Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž1 3404/22 od 02.11.2022. godine, preinačena je prvostepena presuda u obavezujućem delu tako je odbijen kao neosnovan tužbeni zahtev radi isplate naknade troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg za period od 01.05.2018. godine od 30.04.2021. godine i to naknade troškova za ishranu u toku rada u iznosu od 115.314,50 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.03.2022. godine do isplate, kao i iznos od 23.082,26 dinara po osnovu zatezne kamate obračunate od dospelosti do 28.02.2022. godine, a za regres iznos od 84.987,54 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 01.03.2022. godine do isplate, po osnovu zatezne kamate 17.385,30 dinara obračunate od dospelosti do 28.02.2022. godine i zahtev za naknadu troškova parničnog postupka u iznosu od 60.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate. Stavom dugim irzeke obavezana je tužilja da tuženoj naknadi troškove prvostepenog parničnog postupka u iznosu od 30.000,00 dinara i troškove drugostepenog postupka u iznosu od 32.633,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od dana izvršnosti odluke do isplate.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužilja je blagovremeno izjavila reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka, pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja i pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni sud je ispitao pobijanu odluku u smislu odredbe člana 408. u vezi člana 403. stav 2. tačka 2. ZPP („Službeni glasnik RS“ broj 72/11...10/23), u vezi člana 92. Zakona o uređenju sudova („Službeni glasnik RS“, broj 10/23), i ocenio da je revizija tužilje delimično osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilja je zaposlena kod tužene na radnom mestu ... sa koeficijentom plate 6,30. Tužena tužilji u spornom periodu nije isplaćivala naknadu za ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora, a njihova visina utvrđena je na osnovu nalaza i mišljenja sudskog veštaka ekonomsko finansijske struke koji je iznos neisplaćenih nakanda na ime troškova ishrane u toku rada i regresa za godišnji odmor utvrdio koristeći se najpovoljnijim kriterijumima za tuženu u važećim posebnim kolektivnim ugovorima u Republici Srbiji: naknada troškova za ishranu u visini od 250,00 dinara bruto na dnevnom nivou (175,25 dinara neto), a naknadu za regres u visini od 1/1 minimalnih zarada na mesečnom nivou prema kojoj varijanti nalaza je tužilja opredelila tužbeni zahtev.

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja prvostepeni sud je usvojio tužbeni zahtev sa pozivom na odredbu člana 111. i 118. Zakona o radu, zaključujući da tužilja ima pravo na minimalnu zaradu za standardni učinak i vreme provedeno na radu i to u visini koja se određuje na osnovu minimalne cene rada, utvrđene u skladu sa zakonom, za mesec u kojem se vrši isplata. Nadalje zaključuje da i pored toga što je tužilji vršena doplata do iznosa minimalne zarade, nije joj isplaćivana naknada troškova ishrane za vreme rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora, pa je stoga ocenio da je tužena dužna da razliku u zaradi i naknade za troškove ishrane i regresa za korišćenje godišnjeg odmora isplati u iznosima utvrđenim veštačenjem, a prema kriterijumima iz važećih posebnih Kolektivnih ugovora u Republici Srbiji koji su regulisali te isplate.

Drugostepeni sud nije prihvatio ovakvo pravno stanovište prvostepenog suda, pa je preinačio prvostepenu presudu i odbio tužbeni zahtev za isplatu traženih naknada za troškove ishrane u toku rada regres za korišćenje godišnjeg odmora jer su tražene naknade u smislu člana 4. Zakona o platama u državnim organima i javnim službama, koji se ovde primenjuje na osnovu člana 187. stav 3. Zakona o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja, sadržane u koeficijentu za obračun plata što znači da se iste ostvaruju kroz obračun i isplatu plata usled čega je odbio zahtev tužilje za isplatu traženih naknada.

Po oceni Vrhovnog suda, odluka drugostepenog suda zasnovana je na pravilnoj primeni materijalnog prava.

Odredbom člana 187. stav 3. Zakona o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja („Službeni glasnik RS“ broj 88/17...6/20) propisano je da se na utvrđivanje i obračun plata, naknada i dodataka zaposlenih u ustanovi primenjuju propisi kojima se uređuju plate, naknade i druga primanja zaposlenih u javnim službama.

Zakon o platama u državnim organima i javnim službama („Službeni glasnik RS“ broj 34/01...157/20) propisuje način utvrđivanja plata, dodataka, naknada i ostalih primanja zaposlenih u javnim službama koje se finansiraju iz budžeta Republike Srbije, autonomne pokrajine i jedinica lokalne samouprave (član 1. stav 1. tačka 3.). Odredbom člana 3. stav 1. istog Zakona propisano je da osnovicu za obračun i isplatu plate utvrđuje Vlada, osim za predsednika Republike, narodne poslanike i imenovana, postavljena i zaposlena lica u službama Predsednika Republike i Narodne Skupštine Republike Srbije, dok je odredbom člana 4. stav 1. istog Zakona propisano da koeficijent izražava složenost poslova, odgovornost, uslove rada i stručnu spremu, a stav 2. istog člana da koeficijent sadrži i dodatak na ime naknade za ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora.

Poseban kolektivni ugovor za zaposlene u osnovnim i srednjim školama i domovima učenika („Službeni glasnik RS“ broj 21/15, 92/20) u odredbi člana 20. propisuje elemente za utvrđivanje plate, tako da se plata utvrđuje na osnovu: osnovice za obračun plate, koeficijenta sa kojim se množi osnovica, dodataka na platu i obaveza koje zaposleni plaća po osnovu poreza i doprinosa za obavezno socijalno osiguranje iz plata u skladu sa zakonom (stav 1.). Ukoliko je osnovna plata zaposlenog, koja je utvrđena na osnovu osnovice za obračun plata i koeficijenta iz propisa o koeficijentima za obračun i isplatu plata za puno radno vreme i ostvareni standardni učinak manja od minimalne zarade, osnovna plata zaposlenog utvrđena na gore opisani način isplaćuje se u visini minimalne zarade (stav 2.).

Zakonom o radu („Službeni glasnik RS“ broj 24/05...95/18) u odredbi člana 118. stav 1. propisano je da zaposleni ima pravo na naknadu troškova u skladu sa opštim aktom i ugovorom o radu i to, između ostalog, za ishranu u toku rada, ako poslodavac ovo pravo nije obezbedio na drugi način (tačka 5.) i regres za korišćenje godišnjeg odmora (tačka 6.), dok prema stavu 2. istog člana visina troškova iz stava 1. tačka 5. ovog člana mora biti izražena u novcu. Odredbe ovog Zakona primenjuju se i na zaposlene u državnim organima, organima teritorijalne autonomije i lokalne samouprave i javnim službama, ako zakonom nije drugačije određeno na osnovu odredbe člana 2. stav 2. tog Zakona.

Uredbom o koeficijentima za obračun i isplatu plata zaposlenih u javnim službama („Službeni glasnik RS“ broj 44/01...19/21), koju je Vlada Republike Srbije donela na osnovu člana 8. Zakona o platama u državnim organima i javnim službama, utvrđeni su koeficijenti za obračun plata zaposlenih u javnim službama koje se finansiraju iz budžeta Republike Srbije, autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave. Odredbom člana 2. stav 1. tačka 1. ove Uredbe utvrđeni su koeficijenti za obračun plata zaposlenih iz člana 1. ove uredbe koja se primenjuje na zaposlene u osnovnom obrazovanju. U konkretnom tužilja je zaposlena u osnovnoj školi pa se na utvrđivanje i obračun njene plate, kao i naknade i dodataka po osnovu rada prema odredbi člana 187. stav 3. Zakona o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja primenjuju propisi kojima se uređuju plate, naknade i druga primanja zaposlenih u javnim službama.

Suprotno revizijskim navodima supsidijarna primena Zakona o radu propisana je samo za slučaj kada posebnim zakonom položaj, prava, obaveze i odgovornosti zaposlenih nisu drugačije uređeni. Pošto poseban zakon, Zakon o platama u državnim organima i javnim službama propisuje da koeficijent za obračun plate sadrži dodatak za ishranu u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora, to ova odredba posebnog zakona isključuje primenu opšte norme iz Zakona o radu. Posebnim kolektivnim ugovorima za zaposlene u osnovnim i srednjim školama i domovima učenika („Službeni glasnik RS“ broj 21/15, 92/20, čije važenje je na osnovu sporazuma produženo do 05.03.2022. godine) nije predviđeno pravo zaposlenih na naknadu troškova za ishranu u toku rada i troškova regresa za korišćenje godišnjeg odmora. Dakle kako na osnovu člana 4. stav 2. Zakona o platama u državnim organima i javnim službama kao lex specialis proizilazi da su primanja po osnovu naknade za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora sadržane u koeficijentu kao jednom od elemenata plate, to ne postoji pravni osnov za ostvarivanje predmetnog prava tužilje. Taj osnov ne postoji ni u opštem aktu.

Stoga je pravilan zaključak drugostepenog suda da tužilji ne pripada pravo na naknadu troškova za ishranu u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora, pošto su te naknade sadržane u koeficijentu njene plate, pa je stoga činjenica da je tužilji u spornom periodu isplaćivana zarada manja od minimalne na osnovu odredbe člana 20. stav 2. Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u osnovnim i srednjim školama i domovima učenika (kao ona osnovna plata koja se isplaćuje u toj visini u situaciji da je bila niža od minimalne) bez uticaja na drugačiju odluku jer ona ne aktivira prava iz Zakona o radu kao opšteg zakona.

Iz izloženih razloga, Vrhovni sud je primenom odredbe člana 414. stav 1. ZPP odlučio kao u stavu prvom izreke.

Međutim, osnovano se revizijom tužene pobija odluka o troškovima postupka.

Prema članu 153. ZPP, o troškovima postupka odlučuje se prema uspehu stranaka u sporu. Tužilja je u ovom sporu postavila dva tužbena zahteva na način predviđen članom 197. stav 2. ZPP. Prvostepeni sud je usvojio prvi tužbeni zahtev i zato nije odlučivao o drugom (eventualnom) tužbenom zahtevu. Prvostepenu presudu preinačio je drugostepeni sud tako što je odbio tužbeni zahtev i odlučio o troškovima postupka, iako nije odlučeno o drugom (eventualnom) tužbenom zahtevu. S obzirom da odluka o troškovima postupka zavisi od ishoda spora – odluke o svim tužbenim zahtevima, drugostepeni sud je učinio bitnu povredu odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 1. u vezi člana 153. stav 1. ZPP na koju se osnovano ukazuje tužiljinom revizijom.

Iz tog razloga, na osnovu člana 415. stav 1. ZPP, odlučeno je kao u drugom stavu izreke.

U ponovnom postupku drugostepeni sud će, ako smatra da je drugi (eventualni) tužbeni zahtev sazreo za odluku, odlučiti i o tom zahtevu i troškovima postupka. U suprotnom, ukinuće odluku prvostepenog suda o troškovima postupka i predmet vratiti tom sudu sa uputstvom da odluči o eventualnom tužbenom zahtevu i zahtevima stranaka za naknadu troškova postupka.

Predsednik veća - sudija

Dragana Marinković, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković