepenu presudu i tužbeni zahtev u tom delu odbio, nalazeći da se u konkretnom slučaju ne mogu primeniti odredbe o prerastanju radnog odnosa zasnovanog na određeno vreme u radni odnos na neodređeno vreme, budući da su suprotne normana Zakona o budžetskom sistemu.

Odredbom člana 32. stav 1. Zakona o radu propisano je da se ugovor o radu zaključuje pre stupanja zaposlenog na rad, u pisanom obliku. Prema stavu 2. te odredbe, ako poslodavac sa zaposlenim ne zaključi Ugovor o radu u skladu sa stavom 1. tog člana, smatra se da je zaposleni zasnovao radni odnos na neodređeno vreme danom stupanja na rad.

Tuženi je javno preduzeće, koje po članu 2. stav 1. tačka 5. Zakona o budžetskom sistemu („Službeni glasnik Republike Srbije“, broj 54/09 sa kasnijim izmenama i dopunama), spada u korisnike javnih sredstava, zbog čega se u odnosu na njega primenjuju i odredbe tog zakona. Zakonom o izmenama i dopunama tog zakona („Službeni glasnik Republike Srbije“, broj 108/13) u članu 27e. dodat je stav 34. kojim je propisano da korisnici javnih sredstava ne mogu zasnivati radni odnos sa novim licima radi popunjavanja slobodnih, odnosno upražnjenih radnih mesta do 31.12.2015. godine, izuzev uz saglasnost tela Vlade, na predlog nadležnog ministarstva, odnosno drugog nadležnog organa, uz prethodno pribavljeno mišljenje ministarstva. Odredba člana 27e. stav 34. navedenog zakona novelirana je više puta tako da je zabrana korisnika javnih sredstava da zasnivaju radni odnos sa novim licima radi popunjavanja slobodnih, odnosno upražnjenih radnih mesta postojala sve do 31.12.2020. godine.

Odredbom člana 105. Zakona o budžetskom sistemu propisano je da ako su odredbe drugih zakona, odnosno propisa u suprotnosti sa tim zakonom, primenjuju se odredbe tog zakona. Iz navedene odredbe proizlazi da se odredbe Zakona o budžetskom sistemu, kojima je propisana zabrana zasnivanja radnog odnosa sa novim licima radi popunjavanja slobodnih odnosno upražnjenih radnih mesta kod korisnika javnih sredstava, u odnosu na odredbe Zakona o radu nalaze u odnosu posebnog prema opštem zakonu i da se zato primenjuje pravilo da odredbe posebnog zakona derogiraju odredbe opšteg zakona.

Sledstveno izloženom, u vreme kada je započelo radno angažovanje tužioca po ugovoru o privremenim i povremenim poslovima od 01.10.2016. godine odredbe posebnog Zakona o budžetskom sistemu zabranjivale su tuženom da zasnuje radni odnos sa novim licima radi popunjavanja slobodnih, odnosno upražnjenih radnih mesta, zbog čega je isključena mogućnost primene i odredbe člana 32. stav 2. Zakona o radu, o pravnoj fikciji zasnivanja radnog odnosa na neodređeno vreme u slučaju kada između zaposlenog i poslodavca nije zaključen pisani ugovor o radu pre stupanja zaposlenog na rad. Zbog toga je pogrešan i zaključak nižestepenih sudova da su osporeni ugovori o privremenim i povremenim poslovima simulovani (prividni) ugovori, koji nemaju dejstvo među ugovornim stranama (član 66. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima), ali da prikrivaju Ugovor o radu koji važi, jer su ispunjeni uslovi za njegovu pravnu valjanost (član 66. stav 2. Zakona o obligacionim odnosima), zato što bi i ugovor o radu bio ništav – zaključen suprotno prinudnim propisima o zabrani zapošljavanja kod korisnika javnih sredstava, propisanoj posebnim Zakonom o budžetskom sistemu.

Nije prihvatljivo ni stanovište nižestepenih sudova da je tuženi, zaključenjem ugovora o privremenim i povremenim poslovima zloupotrebio pravni institut privremenih i povremenih poslova iz člana 197. Zakona o radu, sa namerom da izbegne zasnivanje radnog odnosa sa tužiocem. Potreba tuženog za radnom snagom i zabrana novog zapošljavanja nametnula je potrebu da se problem nedostatka zaposlenih rešava kroz rad van radnog odnosa, u skladu sa navedenom zakonskom odredbom.

Postojanje izuzetka od zabrane novog zapošljavanja, predviđeno članom 27e. stavovima 35. – 37. Zakona o budžetskom sistemu, po shvatanju revizijskog suda ne utiče na drugačiju odluku o izjavljenim revizijama. Prema tim odredbama, izuzetno od stava 34. tog člana, radni odnos sa novim licima mogao se zasnovati uz saglasnost tela Vlade, na predlog nadležnog ministarstva, odnosno drugog nadležnog organa, uz prethodno pribavljeno mišljenje ministarstva; ukupan broj zaposlenih na određeno vreme zbog povećanog obima posla, lica angažovanih po ugovoru o delu, ugovoru o privremenim i povremenim poslovima, preko omladinske i studentske zadruge, i lica angažovanih po drugim osnovima kod korisnika javnih sredstava ne može biti veći od 10% ukupnog broja zaposlenih; izuzetno od stava 36. tog člana, broj zaposlenih na određeno vreme zbog povećanog obima posla, lica angažovanih po ugovoru o delu, ugovora o privremenim i povremenim poslovima, preko omladinske i studentske zadruge i lica angažovanih po drugim osnovima kod korisnika javnih sredstava, može biti veći od 10% ukupnog broja zaposlenih, uz saglasnost tela Vlade na predlog nadležnog ministarstva, odnosno drugog nadležnog organa, uz prethodno pribavljeno mišljenje ministarstva.

U konkretnom slučaju, nema dokaza da je tuženom, na osnovu člana 27e. stav 35. – 37. Zakona o budžetskom sistemu i člana 3. stav 1. Uredbe o postupku za pribavljanje saglasnosti za novo zapošljavanje i dodatno radno angažovanje kod korisnika javnih sredstava („Službeni glasnik Republike Srbije“, broj 113/13 sa kasnijim izmenama i dopunama) data saglasnost za zapošljavanje novih lica radi popunjavanja upražnjenih i slobodnih radnih mesta u utuženom periodu. Zaključcima Komisije za davanje saglasnosti za novo zapošljavanje i dodatno radno angažovanje, donetim u narednim godinama, tuženom je data saglasnost da ima ukupan broj zaposlenih na određeno vreme zbog povećanog obima posla, lica angažovanih po osnovu ugovoru o delu, ugovora o privremenim i povremenim poslovima, preko omladinske i studentske zadruge i po drugim osnovima veći od 10% ukupnog broja zaposlenih na neodređeno vreme. Date saglasnosti omogućavaju tuženom da zaposli nova lica (na određeno vreme, zbog povećanog obima posla) uz uslov da raspolaže potrebnim sredstvima, ali ga ne obavezuju da baš sa tužiocem zasnuje radni odnos, jer je tuženi poslodavac slobodan u izboru sa kojim licem po tom osnovu će zasnovati radni odnos.

Tužilac se u reviziji neosnovano poziva na odredbu člana 27k. Zakona o budžetskom sistemu, unetu novelama tog zakona objavljenim u „Službenom glasniku Republike Srbije“, broj 149/20. Označena odredba primenjuje se od 01.01.2021. godine i reguliše ograničenje zapošljavanja kod korisnika javnih sredstava, i nema retroaktivno dejstvo. Po shvatanju revizijskog suda, označena odredba ne može se primeniti u ovom sporu, u kojem tužilac traži utvrđenje da je zasnovao radni odnos na neodređeno vreme od 01.10.2016. godine, danom stupanja na rad kod tuženog. U parničnom postupku sud odlučuje u granicama zahteva koji su postavljeni u postupku (član 3. stav 1. ZPP), a u vreme kada je tužbenim zahtevom traženo utvrđenje da je radni odnos zasnovan važila je zabrana zapošljavanja propisana članom 27e. stav 34. Zakona o budžetskom sistemu, dok se odredba o ograničenju zapošljavanja iz člana 27k. tog zakona ne može retroaktivno primeniti.

Iz navedenih razloga, po stanovištu revizijskog suda, nisu osnovani tužbeni zahtevi kojima je tužilac tražio utvrđenje ništavosti označenih ugovora o privremenim i povremenim poslovima i utvrđenje da je stupanjem na rad zasnovao radni odnos bez zaključenog ugovora o radu, a posledično ni zahtevi za utvrđenje da mu je radni odnos nezakonito prestao i za vraćanje na rad.

Imajući u vidu napred navedeno, Vrhovni sud je, na osnovu člana 416. stav 1. ZPP, odlučio kao u prvom stavu izreke, a na osnovu člana 414. stav 1. ZPP kao u stavu drugom izreke.

Tuženi je uspeo u postupku po reviziji, pa mu, na osnovu člana 153. i člana 154. stav 1. ZPP, pripadaju u reviziji opredeljeni troškovi tog postupka na ime angažovanja punomoćnika za sastav revizije u iznosu od 49.500,00 dinara, odmereni primenom važeće Advokatske tarife („Službeni glasnik RS“, broj 43/23).

Kako je revizija tužioca odbijena kao neosnovana, odbijen je i njegov zahtev za naknadu troškova revizijskog postupka, u smislu člana 153. stav 1. ZPP.

Na osnovu iznetog, primenom člana 165. stav 2. ZPP, Vrhovni sud je odlučio kao u stavu trećem i četvrtom izreke.

Predsednik veća – sudija

Jelena Ivanović, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković