Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž1 2735/17 od 17.04.2019. godine, stavom prvim izreke odbijena je kao neosnovana žalba tužioca i potvrđena prvostepena presuda. Stavom drugim izreke odbijen je zahtev tužioca za naknadu troškova žalbenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužilac je izjavio reviziju, zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava, sa predlogom da se o reviziji odluči kao izuzetno dozvoljenoj primenom člana 404. ZPP, radi ujednačavanja sudske prakse.

Primenom člana 404. stav 1. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ br. 72/11, 55/14 i 87/18) posebna revizija se može izjaviti zbog pogrešne primene materijalnog prava i protiv drugostepene presude koja se ne bi mogla pobijati revizijom, ako je po oceni Vrhovnog kasacionog suda, potrebno razmotriti pravna pitanja od opšteg interesa ili u interesu ravnopravnosti građana, radi ujednačavanja sudske prakse, kao i kada je potrebno novo tumačenje prava.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda ispunjeni su zakonski uslovi za odlučivanje o reviziji tužilje kao izuzetno dozvoljenoj u smislu člana 404. stav 1. ZPP, zbog potrebe ujednačavanja sudske prakse, zbog čega je odlučeno kao u stavu prvom izreke.

Odlučujući o reviziji tužioca u smislu člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ br. 72/11, 55/14 i 87/18) u vezi sa odredbom člana 506. stav 2. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ br. 72/11, 55/14 i 87/18), Vrhovni kasacioni sud je našao da je revizija osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema do sada utvrđenom činjeničnom stanju, tužilac je bio u radnom odnosu kod tuženog, gde je obavljao poslove vozača autobusa. Tužilac je u utuženom periodu primio manju zaradu od zarade radnika koji je obavljao iste poslove u Profitnom centru „Beograd“. Navedena razlika nastala je zbog primene  najjednostavniji rad utvrđuje se za svaku profitnu organizaciju prema iskazanom kvartalnom poslovnom rezultatu (doprinosu zaposlenog po osnovu uspeha u preduzeću), a za stručne službe prema kvartalnom poslovnom rezultatu Profitne organizacije u Beogradu i taksativno su određeni iznosi cene rada za svaku profitnu organizaciju. Tokom postupka tuženi je dostavio obračun koliko bi tužiočeva zarada iznosila da je radio u Profitnoj organizaciji „Prigradski saobraćaj Beograd“.

Odlukom Ustavnog suda U 25/2009 od 09.06.2010. godine utvrđeno je da odredba člana 27. Kolektivnog ugovora od 27.07.2002. godine nije u saglasnosti sa Ustavom i zakonom. Tužilac se nakon donošenja odluke Ustavnog suda nije obratio tuženom sa zahtevom (u smislu člana 61. stav 1. Zakona o Ustavnom sudu) radi izmene pojedinačnog akta. Zaključkom Ustavnog suda Uo 206/2013 od 10.02.2016. godine odbačena je inicijativa za pokretanje postupka za ocenu ustavnosti i zakonitosti odredbe člana 1. i 4. Kolektivnog ugovora o izmenama i dopunama Kolektivnog ugovora saobraćajnog preduzeća „Lasta“ a.d. Beograd od 22.09.2006. godine, jer je podneta neblagovremeno. Navedeni Kolektivni ugovor od 22.09.2006. godine je prestao da važi kao integralni deo prethodnog Kolektivnog ugovora počev od primene Kolektivnog ugovora od 21.09.2010. godine. Kolektivnim ugovorom iz 2010. godine na drugačiji način su uređena pitanja vezana za utvrđivanje cene za najjednostavniji rad za svaku profitnu odnosno poslovnu organizaciju, čime su prestale da se primenjuju osporene odredbe Kolektivnog ugovora od 22.09.2006. godine.

Polazeći od utvrđenog činjeničnog stanja nižestepeni sudovi su odbili tužbeni zahtev tužioca kojim je tražio da se obaveže tuženi da mu isplati razliku zarade u utuženom periodu, zaključivši da tuženi prilikom obračuna zarada zaposlenima nije povredio odredbu člana 104. Zakona o radu, te da nema povrede ove odredbe u situaciji kada se utvrdi da cena rada za određenu profitnu organizaciju zavisi od njenog doprinosa poslovnom uspehu preduzeća, odnosno doprinosa zaposlenih poslovnom uspehu preduzeća, kao i to da su tužiocu sve isplate u spornom periodu vršene u skladu sa važećom normom Kolektivnog ugovora, budući da u vreme isplate nisu bile oglašene neustavnim i nezakonitim, te je tužiocu isplaćena zarada u skladu sa važećim normama opšteg akta i zaključenog ugovora o radu, pa kako odluka Ustavnog suda deluje retroaktivno ali pod uslovom da je zaposleni tražio izmenu akta, a da tužilac u toku postupka nije priložio, ni predložio dokaze na ove okolnosti, to su nižestepeni sudovi zaključili da tužilac neosnovano potražuje razliku plate po navedenom osnovu. Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, osnovano tužilac u reviziji ukazuje na pogrešnu primenu materijalnog prava.

Naime, odredbom člana 104. Zakona o radu, propisano je da zaposleni ima pravo na odgovarajuću zaradu, koja se utvrđuje u skladu sa zakonom, opštim aktom i ugovorom o radu (stav 1); da se zaposlenima garantuje jednaka zarada za isti rad ili rad iste vrednosti koji ostvaruju kod poslodavca (stav 2); u slučaju da odluka ništavi su (stav 4); u slučaju povrede prava na jednaku zaradu, zaposleni ima pravo na naknadu štete (stav 5). Stavom 3. istog člana, određeno je da se pod radom iste vrednosti podrazumeva rad za koji se zahteva isti stepen stručne spreme, ista radna sposobnost, odgovornost i fizički i intelektualni rad.

Saglasno navedenom, citirana zakonska odredba podrazumeva da isti rad ili rad iste vrste predstavlja, između ostalog, i poslove istog radnog mesta, za koje je poslodavac predvideo odgovarajući stepen stručne spreme i radnu sposobnost, a zaposleni na tom radnom mestu obavljaju isti fizički ili intelektualni rad i imaju isti stepen odgovornosti za svoj rad. To dalje znači i da je svim zaposlenima na istom radnom mestu, koji kod istog poslodavca obavljaju isti posao, zagarantovana jednaka zarada, što podrazumeva jednaku osnovnu zaradu, pa poslodavac ni opštim aktom, ni pojedinačnom odlukom ili ugovorom sa zaposlenim, zaradu zaposlenog ne može regulisati na drugačiji način. U suprotnom, takva odluka ili odredba ugovora su ništave, što zaposlenom daje pravo da potražuje naknadu štete u visini manje isplaćene zarade (član 104. stav 4. i 5. Zakona o radu).

Vrhovni kasacioni sud nalazi da su nižestepeni sudovi pogrešnom primenom materijalnog prava našli da nema povrede odredbe člana 104. Zakona o radu u situaciji kada se utvrdi da cena rada za određenu profitnu organizaciju zavisi od njenog doprinosa poslovnom uspehu preduzeća, odnosno doprinosa zaposlenih poslovnom uspehu preduzeća, odnosno da od doprinosa poslovnom uspehu poslodavca, svake profitne organizacije zavisi i cena rada, te da je ta kategorija varijabilna i zavisi od ostvarenih rezultata rada, te da tuženi, kao poslodavac, primenjujući navedenu normu i postupajući u skladu sa istom ne vrednuje različito isti rad. Naime, ni različiti finansijski rezultati ili obim poslovanja profitnih organizacija tuženog, ne predstavlja osnov koji tuženog ovlašćuje na postupanje suprotno članu 104. Zakona o radu, već se zaposlenima u profitnim organizacijama tuženog sa boljim rezultatima rada, može priznati pravo na druge vidove naknade na osnovnu zaradu - u vidu naknade za prekovremeni rad ili za posebno ostvarene rezultate rada, stimulacije, bonuse ili druge vidove naknade (član 105. stav 1. Zakona o radu).

U konkretnom slučaju odredba člana 27. Kolektivnog ugovora od 27.07.2002. godine, na osnovu koje je tužiocu bila obračunavana plata i kojom je propisano da se cena rada za najjednostavniji rad različito određuje za svaku profitnu organizaciju pojedinačno i taksativno određeni iznosi cene rada za svaku profitnu organizaciju, nije u saglasnosti sa Ustavom i zakonom, što je utvrđeno odlukom Ustavnog suda U 25/2009 od 09.06.2010. godine. Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, tužilac je pravilno koristio sudsku zaštitu podnošenjem tužbe redovnom sudu, a da prethodno nije koristio pravno sredstvo propisano članom 61. stav 1. Zakona o Ustavnom sudu. Naime, da bi se koristio ovaj propisani pravni put neophodno je postojanje konačnog ili pravnosnažnog pojedinačnog akata, a u konkretnom slučaju pojedinačni akt o nepriznavanju prava na traženo uvećanje cene rada za najjednostavniji rad nije donet. Osim Kolektivnog ugovora o izmenama i dopunama Kolektivnog ugovora saobraćajnog uređivao način obračuna cene rada za najjednostavniji rad (u odnosu na koji je Zaključkom Ustavnog suda Uo 206/2013 od 10.02.2016. godine odbačena kao neblagovremena inicijativa za pokretanje postupka za ocenu ustavnosti i zakonitosti odredbe člana 1. i 4.), a koji je prestao da važi kao integralni deo prethodnog Kolektivnog ugovora počev od primene Kolektivnog ugovora od 21.09.2010. godine i čime su prestale da se primenjuju osporene odredbe Kolektivnog ugovora od 22.12.2006. godine, ni Ustavni sud nije donosio odluku o načinu otklanjanja posledica navedene neustavne odredbe Kolektivnog ugovora, već je po navodu revidenta Zaključkom U-14/2011 od 02.04.2012. godine Ustavni sud odbacio zahtev za otklanjanje štetnih posledica nastalih usled primene neustavnog opšteg akta (uz obrazloženje da se štetne posledice primene opštih akata za koju je Odlukom Ustavnog suda utvrđeno da nisu u saglasnosti sa Ustavom i zakonom mogu otkloniti i u postupku pred nadležnim sudom u smislu odredbe člana 195. stav 1. Zakona o radu). Takođe, ni tuženi kao poslodavac nije obezbedio izvršenje navedene odluke Ustavnog suda za period neustavnog i nezakonitog obračuna cene za najjednostavniji rad u pogledu obračuna plate tužiocu. Imajući u vidu navedeno, po oceni Vrhovnog kasacionog suda pričinjena je šteta tužiocu, te je tuženi dužan da naknadi štetu koja je nastala isplatom zarada po odredbi člana 27. Kolektivnog ugovora koja je oglašena neustavnom i nezakonitom, i na osnovu koje je tužiocu utvrđena cena rada za najjednostavniji rad manja od cene rada za najjednostavniji rad u drugoj organizacionoj celini – profitnoj organizaciji.

Zbog pogrešne primene materijalnog prava nižestepeni sudovi nisu utvrđivali činjenice o visini tužbenog zahteva, odnosno koliko iznosi razlika plate koju tužilac potražuje niti su, kako to tvrdi revident utvrđivali činjenice da li je sporni Kolektivni ugovor o izmenama i dopunama Kolektivnog ugovora saobraćajnog preduzeća „Lasta“ a.d. Beograd od 22.09.2006. godine objavljen na oglasnoj tabli tuženog i da li je stupio na snagu u smislu odredbe člana 196. Ustava Republike Srbije, pa su nižestepene presude ukinute na osnovu člana 416. stav 2. Zakona o parničnom postupku i predmet vraćen prvostepenom sudu na ponovno suđenje, radi utvrđivanja tih činjenica, zbog čega je odlučeno kao u stavu drugom izreke. U ponovnom postupku prvostepeni sud će imati u vidu primedbe iz ovog rešenja, pa će utvrditi činjenice o visini naknade štete u vidu izgubljene plate, koju je tužilac pretrpeo, te potom doneti novu i zakonitu odluku o tužbenom zahtevu.

Predsednik veća-sudija

Vesna Popović, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić