O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Pančevu P1 269/19 od 29.06.2020. godine, usvojen je tužbeni zahtev tužilja i tuženi je obavezan da isplati i to: tužilji AA na ime razlike između pripadajuće i isplaćene zarade za obavljeni rad i vreme provedeno na radu (efektivni rad) u periodu od 01.07.2016. godine do 30.06.2019. godine ukupno 10.922,68 dinara, na ime razlike između pripadajuće i isplaćene naknade troškova za ishranu u toku rada u istom periodu ukupno 60.122,78 dinara i na ime razlike između pripadajuće i isplaćene naknade troškova regresa za korišćenje godišnjeg odmora u istom periodu ukupno 84.767,46 dinara, sve u pojedinačnim mesečnim iznosima i sa zakonskom kamatom, čija su visina i datumi dospeća bliže određeni stavovima prvom, drugom i trećem izreke; tužilji BB na ime razlike između pripadajuće i isplaćene zarade za obavljeni rad i vreme provedeno na radu (efektivni rad) u periodu od 01.07.2016. godine do 30.06.2019. godine ukupno 15.393,40 dinara, na ime razlike između pripadajuće i isplaćene naknade troškova za ishranu u toku rada u istom periodu ukupno 61.416,43 dinara i na ime razlike između pripadajuće i isplaćene naknade troškova regresa za korišćenje godišnjeg odmora u istom periodu ukupno 84.767,46 dinara, sve u pojedinačnim mesečnim iznosima i sa zakonskom kamatom, čija su visina i datumi dospeća bliže određeni stavovima četvrtim, petim i šestim izreke i tužilji VV na ime razlike između pripadajuće i isplaćene zarade za obavljeni rad i vreme provedeno na radu (efektivni rad) u periodu od 01.07.2016. godine do 30.06.2019. godine ukupno 20.556,26 dinara, na ime razlike pripadajuće i isplaćene naknade troškova ishrane u toku rada u istom periodu ukupno 58.148,12 dinara i na ime razlike pripadajuće i isplaćene naknade troškova regresa za korišćenje godišnjeg odmora u istom periodu ukupno 84.767,46 dinara, sve u pojedinačnim mesečnim iznosima i sa zakonskom kamatom, čija su visina i datumi dospeća bliže određeni stavovima sedmim, osmim i devetim izreke. Stavom desetim izreke, tuženi je obavezan da tužiljama naknadi troškove parničnog postupka od 159.423,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od dana izvršnosti presude do isplate.

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž1 3333/20 od 08.12.2021. godine, stavom prvim izreke, odbijena je kao neosnovana žalba tuženog i potvrđena prvostepena presuda. Stavom drugim izreke, odbijen je zahtev tuženog za naknadu troškova postupka po žalbi.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tuženi je blagovremeno izjavio reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava sa pozivom na odredbu člana 404. ZPP.

Vrhovni kasacioni sud je ocenio da su u konkretnom slučaju ispunjeni uslovi za odlučivanje o reviziji tuženog kao izuzetno dozvoljenoj na osnovu člana 404. stav 1. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, broj 72/11, ... 18/20), radi ujednačavanja sudske prakse. Iz tih razloga na osnovu člana 404. stav 2. ZPP odlučeno je kao u stavu prvom izreke.

Odlučujući o izjavljenoj reviziji na osnovu člana 408. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je utvrdio da je revizija tuženog delimično osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tuženi je javno komunalno preduzeće čiji je osnivač Grad Pančevo. Tuženi je tužiljama kao svojim zaposlenima u spornom periodu od 01.07.2016. godine da 30.06.2019. godine obračunavao i isplaćivao naknadu troškova za ishranu u toku rada mesečno u iznosu od 2.700,00 dinara bruto i naknadu troškova za regres za korišćenje godišnjeg odmora 1.000,00 dinara mesečno bruto. Isplate zarada, uvećanih zarada i navedenih troškova vršene su u skladu sa Pravilnikom o radu tuženog i u skladu sa zakonskim ograničenjem zarada, te na osnovu obračunskih lista nema razlike u obračunatoj i isplaćenoj zaradi. Pravilnikom o radu tuženog koji je bio u primeni od 01.02.2014. godine članom 54. je propisano da zaposleni ima pravo na uvećanu zaradu u visini utvrđenoj Pravilnikom u sledećim slučajevima: za rad na dan državnih i verskih praznika koji je neradni dan - 110% od osnovice, za rad noću - 26% od osnovice, za prekovremeni rad - 26% od osnovice, po osnovu vremena provedenog na radu za svaku punu godinu rada ostvarenu u radnom odnosu - 0,4% od osnovice, a Odlukom od 29.01.2014. godine, između ostalog dopunjena je odredba člana 54. navedenog Pravilnika o radu novim tačkama i to: vozač kondukter - 15% za sate efektivnog rada, vozač zglobnog autobusa - 10% za sate efektivnog rada, kondukter zglobnog autobusa - 5% za sate efektivnog rada, za dvokratni rad - 12% za sate efektivnog rada u dvokratnom rasporedu rada. Uvećanje zarade po osnovu drugih kriterijuma utvrđuje direktor posebnom odlukom.

U vreme stupanja na snagu Zakona o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarade i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava („Službeni glasnik RS“, broj 116/14 – stupio na snagu 28.10.2014. godine) nije postojao granski kolektivni ugovor kojim bi se regulisala visina naknade troškova za ishranu u toku rada i troškova za regres za korišćenje godišnjeg odmora. Posebnim kolektivnim ugovorom za javna preduzeća u komunalnoj delatnosti na teritoriji Republike Srbije („Službeni glasnik RS“, broj 27/15, stupio na snagu 26.03.2015. godine) članom 65. predviđeno je da zaposleni ima pravo na naknadu troškova za ishranu u toku rada u visini utvrđenoj opštim aktom i ugovorom o radu, a da se visina troškova naknade za ishranu u toku rada sa pripadajućim porezima i doprinosima utvrđuje dnevno najmanje u iznosu 250,00 dinara. Članom 66. predviđeno je da zaposleni ima pravo na regres za korišćenje godišnjeg odmora sa pripadajućim porezima i doprinosima najmanje u visini 1/12 mesečno od 75% prosečno isplaćene zarade po zaposlenom u Republici Srbiji prema poslednjem objavljenom podatku republičkog organa nadležnog za statistiku za prethodnu godinu. Pored toga, utvrđeno je da je Posebnim kolektivnim ugovorom za javna i javno-komunalna preduzeća Grada Pančeva („Službeni glasnik RS“, broj 59/15, koji se primenjuje od 03.07.2015. godine) u članu 80. predviđeno da zaposleni ima pravo na uvećanu zaradu u visini utvrđenoj opštim aktom i ugovorom o radu i to: za rad na dan praznika koji je neradni dan najmanje 110% procenata od osnovice, za prekovremeni rad najmanje 26% od osnovice, ako takav rad nije vrednovan pri utvrđivanju osnovne zarade, za rad u smenama, ako takav rad nije vrednovan pri utvrđivanju osnovne zarade 10% od osnovice, za rad nedeljom najmanje 10% od osnovice i po osnovu vremena provedenog na radu za svaku punu godinu rada ostvarenu u radnom odnosu najmanje 0,4% od osnovice. U članu 84. PKU regulisano je da zaposleni ima pravo na naknadu troškova za ishranu u toku rada u visini utvrđenoj PKU, da se visina naknade troškova za ishranu u toku rada sa pripadajućim porezima i doprinosima utvrđuje dnevno najmanje u iznosu od 250,00 dinara, da se isplaćuje po isteku meseca istovremeno sa isplatom zarade. Takođe u članu 85. PKU regulisano je da zaposleni u skladu sa PKU ima pravo na regres za korišćenje godišnjeg odmora sa pripadajućim porezima i doprinosima najmanje u visini od 1/12 mesečno od 75% prosečno isplaćene zarade po zaposlenom u Republici prema poslednjem objavljenom podatku republičkog organa nadležnog za statistiku za prethodnu godinu. Nakon stupanja na snagu navedenih Posebnih kolektivnih ugovora, tuženi je sa tužiljama zaključio Anekse ugovora o radu u kojima je navedeno da imaju pravo na naknadu troškova u skladu sa zakonom, navedenim Posebnim kolektivnim ugovorima i opštim aktom.

Tužilje su u spornom periodu ostvarilie „višak“ radnih sati u vidu razlike na osnovu ručno vođene evidencije i sati rada koji su plaćeni, pri čemu je veštačenjem utvrđena razlika između pripadajuće i isplaćene zarade za obavljeni rad i vreme provedeno na radu za svaku od tužilja (efektivni rad), kao i razlika naknade troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora u skladu sa navedenim odredbama Posebnih kolektivnih ugovora.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su usvojili tužbene zahteve, nalazeći da tužiljama pripada naknada troškova regresa za korišćenje godišnjeg odmora i troškova za ishranu u toku rada u visini razlike isplaćene i pripadajuće naknade obračunate u skladu sa Posebnim kolektivnim ugovorom za javna preduzeća u komunalnoj delatnosti na teritoriji Republike Srbije („Službeni glasnik RS“, broj 27/15), u skladu sa kojim je zaključen Posebni kolektivni ugovor za javna i javno-komunalna preduzeća Grada Pančeva („Službeni glasnik RS“, broj 59/2015). Pored toga tuženi nije vrednovao rad tužilja duži od redovnog radnog vremena, niti tužilje traže razliku zarade po osnovu prekovremenog rada, već zaradu za rad duži od punog radnog vremena (efektivni rad) čija visina je utvrđena veštačenjem u ovoj parnici, pa tužilje imaju pravo na tako opredeljene novčane iznose na osnovu članova 104, 105. i 106. Zakona o radu.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda stanovište nižestepenih sudova nije pravilno u delu odluke o naknadi troškova za ishranu u toku rada i troškova regresa za korišćenje godišnjeg odmora.

Odredbom člana 1. Zakona o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarade i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava („Službeni glasnik RS“ broj 116/14 – stupio na snagu 28.10.2014. godine) propisano je da se ovim zakonom privremeno uređuje osnovica, odnosno vrednost radnog časa, vrednost boda i vrednost osnovne zarade, za obračun i isplatu plata odnosno zarada, kao i drugih stalnih primanja izabranih, imenovanih, postavljenih zaposlenih lica korisnika javnih sredstava sa ciljem očuvanja finansijskog sistema u Republici Srbiji i sistema plate i zarada u javnom sektoru. U članu 3. stav 1. navedenog zakona propisano je da se u ovom zakonu platom smatra zarada zaposlenog kod korisnika javnih sredstava utvrđena u skladu sa zakonom koji uređuje radne odnose, odnosno plate izabranog, imenovanog i postavljenog lica, zaposlenog kod korisnika javnih sredstava utvrđen u skladu sa zakonom koji uređuje plate u državnim organima, organima lokalne vlasti, organizacijama obaveznog socijalnog osiguranja i javnim službama. Po članu 4. zakona ništave su odredbe opšteg ili pojedinačnog akta (osim pojedinačnog akta kojim se plata povećava po osnovu napredovanja) kojima se povećavaju osnovice, koeficijenti i drugi elementi, odnosno uvode novi elementi, na osnovu kojih se povećava iznos plata i drugog stalnog primanja kod subjekata iz člana 2. ovog zakona, donet za vreme primene ovog zakona.

Tuženi je korisnik budžetskih sredstava, pa se na njega osim pomenutog zakona primenjuje i Zakon o budžetu i Zakon o budžetskom sistemu, pa obaveze koje preuzima moraju odgovarati aproprijaciji koja mu je odobrena za tu namenu u odgovarajućoj budžetskoj godini (član 54. Zakona o budžetskom stistemu).

Pod zaradom se smatraju primanja iz radnog odnosa, kao što je između ostalog i naknada za ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora, što proizilazi iz odredbe člana 105. Zakona o radu, a pojam zarade u skladu sa Zakonom o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, podrazumeva zaradu utvrđenu u skladu sa zakonom koji uređuje radne odnose. Drugačijim tumačenjem pojma zarade ne bi bio ispunjen cilj Zakona o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava (član 1.) jer bi to značilo selektivnu primenu zakona, imajući u vidu da koeficijent za obračun plate izabranih, imenovanih i postavljenih lica i zaposlenih u skladu sa Zakonom o platama u držvanim organima i javnim službama, sadrži i dodatak na ime naknade za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora, na koje se kao i na zaposlene kod tuženog primenjuje Zakon o privremenom uređivanju osnovica za obračun i isplatu plata, odnosno zarade i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava.

S obzirom da su pravila iz Zakona o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarade i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava, Zakona o budžetu i Zakona o budžetskom sistemu imperativne prirode, koje se moraju bezuslovno poštovati, bez prava se u njima bilo šta menja, kod budžetskog finansiranja plata kod tuženog nije moguće primeniti korektivno pravilo iz člana 8. stav 2. Zakona o radu, jer je upravo zakonom određen način utvrđivanja osnovice za plate. Zbog toga su po oceni Vrhovnog kasacionog suda odredbe Posebnog kolektivnog ugovora donete nakon stupanja na snagu Zakona o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata, odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava ništave i kao takve ne mogu da proizvode pravno dejstvo (PKU ne može biti suprotan zakonu na osnovu člana 103. ZOO u vezi člana 240. Zakona o radu) zbog čega su nižestepene presude preinačene u delu odluke o naknadi troškova za ishranu u toku rada i troškova regresa za korišćenje godišnjeg odmora i tužbeni zahtevi tužilaca u tom delu odbijeni kao neosnovani.

Na osnovu člana 416. stav 1. ZPP odlučeno je kao u stavu drugom izreke.

U preostalom delu pobijane odluke, neosnovano se revizijom tužene ukazuje na pogrešnu primenu materijalnog prava.

Po članu 104. stav 1. Zakona o radu zaposleni ima pravo na odgovarajuću zaradu koja se utvrđuje u skladu sa zakonom, opštim aktom i ugovorom o radu, pri čemu se zarada iz navedene odredbe sastoji od zarade za obavljeni rad i vreme provedeno na radu, zarade po osnovu doprinosa zaposlenog poslovnom uspehu poslodavca (nagrade, bonusi i slično) i drugih primanja po osnovu radnog odnosa u skladu sa opštim aktom i ugovorom o radu (član 105. stav 1). Prema članu 106. navedenog zakona, zarada za obavljeni rad i vreme provedeno na radu sastoji se od osnovne zarade, dela zarade za radni učinak i uvećane zarade (član 106. Zakona o radu). Po članu 51. stav 1. Zakona o radu puno radno vreme iznosi 40 časova nedeljno, ako ovim zakonom nije drukčije određeno.

Kod utvrđene činjenice da su tužilje ostvarile sate rada preko punog radnog vremena, pravilno je tužiljama dosuđena neisplaćena razlika za rad duži od radnog vremena čija visina je utvrđena veštačenjem.

Imajući u vidu izneto, Vrhovni kasacioni sud je na osnovu člana 414. stav 1. ZPP odlučio kao u stavu trećem izreke.

Tuženi je u pretežnom delu uspeo u postupku, pa mu shodno uspehu u sporu na osnovu članova 153 stav 3, 154 i 163. stav 2. u vezi člana 165. stav 2. Zakona o parničnom postupku pripadaju traženi troškovi celog postupka. Visina je odmerena na ime sastava odgovora na tužbu od strane advokata u iznosu od 6.000,00 dinara, zastupanja na dva održana ročišta po 7.500,00 dinara prema Advokatskoj tarifi važećoj u vreme presuđenja, kao i za sastav žalbe 12.000,00 dinara i revizije u iznosu od 18.000,00 dinara, prema Advokatskoj tarifi važećoj u vreme preduzimanja ovih parničnih radnji („Službeni glasnik“ 37/2021 od 14.04.2021. godine). Trošak sudske takse nije priznat jer zahtev nije opredeljen na osnovu člana 163. stav 2. ZPP.

Predsednik veća – sudija

Zvezdana Lutovac, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić