Protiv pravnosnažne drugostepene presude tužilac je izjavio blagovremenu i dozvoljenu reviziju u smislu člana 403. st. 1. i 2. i člana 407. stav 1. tačka 4. ZPP, zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Tužena je dostavila odgovor na reviziju tužioca.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu u smislu člana 408. u vezi člana 403. st. 1. i 2. tačka 2. i člana 407. stav 1. tačka 4. Zakona o parničnom postupku – ZPP („Sl. glasnik RS“, br. 72/11, 49/13-US, 74/13-US i 55/14) i utvrdio da je revizija osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 342. stav 2. tačka 2. ZPP na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti. Na druge povrede postupka koje bi uticale na zakonitost i pravilnost pobijane presude revizijom nije ukazano.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju stan koji je predmet spora je u svojini tužene. Nosilac stanarskog prava na tom stanu je bila tužiočeva majka sada pok. VV, na osnovu pravnosnažnog rešenja suda donetog u vanparničnom postupku 12.06.1990. godine, posle razvoda braka sa prethodnim (su)nosiocem stanarskog prava GG. Tužena kao vlasnik i davalac stana na korišćenje je sa majkom tužioca kao nosiocem stanarskog prava zaključila 20.07.1990. godine ugovor o korišćenju stana. U ugovoru su u svojstvu članova porodičnog domaćinstva nosioca stanarskog prava upisani njeni sinovi DD (rođen ... godine) i tužilac AA (rođen ... godine). Tužiočev brat DD se iz stana iselio 21.08.1992. godine. Tužilac je od rođenja ... godine neprekidno stanovao u spornom stanu kao član porodičnog domaćinstva svoje majke do njene smrti 25.07.2011. godine, a nakon toga je bez prekida nastavio da stan koristi za svoje potrebe do danas i da redovno plaća zakupninu. Stambenu potrebu nije na drugi način rešio. Pokrenuo je vanparnični postupak radi donošenja rešenja koje zamenjuje ugovor o zakupu stana na neodređeno vreme. Tužena je podnela tužbu sudu sa zahtevom za iseljenje tužioca, pa je vanparnični postupak prekinut do pravnosnažnog okončanja te parnice. U toj parnici je i tužilac istakao protivtužbeni zahtev za utvrđenje prava zakupa stana na neodređeno vreme. Parnični postupak po tužbi i protivtužbi je razdvojen, te je postupak po tužbi za iseljenje prekinut do pravnosnažnog okončanja ovog postupka (po prejudicijelnoj protivtužbi), u kojem se rešava sporno prethodno pravno pitanje o pravnom osnovu i pravu tužioca na korišćenje stana u svojstvu zakupca na neodređeno vreme.

Polazeći od utvrđenog činjeničnog stanja prvostepeni sud je primenom člana 34. stav 1. u vezi člana 40. Zakona o stanovanju („Službeni glasnik RS“, br. 50/92 sa izmenama i dopunama) zaključio da tužilac ima pravo da nastavi sa korišćenjem spornog stana u svojstvu zakupca na neodređeno vreme kao preostali član porodičnog domaćinstva svoje majke pok. VV, nosioca stanarskog prava odnosno zakupca na tom stanu. Po oceni tog suda tužilac je status člana porodičnog domaćinstva nosioca stanarskog prava na spornom stanu stekao rođenjem i održao ga neprekidnim korišćenjem stana do smrti majke kao nosioca stanarskog prava odnosno zakupca, čime je stekao pravo da nastavi sa korišćenjem stana u svojstvu zakupca stana na neodređeno vreme. Zato je presudom usvojio tužbeni zahtev.

Drugostepeni sud je zauzeo suprotno pravno stanovište imajući u vidu odredbu člana 2. Zakona o stambenim odnosima („Službeni glasnik SRS“, br.29/73) koji je stupio na snagu 29.07.1973. godine, prema kojoj se stanarsko pravo moglo steći samo na stanu u društvenoj svojini ali ne i na stanu u svojini građana. Dosledno tome, taj sud je ocenio da je tužiočeva majka svojstvo nosioca stanarskog prava stekla po ranije važećim propisima iz stambene oblasti i zadržala ga i posle stupanja na snagu Zakona o stambenim odnosima iz 1973. godine, ali da tužilac koji je rođen ... godine više nije mogao steći status člana porodičnog domaćinstva nosioca stanarskog prava i korisnika stana u svojini građana, pa tako ni posle smrti majke kao poslednjeg nosioca stanarskog prava odnosno zakupca stana i pravo zakupa stana na neodrđeno vreme u smislu člana 34. u vezi člana 40. Zakona o stanovanju. Preinačenjem prvostepene presude drugostepeni sud je odbio tužbeni zahtev.

Osnovano se tužiočevom revizijom pobija drugostepena presuda zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Za ocenu stambenog statusa tužioca na spornom stanu u svojini tužene prema konkretno utvrđenom činjeničnom stanju, merodavno pravo predstavlja odredba člana 34. stav 1. u vezi člana 40. Zakona o stanovanju („Službeni glasnik RS“, br. 50/92 sa izmenama i dopunama) povezano sa odredbom člana 3. stav 1. Zakona o osnovama svojinsko pravnih odnosa.

Odredbom člana 34. Zakona o stanovanju propisano je da u slučaju smrti zakupca stana, zakupac na tom stanu postaje član porodičnog domaćinstva koji je nastavio da koristi taj stan, po utvrđenom redosledu (bračni drug, dete rođeno u braku, van braka, usvojeno i pastorče). Status člana porodičnog domaćinstva zakupca stana na neodređeno vreme, od kojeg zavisi kasnije sticanje tog prava na stanu, procenjuje se prema odredbama stambenog zakona važećeg u momentu smrti zakupca, kada nastaje sporni odnos između nosioca prava raspolaganja odnosno vlasnika stana i lica koje pretenduje na sticanje prava zakupa na stanu. Nosilac stanarskog prava odnosno zakupac stana na neodređeno vreme koji to pravo ima na stanu u svojini građana, od dana stupanja na snagu Zakona o stanovanju (02.08.1992. godine) nastavlja sa korišćenjem tog stana u skladu sa odredbama čl. 30 do 39. ovog zakona, a vlasnik stana čiji se stan koristi pod tim uslovima ima prava i obaveze nosioca prava raspolaganja, u skladu sa odredbama ovog zakona (član 40).

U konkretnom slučaju majka tužioca je kao nosilac stanarskog prava na stanu u svojini tužene, koja joj je to pravo priznala zaključenjem ugovora o korišćenju stana, stekla pravo zakupa stana na neodređeno vreme i sporni stan je koristila u tom svojstvu do svoje smrti 25.07.2011. godine. Tužilac je od rođenja kontinuirano živeo u spornom stanu u zajedničkom porodičnom domaćinstvu sa roditeljima, a posle njihovog razvoda sa majkom kao nosiocem stanarskog prava odnosno zakupcem stana na neodređeno vreme i nastavio je neprekidno da stan koristi i posle njene smrti, za svoje stambene potrebe, uz plaćanje zakupnine, pri čemu nema na drugi način rešenu stambenu potrebu. Tužilac nije bio samo faktički korisnik stana i član porodičnog domaćinstva svoje majke već zakoniti ugovorni korisnik stana i član porodičnog domaćinstva nosioca stanarskog prava po ugovoru o korišćenju stana zaključenom sa tuženom kao vlasnikom i nosiocem prava raspolaganja na stanu. Zaključenjem ugovora o korišćenju stana sa tužiočevom majkom kao nosiocem stanarskog prava u kojem je kao korisnik stana i član porodičnog domaćinstva označen tužilac, tužena je priznala takav tužiočev stambeni status.

S obzirom na status ugovornog člana porodičnog domaćinstva nosioca stanarskog prava na stanu u privatnoj svojini, priznat od vlasnika stana, kao i na činjenicu neprekidnog faktičkog korišćenja stana u domaćinstvu majke od rođenja do smrti majke kao nosioca stanarskog prava, tužilac poseduje zakoniti pravni osnov i pravo da kao preostali i jedini član porodičnog domaćinstva preminulog zakupca stana nastavi da koristi stan u svojstvu zakupca stana na neodređeno vreme na osnovu člana 34. stav 1. u vezi člana 40. Zakona o stanovanju.

Jedan od atributa prava svojine je i pravo raspolaganja svojom stvari, u granicama određenim zakonom (član 3. stav 1. Zakona o osnovama svojinsko pravnih odnosa). Pravo raspolaganja daje mogućnost vlasniku stana da zaključuje ugovore o korišćenju, zakupu ili prodaji stana. Zaključenjem ugovora o korišćenju odnosno zakupu stana vlasnik stana, ne otuđujući ga, opterećuje svoje pravo svojine pravom drugog lica u statusu nosioca stanarskog prava ili zakupca na tom stanu, u skladu sa važećim prinudnim propisima kojima se reguliše oblast imovinskopravnih odnosa i pravo svojine na nepokretnostima i stambena oblast. Tužena je u svojstvu vlasnika stana zaključenjem ugovora o korišćenju stana 20.07.1990. godine priznala tužiočevoj majci status nosioca stanarskog prava, a tužiocu status člana porodičnog domaćinstva nosioca stanarskog prava i korisnika stana. Ovakav stambeno - pravni status tužioca, kao ugovornog člana porodičnog domaćinstva nosioca stanarskog prava i korisnika stana u privatnoj svojini tužene, nastao voljom sopstvenika stana zaključenjem ugovora o korišćenju stana, nije u suprotnosti sa prinudnopravnim odredbama ranije važećeg Zakona o stambenim odnosima, a ni Zakona o stanovanju kojima se reguliše sticanje stanarskog prava na stanu u svojini građana, odnosno prava zakupa na tom stanu na neodređeno vreme. Ugovor o korišćenju stana je proizveo pravno dejstvo i dao tužiocu zakoniti pravni osnov za sticanje prava zakupa stana na neodređeno vreme, koji ne može prestati na osnovu naknadne jednostrane izjave volje vlasnika stana.

U ovakvoj činjeničnoj i pravnoj situaciji tužiočevo zakonito stečeno pravo na dom, zajemčeno članom 8. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (koja je saglasno odredbi člana 16. stav 2. Ustava sastavni deo pravnog poretka Republike Srbije) ima prevagu nad pravom tužene na mirno uživanje imovine u smislu člana 1. Protokola 1. uz Evropsku konvenciju. Ovo pravo tužene ograničeno je upravo pravom tužioca na osnovu punovažno izražene volje vlasnika a ne aktima javne vlasti. Suprotno tumačenje i presuđenje konkretnog slučaja značilo bi istovremeno povredu tužiočevog zakonito stečenog prava na dom.

Kako je pobijanom presudom pogrešno primenjeno materijalno pravo, Vrhovni kasacioni sud je na osnovu člana 416. stav 1. ZPP usvojio tužiočevu reviziju i preinačio pobijanu presudu odlučivši kao u stavu prvom izreke ove presude.

Na osnovu člana 145. stav 2. u vezi čl. 153, 154. i 163. st. 1 i 2. ZPP, tužiocu je priznata i dosuđena naknada troškova revizijskog postupka za sastav revizije od strane advokata i za sudsku taksu za reviziju primenom Tarife o nagradama i naknadama troškova za rad advokata i taksene tarife, te je odlučeno kao u stavu drugom izreke.

Predsednik veća - sudija

Ljubica Milutinović,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić