U IME NARODA

Vrhovni sud, u veću sastavljenom od sudija: Dragane Marinković, predsednika veća, Marine Milanović, Zorice Bulajić, Vesne Stanković i Radoslave Mađarov, članova veća, u parnici tužilje AA iz ..., čiji je punomoćnik Senada Laslo, advokat iz ..., protiv tužene Ustanove socijalne zaštite gerontološkog centra „Novi Sad“ iz Novog Sada, čiji je punomoćnik Slobodan Beljanski, advokat iz ..., radi isplate i utvrđenja ništavosti, odlučujući o reviziji tužilje izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž1 4393/22 od 26.10.2022. godine, u sednici održanoj 04.10.2023. godine, doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE, kao neosnovana, revizija tužilje izjavljena protiv preinačujućeg dela presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž1 4393/22 od 26.10.2022. godine.

NE PRIHVATA SE odlučivanje o reviziji tužilje izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž1 4393/22 od 26.10.2022. godine u potvrđujućem delu u odnosu na stav sedmi izreke presude Osnovnog suda u Novom Sadu P1 1173/21 od 22.06.2022. godine, kao izuzetno dozvoljenoj.

ODBACUJE SE, kao nedozvoljena, revizija tužilje izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž1 4393/22 od 26.10.2022. godine, u potvrđujućem delu u odnosu na stav sedmi izreke presude Osnovnog suda u Novom Sadu P1 1173/21 od 22.06.2022. godine.

ODBIJA SE zahtev tuženog za naknadu troškova odgovora na reviziju.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Novom Sadu P1 1173/21 od 22.06.2022. godine, stavom prvim izreke, tužbeni zahtev tužilje je delimično usvojen. Stavom drugim izreke, obavezana je tužena da tužilji na ime naknade troškova za ishranu u toku rada za period od 01.02.2018. godine do 22.03.2021. godine isplati iznos od 124.273,52 dinara sa zateznom kamatom od 26.02.2022. godine do isplate, kao i iznos od 27.777,98 dinara na ime zatezne kamate obračunate od dospelosti do 25.02.2022. godine. Stavom trećim izreke, odbijen je tužbeni zahtev tužilje na ime naknade troškova za ishranu u toku rada za period od 01.02.2018. godine do 22.03.2021. godine preko dosuđenog iznosa na ime glavnice od 124.273,52 dinara sa zateznom kamatom od 26.02.2022. godine do isplate do tražnog iznosa od 269.007,87 dinara sa zateznom kamatom od 26.02.2022. godine do isplate, kao i na ime zakonske kamate preko dosuđenog iznosa od 27.777,98 dinara do traženog iznosa od 60.352,28 dinara. Stavom četvrtim izreke, obavezana je tužena da tužilji na ime naknade troškova za regres za korišćenje godišnjeg odmora za period od 01.02.2018. godine do 22.03.2021. godine isplati iznos od 87.696,20 dinara sa zateznom kamatom od 26.02.2022. godine do isplate, kao i iznos od 19.023,68 dinara na ime zatezne kamate obračunate od dospelosti do 25.02.2022. godine. Stavom petim izreke, odbijen je tužbeni zahtev tužilje na ime naknade troškova za regres za korišćenje godišnjeg odmora za period od 01.02.2018. godine do 22.03.2021. godine i to preko dosuđenog iznosa na ime glavnice od 87.696,20 dinara sa zateznom kamatom od 26.02.2022. godine do isplate do tražnog iznosa od 130.796,75 dinara sa zateznom kamatom od 26.02.2022. godine do isplate, kao i na ime zakonske kamate preko dosuđenog iznosa od 19.023,68 dinara do traženog iznosa od 28.447,90 dinara. Stavom šestim izreke, odbijen je tužbeni zahtev u delu kojim je tužilja tražila da joj tuženi na ime neisplaćene uvećane zarade za rad nedeljom za period od 01.02.2018. godine do 22.03.2021. godine isplati iznos od 1.711,90 dinara sa zateznom kamatom od 26.02.2022. godine do isplate, kao i zateznu kamatu obračunatu od dospelosti do 25.02.2022. godine u iznosu od 202,91 dinara. Stavom sedmim izreke, odbijen je tužbeni zahtev u delu kojim je tužilja tražila da se utvrdi da su Aneks broj 1 (iz oktobra 2017. godine) ugovora o radu broj 2363/1 od 09.10.2015. godine i Aneks broj 3 (od 16.10.2020. godine) ugovora o radu broj 2363/1 od 09.10.2015. godine, zaključenih između tužilje i tužene apsolutno ništavi i ne proizvode pravno dejstvo. Stavom osmim izreke, obavezan je tuženi da tužilji na ime troškova parničnog postupka isplati iznos od 80.500,00 dinara sa zateznom kamatom od dana izvršnosti presude do isplate. Stavom devetim izreke, oslobođena je tužilja obaveze plaćanja troškova sudskih taksi.

Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž1 4393/22 od 26.10.2022. godine, žalba tužilje je odbijena i prvostepena presuda u pobijanom odbijajućem delu tužbenog zahteva potvrđena, a žalba tuženog je usvojena i prvostepene presuda u usvajajućem delu tužbenog zahteva preinačena, tako što je tužbeni zahtev radi obavezivanja tužene da tužilji na ime naknade troškova za ishranu u toku rada za period od 01.02.2018. godine do 22.03.2021. godine isplati iznos od 124.273,52 dinara sa zateznom kamatom od 26.02.2022. godine do isplate, kao i iznos od 27.777,98 dinara na ime zatezne kamate obračunate od dospelosti do 25.02.2022. godine, na ime naknade troškova za regres za korišćenje godišnjeg odmora za period od 01.02.2018. godine do 22.03.2021. godine isplati iznos od 87.696,20 dinara sa zateznom kamatom od 26.02.2022. godine do isplate, kao i iznos od 19.023,68 dinara na ime zatezne kamate obračunate od dospelosti do 25.02.2022. godine, kao i da joj naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 80.500,00 dinara sa zateznom kamatom od dana izvršnosti presude do isplate, odbijen.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu u potvrđujućem delu u odnosu na utvrđenje ništavosti aneksa ugovora o radu, preinačujućem delu i odluci o troškovima postupka tužilja je blagovremeno izjavila reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka, pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja i pogrešne primene materijalnog prava, s pozivom na odredbe člana 403. stav 2. tačka 2. i 404. Zakona o parničnom postupku.

Tuženi je podneo odgovor na reviziju, zahtevajući naknadu troškova.

Odlučujući o izjavljenoj reviziji, u odnosu na preinačeni deo, na osnovu člana 408. u vezi člana 403. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku, Vrhovni sud je našao da revizija tužilje nije osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku, na koju Vrhovni sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilja je u radnom odnosu kod tuženog od 19.03.2014. godine na poslovima ... na ..., sa koeficijentom za obračun plate od 7,43. U periodu potraživanja tuženi je tužilji obračunavao i isplaćivao platu tako što je osnovicu koju objavljuje Vlada RS množio sa koeficijentom radnog mesta za poslove koje je tužilja obavljala (7,43) a koji metod obračuna plate tuženi primenjuje za zaposlene od početka primene Zakona o platana u državnim organima i javnim službama od 2001. godine. Kako je dobijena visina osnovne plate za svaki mesec spornog perioda bila manja od iznosa minimalne zarade, tuženi je tužilji vršio dopunu plate do iznosa minimalne zarade, te je u spornom periodu tužilji isplaćivana plata u visini minimalne zarade. U spornom periodu tužilja je koristila godišnji odmor, ali tuženi nije isplatio naknadu troškova za regres za korišćenje godišnjeg odmora, niti je obezbedio ishranu u toku rada. Izveden je dokaz veštačenjem od strane sudskog veštaka ekonomsko-finansijske oblasti. Utvrđena je visina potraživanja naknade za ishranu u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora prema efektivnim satima rada tužilje spram najpovoljnijih parametara za tuženog u uporednim važećim kolektivnim ugovorima u Republici Srbiji (dnevni iznos za naknadu troškova za ishranu u toku rada u visini od 250,00 dinara – bruto, 175,25 dinara – neto) i mesečni iznos regresa u visini 1/12 minimalne zarade u RS (prva varijanta), spram parametara propisanih Opštim kolektivnim ugovorom iz 2008. godine (druga varijanta) i spram uvećanja koeficijenata spram početka primene Zakona o platama u državnim organa i javnim službama (treća varijanta). Aneksom ugovora o radu broj 2771/1 od 13.10.2017. godine u članu 1. izmenjena je odredba člana 11. Ugovora o radu pa je ugovoreno da je puno radno vreme tužilje 40 sati nedeljno u okviru petodnevne radne nedelje organizovano tako da je od ponedeljka do petka prva smena od 7,00 – 15,00 sati, druga smena od 9,00 – 17,00 sati, subota, nedelja i praznici od 8.30-16,30, sve sa odmorom u toku dnevnog rada od 30 minuta. Aneksom ugovora o radu broj 3235/1 od 07.10.2020. godine izmenjena je odredba člana 11 Ugovora o radu tako da puno radno vreme iznosi 40 časova nedeljno i da se zbog potrebe organizacije rada puno radno vreme utvrđuje kao prosečno nedeljno vreme na mesečnom nivou, a početak i završetak radnog vremena, raspored rada, dnevni i nedeljni odmor se utvrđuju u skladu sa zakonom.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je usvojio tužbeni zahtev za isplatu naknade za ishranu u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora nalazeći da navedne naknade nisu sadržane u koeficijentu, s obzirom da je u spornom periodu tuženi tužilji isplaćivao platu u visini minimalne zarade. Tuženi je dužan da te naknade isplati u iznosu utvrđenom veštačenjem spram najpovoljnijih kriterijuma u uporednim važećim kolektivnim ugovorima u RS, imajući u vidu da se navedeni PKU odnose na preduzeća koja se finansiraju iz budžeta.

Drugostepeni sud je preinačio prvostepenu presudu i odbio tužbeni zahtev koji se odnosi na isplatu toplog obroka i regresa, iz razloga što su u skladu sa članom 4. stav 2. Zakona o platama u državnim organima i javnim službama, koji je lex specialis u odnosu na Zakon o radu, ove naknade sadržane u koeficijentu za obračun plata, što znači da se iste ostvaruju kroz obračun i isplatu plata usled čega nema osnova da se primenjuju najpovoljniji kriterijumi, odnosno parametri u trenutno važećim kolektivnim ugovorima u RS.

Po oceni Vrhovnog suda, neosnovano se revizijom ukazuje da je drugostepeni sud pogrešno primenio materijalno pravo kada je preinačio prvostepenu presudu i odbio tužbeni zahtev.

Zakon o platama u državnim organima i javnim službama („Službeni glasnik RS“, br. 34/01... 157/20), propisuje način utvrđivanja plata, dodataka, naknada i ostalih primanja zaposlenih u javnim službama koje se finansiraju iz budžeta Republike Srbije, autonomne pokrajine i jedinica lokalne samouprave (član 1. stav 1. tačka 3). Odredbom člana 3. stav 1. tog Zakona, propisano je da osnovicu za obračun i isplatu plata utvrđuje Vlada, osim za predsednika Republike, narodne poslanike i imenovana, postavljena i zaposlena lica u službama predsednika Republike i Narodne skupštine Republike Srbije. Odredbom člana 4. stav 1. istog Zakona, propisano je da koeficijent izražava složenost poslova, odgovornost, uslove rada i stručnu spremu, a stav 2. istog člana, propisuje da koeficijent sadrži i dodatak na ime naknade za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora.

Poseban Kolektivni ugovor za socijalnu zaštitu u RS („Službeni glasnik RS“ br.11/15, 8/18) i Poseban Kolektivni ugovor za socijalnu zaštitu u RS („Službeni glasnik RS“ br.29/19, 60/20) u odredbi člana 57. propisuje elemente za utvrđivanje plate, tako da se plata zaposlenog utvrđuje u skladu sa zakonom i ovim ugovorom.

Zakonom o radu („Službeni glasnik RS“, br. 24/05... 95/18), u odredbi člana 111. stav 1. i 2. propisano je da zaposleni ima pravo na minimalnu zaradu za standardni učinak i vreme provedeno na radu, a da se minimalna zarada određuje na osnovu minimalne cene rada utvrđene u skladu sa ovim zakonom, vremena provedenog na radu i poreza i doprinosa koji se plaćaju iz zarade; članom 118. stav 1. propisano je da zaposleni ima pravo na naknadu troškova u skladu sa opštim aktom i ugovorom o radu i to, između ostalog, za ishranu u toku rada, ako poslodavac ovo pravo nije obezbedio na drugi način (tačka 5) i regres za korišćenje godišnjeg odmora (tačka 6), a prema stavu 2. istog člana, visina troškova iz stava 1. tačka 5. ovog člana mora biti izražena u novcu. Odredbe ovog Zakona primenjuju se i na zaposlene u državnim organima, organima teritorijalne autonomije i lokalne samouprave i javnim službama, ako zakonom nije drugačije određeno, na osnovu odredbe člana 2. stav 2. tog zakona.

Uredbom o koeficijentima za obračun i isplatu plata zaposlenih u javnim službama („Službeni glasnik RS“, br. 44/01... 19/21), koju je Vlada Republike Srbije donela na osnovu člana 8. Zakona o platama u državnim organima i javnim službama, utvrđeni su koeficijenti za obračun plata zaposlenih u javnim službama koje se finansiraju iz budžeta Republike Srbije, autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave. Odredbom člana 2. stav 1. tačka 11. te Uredbe, utvrđeni su koeficijenti za obračun isplata zaposlenih iz člana 1. ove Uredbe, koje se primenjuju na zaposlene u socijalnoj zaštiti.

U konkretnom slučaju, tužilja je zaposlena u ustanovi socijalne zaštite, pa se na utvrđivanje i obračun njene plate, kao i naknada i dodataka po osnovu rada primenjuju propisi kojima se uređuju plate, naknade i druga primanja zaposlenih u javnim službama. Primena Zakona o radu propisana je samo za slučaj kada posebnim zakonom položaj, prava, obaveze i odgovornostim zaposlenih nisu drugačije uređeni. Pošto poseban zakon – Zakon o platama u državnim organima i javnim službama propisuje da koeficijent za obračun plate sadrži i dodatak za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora, sledi da ta odredba posebnog Zakona isključuje primenu opšte norme iz Zakona o radu. Posebnim Kolektivnim ugovorom za socijalnu zaštitu u Republici Srbiji („Službeni glasnik RS“, br. 11/15 i 8/18) i Posebnim Kolektivnim ugovorom za socijalnu zaštitu u Republici Srbiji („Službeni glasnik RS“, br. 29/19, 60/20) nije predviđeno pravo zaposlenih na naknadu troškova za ishranu u toku rada i troškova regresa za korišćenje godišnjeg odmora. Dakle, kako na osnovu člana 4. stav 2. citiranog Zakona o platama u državnim organima i javnim službama kao lex specialis, proizlazi da su primanja po osnovu naknade za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora sadržana u koeficijentu kao jednom od elemenata plate, to ne postoji pravni osnov za ostvarivanje predmetnog prava tužilje. Taj osnov ne postoji ni u opštem aktu. Stoga je pravilan zaključak drugostepenog suda da tužilji ne pripada pravo na naknadu troškova za ishranu u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora pošto su te naknade sadržane u koeficijentu njene plate, pa činjenica da joj je u spornom periodu isplaćivana minimalna zarada (kao ona osnovna plata koja se isplaćuje u toj visini i u situaciji kada je bila niža od minimalne zarade) po oceni Vrhovnog suda bez uticaja na drugačiju odluku jer ona ne aktivira prava iz Zakona o radu kao opšteg zakona.

Pravilno je odlučeno i o naknadi troškova postupka na osnovu člana 165. stav 2. u vezi članova 153. stav 1. i 154. Zakona o parničnom postupku.

Iz izloženih razloga, Vrhovni sud je primenom odredbe člana 414. stav 1. Zakona o parničnom postupku odlučio kao u stavu prvom izreke.

Odlučujući o dozvoljenosti revizije u preostalom delu koji se odnosi na utvrđenje ništavosti aneksa ugovora o radu na osnovu člana 404. stav 2. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, br. 72/2011 ... 18/20), u vezi člana 92. Zakona o uređenju sudova („Službeni glasnik RS“, broj 10/23), Vrhovni sud je ocenio da nema mesta odlučivanju o reviziji kao izuzetno dozvoljenoj na osnovu odredbe stava 1. tog člana. Naime, predmet tražene pravne zaštite je utvrđenje ništavosti Aneksa broj 1 ugovora o radu iz oktobra 2017. godine i Aneksa broj 3 ugovora o radu od 16.10.2020. godine koje je tužilja zaključila sa tuženim, a pravnosnažnom presudom je tužbeni zahtev odbijen kao neosnovan. O ovom pravu tužilje, sudovi su odlučili uz primenu materijalnog prava koje je u skladu sa pravnim shvatanjem izraženim kroz odluke Vrhovnog suda, u kojima je odlučivano o istovetnim zahtevima tužilaca, sa istim ili sličnim činjeničnim stanjem i pravnim osnovom, pa u konkretnom slučaju ne postoji potreba za razmatranjem pravnih pitanja od opšteg interesa ili u interesu ravnopravnosti građana, kao ni potreba ujednačavanja sudske prakse ili novog tumačenja prava. Pored toga, tužilja nije uz reviziju dostavila presude iz kojih bi proizlazio zaključak o različitom odlučivanju u istoj pravnoj stvari, pri čemu pravilna primena prava u sporovima sa tužbenim zahtevom kao u konkretnom slučaju zavisi od utvrđenog činjeničnog stanja. Navodima revizije osporava se utvrđeno činjenično stanje, što u postupku po reviziji nije dozvoljeno po članu 407. stav 2. Zakona o parničnom postupku. Iz navedenih razloga, odlučeno je kao u stavu drugom izreke.

Ispitujući dozvoljenost revizije u tom delu u smislu člana 410. stav 2. tačka 5. Zakona o parničnom postupku, Vrhovni sud je našao da revizija nije dozvoljena.

Tužba u ovoj pravnoj stvari podneta je 22.03.2021. godine. Predmet tužbenog zahteva je utvrđenje ništavosti Aneksa broj 1 ugovora o radu od 13.10.2017.godine kojim je izmenjen ugovor o radu radi usaglašavanja sa 1. Aneksom Kolektivnog ugovora tuženog od 22.09.2017.godine koji se odnosi na utvrđivanje punog radnog vremena (koje iznosi 40 sati nedeljno) i rasporeda radnog vremena, kao i Aneksa broj 3 ugovora o radu od 16.10.2020.godine kojim je u skladu sa članom 33 stav 1 tačka 9 Zakona o radu izmenjen član 11 ugovora o radu tako da glasi:“Puno radno vreme u trajanju od 40 sati nedeljno“.

Prema prirodi tražene pravne zaštite, ova parnica spada u parnice iz radnih sporova.

Odredbom člana 441. Zakona o parničnom postupku, propisano je da je u parnicama iz radnih sporova revizija dozvoljena u sporovima o zasnivanju, postojanju i prestanku radnog odnosa. Van ovih radnih sporova revizija nije dozvoljena, osim ukoliko se tužba ne odnosi na novčano potraživanje, kada se primenjuje opšti režim dopuštenosti ovog pravnog leka, prema vrednosti spora.

Imajući ovo u vidu, kao i da se u konkretnom slučaju ne radi o parnici iz radnog spora u smislu člana 441. Zakona o parničnom postupku (kod kojih je revizija uvek dozvoljena), iako tužilja tužbom traži zaštitu prava iz radnog odnosa, predmet tražene pravne zaštite nije zasnivanje, postojanje ili prestanak radnog odnosa, već da se utvrdi ništavost aneksa ugovora o radu, koje je tužilja zaključila sa tuženim (kojima je izmenjen deo ugovora o radu koji se odnosi na radno vreme) to ni revizija tužilje nije dozvoljena.

Na osnovu iznetog, primenom člana 413. Zakona o parničnom postupku, Vrhovni sud je odlučio kao u stavu trećem izreke.

Vrhovni sud je odbio zahtev tuženog za naknadu troškova odgovora na reviziju, s obzirom da nisu bili nužni za vođenje ove parnice, u smislu člana 154. stav 1. ZPP, zbog čega je u smislu odredbe člana 165. stav 1. ZPP odlučio kao u stavu četvrtom izreke.

Predsednik veća – sudija

Dragana Marinković, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković