U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Zvezdane Lutovac, predsednika veća, Jelene Borovac i Branka Stanića, članova veća, u radnom sporu tužilje AA sa ..., čiji je punomoćnik Želimir Džambić, advokat u ..., protiv tužene Republike Srbije – Osnovni sud u Užicu, koju zastupa Državni pravobranilac, Odeljenje u Užicu, radi utvrđivanja prava iz radnog odnosa, odlučujući o reviziji tužilje izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Kragujevcu broj Gž1 3628/17 od 02.10.2018. godine, u sednici veća održanoj 25.12.2019. godine, doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE kao neosnovana revizija tužilje izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Kragujevcu broj Gž1 3628/17 od 02.10.2018. godine.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog sud u Užicu broj P1 342/16 od 05.09.2017. godine je usvojen tužbeni zahtev tužilje, pa je utvrđeno da je tužilja bila u radnom odnosu u Opštinskom sudu u ... u periodima: od 01.09.1984. godine do 31.12.1984. godine, u periodu od 01.02.1985. godine do 28.02.1985. godine i u periodu od 01.09.1985. godine do 31.12.1986. godine, što je tužena dužna da prizna i trpi da se za navedene periode tužilji upiše radni staž. Drugim stavom izreke je obavezana tužena da u korist tužilje za periode navedene u prethodnom stavu uplati doprinose za obavezno socijalno osiguranje po zakonskim stopama na dan uplate i to: za obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje Republičkom fondu za penzijsko i invalidsko osiguranje, Filijala Užice, zdravstveno osiguranje Republičkom fondu za zdravstveno osiguranje, Filijala za Zlatiborski okrug, doprinose za slučaj nezaposlenosti kod Nacionalne služe za zapošljavanje, Služba zapošljavanja u Užicu, u roku od 8 dana. Trećim stavom izreke je obavezana tužena da tužilji na ime naknade troškova parničnog postupka isplati iznos od 152.250,00 dinara, u roku od 8 dana sa kamatom po stopi propisanoj Zakonom o zateznoj kamati počev od izvršnosti presude do isplate.

Apelacioni sud u Kragujevcu je presudom broj Gž1 3628/17 od 02.10.2018. godine preinačio presudu Osnovnog suda u Užicu, tako što je odbio kao neosnovan tužbeni zahtev tužilje kojim je tražila da se utvrdi prema tuženoj da je bila u radnom odnosu u Opštinskom sudu u ... u periodima bliže navedenim u prvom stavu izreke pobijane presude. Ukinuo je presudu Osnovnog suda u Užicu u njenom drugom stavu izreke i tužbu tužilje u delu kojim je tražila da se obaveže tuženi da u korist tužilje uplati doprinose, odbacio zbog pravnosnažno presuđene stvari. Trećim stavom izreke preinačeno je rešenje o troškovima postupka tako što je odlučeno da svaka stranka snosi svoje troškove postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužilja je izjavila blagovremenu reviziju zbog bitnih povrede odredaba parničnog postupka i zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu na osnovu člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ broj 72/11 i 55/14), pa je utvrdio da revizija tužilje nije osnovana.

U postupku pred nižestepenim sudovima nije učinjena bitna povreda parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP na koju se u revizijskom postupku pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilja je radila na radnom mestu ... u Opštinskom sudu u ... u periodu od 01.06. do 01.09.1984. godine u statusu volontera. Od 01.09. do 31.12.1984. godine je zasnovala radni odnos na određeno vreme kao i kasnije u februaru 1985. godine, te u periodu od 01.09.1985. do 31.12.1986. godine. Od 1988. godine je neprekidno radila u Opštinskom sudu u ... do 31.12.2009. godine kada je počela da radi u Osnovnom sudu u ..., gde i danas radi kao ... . Uvidom u karton ličnog dohotka za tužilju za sporne periode i isplatne liste ličnih dohodaka Opštinskog suda u .... za 1984, 1985. i 1986. godinu je utvrđeno da je u spornom periodu tužilja primala zaradu, naknadu zarade, naknadu za ishranu u toku rada, troškove za dolazak i odlazak sa rada i naknadu za regres za korišćenje godišnjih odmora. Prema prijavi podataka o utvrđenom ličnom dohotku i stažu osiguranja Opštinskog suda u ... i izveštaju Republičkog fonda PIO od 21.05.2015. godine, tužilja u periodu od pre 01.01.1987. godine nije bila prijavljena kod Fonda PIO, niti su za nju podnošeni M4 obrasci kao dokaz o plaćenim doprinosima. Za tu činjenicu tužilja je saznala u januaru 2015. godine kada je očekivala da primi jubilarnu nagradu.

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja prvostepeni sud je utvrdio da je tužilja u utuženim periodima bila u radnom odnosu kod Opštinskog suda u ..., pa je na osnovu člana 32. stav 2. Zakona o radu usvojio tužbeni zahtev, sa obrazloženjem da je rad koji je tužilja u spornom periodu obavila bez zaključenih ugovora o radu imao sve odlike radnog odnosa kako u pogledu rada, tako i u pogledu prava i odgovornosti koje proizilaze iz radnog odnosa kao što je radno vreme, zarada, naknada zarade i druga primanja vezano za radni odnos.

Suprotno, drugostepeni sud je ocenio da tužbeni zahtev tužilje nije osnovan i da je prvostepeni sud pogrešno primenio sada važeći Zakon o radu umesto Zakona o udruženom radu.

Neosnovano se revizijom tužilje pobija pravilna primena materijalnog prava, odnosno primena Zakona o udruženom radu iz razloga što je prestao da postoji.

U konkretnoj pravnoj situaciji se mora primeniti Zakon o udruženom radu - ZUR („Službeni list SFRJ“ br.53/76) koji je važio u periodu za koji se tužbenim zahtevom traži utvrđenje postojanja radnog odnosa. Odredbom člana 169. stav 1. ZUR-a je propisano da niko ne može početi da radi u osnovnoj organizaciji pre nego što je na način i pod uslovima utvrđen samoupravnim opštim aktom i zakonom, zasnovao radni odnos, osim ako u skladu sa zakonom vrši privremene, odnosno povremene poslove iz člana 175. Članom 175. ZUR-a je propisano da radnik koji za osnovnu organizaciju vrši privremene ili povremene poslove nije u radnom odnosu u smislu tog zakona. U spornom periodu je bio na snazi i Zakon o radnim odnosima Republike Srbije („Službeni glasnik SRS“ broj 40/77, 52/77 i 53/78), kojim su bliže uređena prava, obaveze i odgovornosti radnih ljudi u meri koja je neophodna za obezbeđivanje njihovog radnopravnog položaja utvrđenog Ustavom i Zakonom o udruženom radu. Pravilno je ocenio drugostepeni sud da ni jednim od ovih propisa nije predviđena mogućnost da radnik zasnuje radni odnos samo stupanjem na rad. Naime, članom 173. ZUR-a je bio propisan uslov za zasnivanje radnog odnosa, a to je da radnik treba da pismenu izjavu da je upoznat sa samoupravnim sporazumom o udruživanju rada radnika u osnovnoj organizaciji i drugim samoupravnim opštim aktima kojima se uređuju njegova prava, obaveze i odgovornosti i Statutom osnovne organizacije i da ih prihvata, a pre davanja te pismene izjave radniku se moraju uručiti ova akta. Pravilno je cenio drugostepeni sud da tužilja na kojoj je bio teret dokazivanja činjenica (član 231. ZPP) nije pružila dokaz da je dala pismenu izjavu, da je o zasnivanju svog radnog odnosa dobila rešenje ili pak rešenje o prestanku radnog odnosa imajući u vidu da je radila u tri navrata sa razmacima. Očigledno se radilo o angažovanju tužilje od strane Opštinskog suda u ... radi privremenih ili povremenih poslova. To proizilazi iz činjenica vezanih za trajanje utuženih perioda (4 meseca, potom jednog i 16 meseci) i pauza između radnih angažovanja, kao i činjenice da je u radnoj knjižici tužilje prvo evidentiranje njenog radnog odnosa bilo tek 01.01.1987. godine kod Opštinskog suda u ... nakon pauze od 12 meseci da bi taj rad trajao godinu i 22 dana do 22.01.1988. godine. Potom je tužilja ponovo imala pauzu do 07.06.1988. godine, kada je konačno zasnovala radni odnos na neodređeno vreme koji traje sve do danas.

Činjenica što je tužilja primala zaradu, naknadu zarade, naknadu za ishranu u toku rada, troškove za dolazak i odlazak sa rada i naknadu za regres za korišćenje godišnjeg odmora ne govori u prilog činjenici da je ona tada bila zasnovala radni odnos. Nije bilo sporno da je tužilja radila kod Opštinskog suda u ... i da joj je za njen rad isplaćena kako osnovna zarada, tako i naknade koje su bile propisane tada važećim zakonskim propisom, ali istovremeno za tužilju njen poslodavac nije podnosio obrazac M4 Fondu PIO iz razloga što radno angažovanje tužilje nije imalo status zasnivanja radnog odnosa.

Neprihvatljivi su revizijski navodi da je teret dokazivanja bio na tuženom i da je tuženi taj koji je trebao da priloži rešenje o zasnivanju radnog odnosa i ostalu dokumentaciju vezanu za radno angažovanje tužilje jer se tuženi od odgovora na tužbu protivio tim navodima tužilje i tvrdio je suprotno. Prilikom zasnivanja radnog odnosa radnik dobija rešenje o zasnivanju radnog odnosa, te je i tužilja bila dužna da ga kao radnik sačuva i ne može odgovornost za nepostojanje dokumentacije sada da prebaci na tuženu jer tužena tvrdi da dokumentacije nema zato što tužilja nije zasnivala radni odnos u utuženim periodima.

Pravilno je drugostepeni sud ukinuo prvostepenu presudu i odbacio tužbu tužilje u delu kojim je tražila uplatu doprinosa. Ovu odluku je drugostepeni sud doneo na osnovu člana 387. stav 1. tačka 4. Zakona o parničnom postupku i stoga nema bitne povrede postupka na koju se revizijom ukazuje.

Nime, iz spisa proizilazi da se Osnovni sud u Užicu presudom broj P1 62/15 od 05.10.2015. godine u drugom stavu izreke oglasio apsolutno nenadležnim za postupanje po tužbi sa tužbenim zahtevom kojim je tužilja tražila uplatu doprinosa za sporni period i tužbu sa tim zahtevom je odbacio. Protiv te presude tužilja nije izjavila žalbu, a po žalbi tužene je drugostepeni sud ukinuo tu presudu u njenom prvom i trećem stavu izreke i predmet u ukinutom delu vratio prvostepenom sudu na ponovno suđenje. Prvostepeni sud je pogrešno ponovo odlučivao o tužbi koju je već ranije odbacio, te doneo odluku iz stava 2. i usvojio tužbeni zahtev. Zato je drugostepeni sud pravilno intervenisao tako što je ukinuo prvostepenu presudu u tom delu jer je presuda Osnovnog suda u Užicu broj P1 62/15 od 05.10.2015. godine u delu kojom je tužba odbačena, već postala pravnosnažna, a o odbačenoj tužbi se više ne može raspravljati, kao što je to pogrešno učinio prvostepeni sud.

Iz navedenih razloga, Vrhovni kasacioni sud je ocenio da revizija tužilje nije osnovana, pa je odlučio kao u izreci na osnovu člana 414. stav 1. Zakona o parničnom postupku.

Predsednik veća - sudija

Zvezdana Lutovac,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić