O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Pančevu P1 276/20 od 05.04.2021. godine, stavom prvim izreke, odbijen je kao neosnovan prejudicijelni protivtužbeni zahtev kojim je tuženi tražio da se utvrdi da tužilac kao zaposleni kod korisnika javnih sredstava nema pravo na naplatu – isplatu naknade troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora prema Posebnom kolektivnom ugovoru za javna preduzeća u komunalnoj delatnosti na teritoriji Republike Srbije od 18.03.2015. godine i Posebnom kolektivnog ugovora za javna i javno-komunalna preduzeća Grada Pančeva od 25.06.2015. godine, za vreme važenja Zakona o privremenom uređivanju osnovica za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 116/14), te da se obaveže tužilac da tuženom naknadi troškove parničnog postupka sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate. Stavom drugim izreke, obavezan je tuženi da tužiocu na ime naknade troškova regresa za korišćenje godišnjeg odmora, za period od 01.07.2017. godine do 31.12.2019. godine, isplati ukupan iznos od 63.284,40 dinara i stavom trećim izreke po osnovu naknade troškova za ishranu u toku rada za isti period, iznos od 56.737,37 dinara, po oba osnova u pojedinačnim iznosima, sa zakonskom zateznom kamatom na svaki iznos navedenog period od dospeća do isplate. Stavom četvrtim izreke, obavezan je tuženi da tužiocu naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 77.589,82 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate.

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž1 5335/21 od 05.07.2022. godine, stavom prvim izreke, odbijena je žalba tuženog i potvrđena presuda Osnovnog suda u Pančevu P1 276/20 od 05.04.2021. godine. Stavom drugim izreke, odbijen je zahtev tuženog za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tuženi-protivtužilac je blagovremeno izjavio posebnu reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava, na osnovu člana 404. ZPP, radi ujednačavanja sudske prakse.

Pravnosnažnom presudom, odlučeno je o zahtevu tužioca za isplatu naknade troškova regresa za korišćenje godišnjeg odmora i ishrane u toku rada, pa je imajući u vidu različito postupanje sudova u istoj pravnoj situaciji, Vrhovni kasacioni sud našao da su u tom delu ispunjeni uslovi iz člana 404. Zakona parničnom postupku da se revizija smatra izuzetno dozvoljenom i zbog ujednačavanja sudske prakse delimično dozvolio odlučivanje o reviziji u tom delu.

Ispitujući pobijanu presudu u smislu člana 408. Zakona o parničnom postupku – ZPP (''Službeni glasnik RS'', br. 72/11 ... 18/20), Vrhovni kasacioni sud je našao da je revizija osnovana u delu odluke o tužbenom zahtevu.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilac je u utuženom periodu bio u radnom odnosu kod tuženog. Tuženi je tužiocu obračunavao i isplaćivao naknadu troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje odmora u nižem iznosu od iznosa koji je predviđen odredbama Posebnog kolektivnog ugovora za javna i javno- komunalna preduzeća Grada Pančeva. („Službeni glasnik RS“, br. 59/2015 koji je stupio na snagu 03.07.2015. godine) i Posebnog kolektivnog ugovora za javna preduzeća u komunalnoj delatnosti na teritoriji Republike Srbije („Službeni glasnik RS“, br. 27/15, 94/19). Visina potraživanja utvrđena je iz nalaza veštaka ekonomsko- finansijske struke.

Polazeći od utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je primenom odredbe člana 118. Zakona o radu, člana 4. Zakona o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, odredbe članova 60, 65. i 66. Posebnog kolektivnog ugovora za javna preduzeća u komunalnoj delatnosti na teritoriji Republike Srbije, ocenio da tužilac osnovano potražuje manje isplaćenu naknadu troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora u skladu sa posebnim kolektivnim ugovorima, te da se član 4. Zakona o privremenom uređivanju osnovica za obračun i isplatu plata odnosno zarade i drugih primanja kod korisnika javnih sredstava ne odnosi na naknadu troškova ishrane i regresa za korišćenje godišnjeg odmora, zbog čega je usvojio tužbeni zahtev.

Drugostepeni sud je odbio žalbu tuženog i potvrdio prvostepenu presudu, nalazeći da su isplatom troškova ishrane i regresa za korišćenje godišnjeg odmora data manja prava zaposlenom od prava utvrđenih Posebnim kolektivnim ugovorom za javna preduzeća u komunalnoj delatnosti na teritoriji Republike Srbije, te da tužiocu pripadaju tražene naknade u skladu sa Posebnim kolektivnim ugovorom. Troškovi za ishranu u toku rada i regres smatraju se zaradom u širem smislu tog pojma određenog članom 105. stav 3. Zakona o radu, jer se na ova primanja plaćaju porezi i doprinosi koji terete zaradu i članom 118. stav 1. tačka 5. i 6. Zakona o radu, ova naknada ima karakter naknade za povećane troškove koje zaposleni ima dok radi, a ne karakter naknade za obavljeni rad, zbog čega se ne može primeniti člana 4. Zakona o privremenom uređivanju osnovica za obračun i isplatu plata odnosno zarade. Osim toga, cilj zakonodavca bilo je samo umanjenje osnovne plate i zabrana njenog uvećanja, na šta ukazuje i član 9. st.1. i 2. istog zakona kojim je određeno da će Vlada Republike Srbije uskladiti propise i druge akte koji se odnose na osnovice, a Vlada Republike Srbije nije umanjila osnovice za obračun naknade troškova za ishranu u toku rada i regresa.

Po oceni Vrhovnog suda, stanovište nižestepenih sudova nije pravilno.

Odredbom člana 1. Zakona o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava („Službeni glasnik RS“, broj 116/14 – stupio na snagu 28.10.2014. godine) propisano je da se ovim zakonom privremeno uređuje osnovica, odnosno vrednost radnog časa, vrednost boda i vrednost osnovne zarade, za obračun i isplatu plata, odnosno zarada kao i drugih stalnih primanja izabranih, imenovanih, postavljenih i zaposlenih lica kod korisnika javnih sredstava, s ciljem očuvanja finansijskog sistema u Republici Srbiji i sistema plate i zarada u javnom sektoru. Članom 3. stav 1. istog zakona propisano je da se u ovom zakonu platom smatra zarada zaposlenog kod korisnika javnih sredstava utvrđena u skladu sa zakonom koji uređuje radne odnose, odnosno plate izabranog, imenovanog i postavljenog lica i zaposlenog kod korisnika javnih sredstava utvrđena u skladu sa zakonima koji uređuju plate u državnim organima, organima lokalne vlasti, organizacijama obaveznog socijalnog osiguranja i javnim službama. U članu 4. istog zakona, propisano je da su ništave odredbe opšteg ili pojedinačnog akta (osim pojedinačnog akta kojim se plata povećava po osnovu napredovanja) kojima se povećavaju osnovice, koeficijenti i drugi elementi, odnosno uvode novi elementi, na osnovu kojih se povećava iznos plata i drugog stalnog primanja kod subjekata iz člana 2. ovog zakona, donet za vreme primene ovog zakona.

Pod zaradom smatraju se primanja iz radnog odnosa kao što je, između ostalog, i naknada troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora, što proizlazi iz odredbe člana 105. Zakona o radu, a pojam zarade u skladu sa Zakonom o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, podrazumeva zaradu utvrđenu u skladu sa zakonom koji uređuje radne odnose. Drugačijim tumačenjem pojma zarade ne bi bio ispunjen cilj Zakona o privremenom uređivanju osnovnice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava (član 1), jer bi to značilo selektivnu primenu zakona, imajući u vidu da koeficijent za obračun plate izabranih, imenovanih i postavljenih lica i zaposlenih u skladu sa Zakonom o platama u državnim organima i javnim službama, sadrži i dodatak na ime naknade za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora, na koje se kao i na zaposlene kod tuženog primenjuje Zakon o privremenom uređivanju osnovica za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava.

Imajući u vidu navedeno, kao i činjenicu da je tuženi korisnik budžetskih sredstava, to se na tuženog, osim pomenutog zakona, primenjuje i Zakon o budžetu i Zakon o budžetskom sistemu, pa obaveze koje preuzima moraju odgovarati aproprijaciji koja mu je odobrena za tu namenu u odgovarajućoj budžetskoj godini (član 54. Zakona o budžetskom sistemu). S obzirom da su pravila iz Zakona o privremenom uređivanju osnovnice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, Zakona o budžetu i Zakona o budžetskom sistemu imperativne prirode koja se moraju bezuslovno poštovati, bez prava da se u njima bilo šta menja, kod budžetskog finansiranja plata kod tuženog nije moguće primeniti korektivno pravilo iz člana 8. stav 2. Zakona o radu, jer je upravo zakonom određen način utvrđivanja osnovice za plate. Zbog toga, po shvatanju Vrhovnog kasacionog suda, odredbe Posebnog kolektivnog ugovora, donete nakon stupanja na snagu Zakona o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, ništave su i kao takve ne mogu da proizvode pravno dejstvo (PKU ne može biti suprotan zakonu na osnovu člana 103. ZOO u vezi člana 240. Zakona o radu), zbog čega su nižestepene presude preinačene i tužbeni zahtev tužioca odbijen.

Na osnovu člana 416. stav 1. ZPP odlučeno je kao u stavu drugom izreke.

Tuženi je uspeo u postupku po reviziji, pa mu na osnovu članova 153, 154. i 163. stav 2. ZPP pripadaju opredeljeni troškovi parničnog postupka, koji obuhvataju troškove na ime: sastava odgovora na tužbu, protivtužbe i dva obrazložena podneska od strane advokata po 6.000,00 dinara (24.000,00 dinara) i zastupanja na tri održana ročišta po 7.500,00 dinara (22.500,00 dinara), prema Tarifi o nagradama i naknadama za rad advokata, dok trošak na ime sastava žalbe i revizije od strane advokata, kao i trošak sudskih taksi nije priznat jer zahtev nije opredeljen u smislu člana 163. stav 2. ZPP.

Na osnovu člana 165. stav 2. ZPP, odlučeno je kao u stavu trećem izreke.

Odlučujući o posebnoj reviziji u delu kojim je odlučeno o protivtužbenom zahtevu, na osnovu člana 404. stav 2. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je našao da nema mesta odlučivanju o reviziji kao izuzetno dozvoljenoj u smislu stava 1. istog člana, s obzirom da ne postoji potreba razmatranja pravnih pitanja od opšteg interesa ili pravnih pitanja u interesu ravnopravnosti građana ili novog tumačenja prava. Pored toga, tuženi nije uz reviziju dostavio pravnosnažne presude kojima je u identičnoj ili sličnoj činjeničnoj i pravnoj situaciji doneta drugačija odluka, što bi bilo od uticaja na odlučivanje o reviziji kao izuzetno dozvoljenoj radi ujednačavanja sudske prakse. Odlučujući o dozvoljenosti revizije primenom člana 410. stav 2. tačka 5. Zakona o parničnom postupku, Vrhovni kasacioni sud je našao da revizija tuženog nije dozvoljena.

Tužba u ovoj parnici podneta je 29.06.2020. godine, radi isplate razlike na ime naknade troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora. Protivtužba je podneta 29.10.2020. godine, radi utvrđenja da tužilac nema pravo na naplatu-isplatu naknade troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora prema Posebnom kolektivnom ugovoru za javna preduzeća u komunalnoj delatnosti na tritoriji Republike Srbije od 18.03.2015. godine i Posebnog kolektivnog ugovora za javna i javno komunalna preduzeća grada Pančeva od 25.06.2015. godine za vreme važenja Zakona o privremenom uređivanju osnovica za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava („Službeni glasnik RS“, br. 116/2014). U konkretnom slučaju, protivtužbeni zahtev za utvrđenje je formulisan tako da sa tužbenim zahtevom za činidbu – isplatu novčanih iznosa čini neodvojivu celinu, imajući u vidu da tužilac traži isplatu naknade troškova regresa za korišćenje godišnjeg odmora i troškova za ishranu u toku rada, a da se protivtužbom tuženog traži da se utvrdi da tužilac nema pravo na isplatu navedenih naknada. Kako se tužba (protivtužba) za utvrđenje na osnovu člana 194. stav 2. ZPP može podneti ako tužilac ima pravni interes da sud utvrdi postojanje, odnosno nepostojanje nekog spornog prava ili pravnog odnosa, pre dospelosti zahteva za činidbu iz istog odnosa, a u ovom postupku to nije slučaj jer su potraživanja dospela, to ovaj sud nalazi da nema uslova za prihvatanje posebene revizije u odnosu na protivtužbeni zahtev.

Članom 403. stav 3. Zakona o parničnom postupku propisano je da revizija nije dozvoljena u imovinskopravnim sporovima ako vrednost predmeta spora pobijanog dela ne prelazi dinarsku protivvrednost od 40.000 evra po srednjem kursu Narodne banke Srbije na dan podnošenja tužbe.

Imajući u vidu da se u konkretnom slučaju radi o imovinsko-pravnom sporu, koji se odnosi na novčano potraživanje, a kako je reč o prejudicijelnoj protivtužbi, vrednost predmeta spora se procenjuje prema vrednosti za koju stranka koja izjavljuje reviziju nije uspela. Vrednost predmeta spora po protivtužbi je 1.000,00 dinara, pa kako pobijana vrednost predmeta spora ne prelazi dinarsku protivvrednost od 40.000 evra, to je Vrhovni kasacioni sud, primenom člana 403. stav 3. ZPP, našao da je revizija tuženog nedozvoljena.

Na osnovu člana 413. ZPP, Vrhovni sud je odlučio kao u stavu četvrtom izreke.

Predsednik veća-sudija

Jelica Bojanić Kerkez, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić