Rešenjem R4 81/15 od 10.09.2015. godine, Apelacioni sud u Beogradu je predložio Vrhovnom kasacionom sudu da o reviziji tužioca odluči kao o izuzetno dozvoljenoj.

Imajući u vidu različitu praksu Apelacionog suda u Beogradu u odnosu na ostale apelacione sudove u identičnim pravnim i činjeničnim sporovima, Vrhovni kasacioni sud nalazi da je pravilan stav Apelacionog suda u Beogradu da u konkretnom slučaju postoji potreba odlučivanja o posebnoj reviziji, u smislu člana 395. ZPP, radi ujednačavanja sudske prakse, pa je u skladu sa tim i odlučeno kao u stavu prvom izreke.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu odluku, primenom člana 399. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ broj 125/04 i 111/09), i našao da je revizija osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 361. stav 2. tačka 9. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema činjeničnom stanju na kome je zasnovana pobijana odluka, tužilac je u spornom periodu bio u radnom odnosu kod tuženog na neodređeno vreme i obavljao je poslove konduktera. Prema evidenciji radnog vremena, tužilac je radio u smenama, ali ne kontinuirano i ne u jednako radno vreme, odnosno rad je započinjao i završavao u različito vreme, pa sudovi nalaze da tužilac nema pravo na isplatu razlike između 26% koliko bi mu pripadalo primenom člana 108. stav 1. tačka 2. Zakona o radu i 4% koliko mu tuženi isplaćuje po osnovu smenskog rada.Pobijanom odlukom odbijen je i zahtev za isplatu naknade regresa za godišnji odmor, kao i naknade na ime troškova ishrane u toku rada, uz zaključak sudova da su mu ovi troškovi isplaćivani pravilno, kroz cenu rada, a prema opštim aktima tuženog.

Vrhovni kasacioni sud nalazi da je pobijanom odlukom pogrešno primenjeno materijalno pravo, zbog čega je i činjenično stanje ostalo nepotpuno utvrđeno.

Naime, odredbom člana 108 stav 1. tačka 2. Zakona o radu (“Službeni glasnik RS” br.24/05, 61/05), propisano je da zaposleni ima pravo na uvećanu zaradu u visini utvrđenoj opštim aktom i ugovorom o radu, i to za rad noću i rad u smenama, ako takav rad nije vrednovan pri utvrđivanju osnovne zarade - najmanje 26% od osnovice. Ako su se istovremeno stekli uslovi po više osnova utvrđenih u stavu 1. ovog člana, primenom stava 2. istog člana, procenat uvećane zarade ne može biti niži od zbira procenata po svakom od osnova uvećanja, dok je stavom 4. određeno da osnovicu za obračun uvećane zarade čini osnovna zarada utvrđena u skladu sa zakonom, opštim aktom i ugovorom o radu.

Kolektivnim ugovorom tuženog (“Službeni glasnik RS” br.84/02, … 46/11), određeno je da se osnovna zarada zaposlenog utvrđuje na osnovu osnovne zarade i ostvarenih rezultata rada (član 58. Kolektivnog ugovora), pri čemu osnovna zarada predstavlja proizvod vrednosti radnog časa, koeficijenta posla utvrđenog u Prilogu 1. Kolektivnog ugovora i prosečnog mesečnog fonda časova rada od 174 časa (član 59.). Primenom člana 65. stav 1. tačka 4. KU, zaposleni ima pravo i na uvećanu zaradu za rad u smenama u turnusu u visini od 2% osnovne zarade, a prema tački 5. istog člana, u visini od 4% za rad u turnusu za zaposlene koji neposredno učestvuju u vršenju železničkog saobraćaja.

Iz utvrđenog činjeničnog stanja proizlazi da je tužilac svoj posao obavljao u turnusu, u skladu sa Uputstvom tuženog o organizaciji i evidenciji radnog vremena od 13.01.2003. godine, kojim je rad u turnusu definisan kao rad u smenama gde se poslovi neprekidno odvijaju 24 sata dnevno, a prema članu 10. ovog Uputstva, zaposlenima koji rade u turnusu smene traju 12 ili 8 časova, a voznom osoblju koje se uzastopno smenjuje, smene traju u skladu sa potrebama železničkog saobraćaja. Imajući ovo u vidu Vrhovni kasacioni sud nalazi da je pogrešan pravni zaključak nižestepenih sudova da se u konkretnom slučaju ne radi o smenskom radu, zbog čega nalaze da tužiocu ne pripada pravo na traženu rezliku u zaradi po osnovu smenskog rada.

Naime, smenski rad predstavlja način organizacije rada u kome radnici menjaju jedni druge na istom radnom mestu u skladu sa određenim obrascem, uključujući obrazac rotiranja, koji može biti neprekidan ili sa prekidima (kontinuiran ili diskontinuiran), što iziskuje potrebu da zaposleni radi u različito vreme tokom određenog perioda dana ili noći. Imajući u vidu da se i pod turnusom podrazumeva utvrđen red po kome više lica jedno za drugim obavljaju neki posao radeći naizmenično i smenjujući se, kako to određuje i navedeno Uputstvo tuženog, proizlazi da između ova dva pojma nema nikakve razlike i da oni predstavljaju sinonime.

U konkretnom slučaju, tužilac je poslove u vršenju železničkog saobraćaja obavljao tako što se, na istom poslu, smenjivao sa drugim zaposlenima (kondukterima) prema unapred utvrđenom redosledu, što znači da se radi o smenskom radu, zašta mu pripada uvećana zarada po osnovu smenskog rada, u skladu sa članom 108. stav 1. tačka 2 Zakona o radu, odnosno ima pravo na razliku između već isplaćenog uvećanja od 4% i pripadajućih 26%, kao minimuma uvećanja koji poslodavac mora ispoštovati. Pri tom, okolnost što je opštim aktom tuženog zaposlenima po osnovu smenskog rada priznato uvećanje zarade u visini od svega 4%, ne čini njegov zahtev neosnovanim, s obzirom da se opštim aktom poslodavca zaposlenom ne može priznati manje prava nego što to zakon predviđa.

Zakonom o radu predviđeno je pravo zaposlenog na naknadu troškova u vezi sa radom, a Zakonom o izmenama i dopunama Zakona o radu (“Službeni glasnik RS” br.61/05), koji se primenjuje od 01.01.2006. godine, ponovo je predviđeno i pravo na naknadu troškova za ishranu u toku rada i za regres za korišćenje godišnjeg odmora (član 118. tačka 1, 5. i 6.), a mora biti iskazana u obračunskoj listi za sve zaposlene. Počev od 01.01.2006. godine poslodavcima je ostavljena mogućnost da svojim aktima o raspodeli zarade mogu ugovoriti manji ili veći iznos regresa i toplog obroka, od onoga koji je predviđen Opštim kolektivnim ugovorom i Zakonom o radu, ali samo ukoliko je doneo Odluku kojom je predvideo visinu regresa i toplog obroka. Međutim u konkretnom slučaju tuženi u toku postupka nije dostavio takvu odluku sudu, kao ni sudskom veštaku radi izrade nalaza i mišljenja, iz čega se osnovano može zaključiti da istu nije ni doneo. Pri tom, visina troškova na ime regresa za godišnji odmor i na ime troškova ishrane u toku rada, mora biti određena linearno za sve zaposlene, odnosno ovi troškovi moraju biti isplaćeni svim zaposlenima u istom iznosu, bez obzira na stručnu spremu, zvanje i radno mesto. Imajući ovo u vidu, ne može se prihvatiti ni navod tuženog, kao ni zaključak nižestepenih sudova, da su zaposlenima, pa i tužiocu, ovi troškovi isplaćeni kroz visinu cene rada, s obzirom da tuženi nije mogao da se izjasni o njihovoj visini, niti je iznos naknade za regres i topli obrok iskazao u platnoj listi zaposlenih (pa i tužioca), kako je to predviđeno Zakonom o radu. Na osnovu iznetog, proizlazi zaključak da je tuženi, u pogledu isplate navedenih naknada, citirane zakonske odredbe primenjivao na štetu tužioca.

Kako je zbog pogrešne primene materijalnog prava činjenično stanje ostalo nepotpuno utvrđeno, zbog čega nije bilo uslova da se pobijana odluka preinači, Vrhovni kasacioni sud je primenom člana 407. stav 2. ZPP, odlučio kao u izreci.

U ponovnom postupku prvostepeni sud će utvrditi činjenično stanje, imajući u vidu primedbe iz ovog rešenja, a potom doneti pravilnu i zakonitu odluku.

Predsednik veća – sudija

Vesna Popović,s.r.