Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Ljubice Milutinović, predsednika veća, Biljane Dragojević i Slađane Nakić Momirović, članova veća, u parnici tužioca D.N. iz B., čiji je punomoćnik advokat S.R. iz B., protiv tužene Republike Srbije – Ministarstva odbrane, koju zastupa Direkcija za imovinskopravne poslove MO iz Beograda, radi naknade štete, odlučujući o reviziji tužioca izjavljenoj protiv presude Višeg suda u Beogradu Gž br.14669/11 od 23.10.2013. godine, na sednici održanoj 27.01.2016. godine, doneo je

R E Š E NJ E

UKIDAJU SE presuda Višeg suda u Beogradu Gž br.14669/11 od 23.10.2013. godine i presuda Prvog osnovnog suda u Beogradu P br.503/11 od 28.10.2011. godine i predmet ustupa Višem sudu u Beogradu na ponovno suđenje, kao stvarno i mesno nadležnom prvostepenom sudu.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Prvog osnovnog suda u Beogradu P br.503/11 od 28.10.2011. godine, u stavu prvom izreke, odbijen je tužbeni zahtev tužioca kojim je tražio da se obaveže tužena da tužiocu isplati iznos od 200.000,00 dinara, na ime naknade nematerijalne štete zbog povrede prava ličnosti sa zakonskom zateznom kamatom počev od 28.10.2011. godine pa do isplate. U stavu drugom izreke, odbijen je prigovor litispendencije. U stavu trećem izreke, obavezan je tužilac da tuženoj isplati parnične troškove u iznosu od 5.000,00 dinara.

Presudom Višeg suda u Beogradu Gž br.14669/11 od 23.10.2013. godine, u stavu prvom izreke, odbijena je kao neosnovana žalba tužioca i potvrđena presuda Prvog osnovnog suda u Beogradu u stavu prvom izreke. U stavu drugom izreke, preinačeno je rešenje o troškovima postupka sadržano u stavu trećem izreke presude Prvog osnovnog suda u Beogradu, tako da svaka stranka snosi svoje troškove postupka. U stavu trećem izreke, odbijen je kao neosnovan zahtev tužioca za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Protiv pravnosnažne drugostepene presude tužilac je blagovremeno izjavio reviziju, zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava. U reviziji je ukazao na postojanje neujednačene sudske prakse po pitanju stvarne nadležnosti sudova i meritornog odlučivanja sudova u istoj činjeničnoj i pravnoj situaciji u sporovima vojnih obveznika – rezervista protiv tužene države, radi isplate tzv. ratnih dnevnica i naknade nematerijalne štete zbog diskriminacije.

Ispitujući pobijanu presudu u smislu člana 399. Zakona o parničnom postupku – ZPP („Sl. glasnik RS“, broj 125/04, 111/09), koji se primenjuje na osnovu člana 506. stav 1. ZPP („Sl. glasnik RS“, broj 72/11) u vezi sa članom 23. Zakona o izmenama i dopunama ZPP („Sl. glasnik RS“, broj 55/14), Vrhovni kasacioni sud je utvrdio da je revizija osnovana.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju na kojem su zasnovane ove presude tužilac je kao vojni obveznik bio u rezervnom sastavu Vojske Jugoslavije, mobilisan i vojno angažovan u periodu od 11.04.1999. do 22.06.1999. godine. Tužena nije isplatila tužiocu dugovane iznose na ime dnevnica u skladu sa Pravilnikom o naknadi putnih i drugih troškova u Vojsci Jugoslavije, koje je on potraživao u ovoj parnici i u pogledu kojeg zahteva je tužba pravnosnažnim rešenjima odbačena. Sporazumom zaključenim između Vlade Republike Srbije i štrajkačkog odbora ratnih vojnih rezervista Opština Kuršumlija, Lebane, Bojnik, Žitorađa, Doljevac, Prokuplje i Blace, regulisana je isplata pomoći navedenim nerazvijenim opštinama, a preko njih isplata naknade ratnim vojnim rezervistima sa tog područja. Tužilac smatra da je takvim postupanjem tužene i njenih organa diskriminisan u odnosu na vojne rezerviste obuhvaćene sporazumom i po tom osnovu potražuje naknadu prouzrokovane nematerijalne štete povredom prava ličnosti, opredeljenom u iznosu od 200.000,00 dinara.

Na osnovu ovako utvrđenih činjenica, nižestepeni sudovi su zaključili da tužiocu ne pripada tražena naknada nematerijalne štete, zbog povrede prava ličnosti učinjene diskriminacijom od strane tužene, koja bi se sastojala u nejednakoj isplati pripadajućih ratnih dnevnica. Prema stavu tih sudova tužilac nije dokazao postojanje diskriminatorskog postupanja tužene i njenih organa prema tužiocu u smislu člana 2. stav 1. tačka 1. Zakona o zabrani diskriminacije, u vezi sa odredbama člana 21. stav 4. Ustava Republike Srbije, koja bi bila u uzročno posledičnoj vezi sa nematerijalnom štetom nastalom povredom prava ličnosti tužioca i predstavljala osnov za naknadu štete nezakonitim i nepravilnim radom državnih organa u smislu člana 172. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima. Zato su u tom delu tužbeni zahtev odbili kao neosnovan.

Tužičevom revizijom se osnovano ukazuje da su razlozi nižestepenih sudova nejasni i protivrečni i da je zbog pogrešne primene materijalnog prava činjenično stanje značajno za presuđenje ostalo nepotpuno utvrđeno.

Prilikom odlučivanja o zahtevu za naknadu štete nižestepeni sudovi su pogrešno primenili odredbe Zakona o zabrani diskriminacije ne navodeći jasne i neprotivrečne razloge (činjenične i pravne prirode) o osnovu odgovornosti tužene iz člana 472. Zakona o obligacionim odnosima. U vreme zaključenja i izvršenja sporazuma kao akta iz kojeg, prema navodima tužbe, proističe učinjena diskriminacija, Zakon o zabrani diskriminacije nije bio deo pozitivnog nacionalnog zakonodavstva, budući da je objavljen u „Službenom glasniku RS“, broj 22/09 dana 30.03.2009. godine i da je stupio na snagu 07.04.2009. godine.

Po shvatanju Vrhovnog kasacionog suda postojanje osnova za naknadu štete zbog povrede prava ličnosti uzrokovane diskriminatorskim ponašanjem ocenjuje se u ovom slučaju prema odredbi člana 21. Ustava Republike Srbije i člana 14. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda u vezi člana 1. Prvog protokola uz ovu Konvenciju, koja se neposredno primenjuju (član 145. stav 2. Ustava RS). Zato su nižestepeni sudovi bili u obavezi da ocene da li je tužilac pretrpeo diskriminaciju osporenom radnjom tužene imajući u vidu da li se sa njim postupalo drukčije nego sa drugim licima u sličnoj situaciji (nedozvoljeni osnov) i da li postoji razumno i objektivno opravdanje razlike u postupanju od strane države.

Osnovanost zahteva tužioca za naknadu nematerijalne štete zavisi i od postojanja njegovog potraživanja prema tuženoj na osnovu kojeg on ima legitimna očekivanja da mu zahtevane dnevnice budu isplaćene i da li je tužena, praveći razliku na osnovu njegovog ličnog svojstva kao što je prebivalište, prema njemu postupala drugačije bez razumnog i objektivnog opravdanja.

Nižestepeni sudovi su propustili da utvrde da li je za period proveden u ratnoj jedinici tužiocu isplaćena neka naknada, koja, i u kojem iznosu na ime dnevnica i za koje dane, u skladu sa Pravilnikom o naknadi putnih i drugih troškova u Vojsci Jugoslavije, kao i da li je tužilac od prestanka vojne službe pa do podnošenja ove tužbe podnosio tuženoj zahtev van suda za isplatu neisplaćenih dnevnica, a s tim u vezi da utvrde da li je bio u istoj činjeničnoj i pravnoj situaciji u odnosu na ostale vojne rezerviste za koje je tužena zaključila navedeni sporazum.

Iz sadržine zapisnika u spisima i obrazloženja prvostepene presude proizilazi da je tužilac saslušan kao stranka naveo da mu je za vreme provedeno u ratnoj jedinici izvršena isplata nekih dnevnica, za koje smatra da ne odgovaraju visini dnevnica koje mu pripadaju po Pravilniku tužene. Ovu izjavu sudovi nisu cenili, niti je tim povodom utvrđeno da li je u pogledu visine pripadajućih i isplaćenih dnevnica vojnim rezervistima, pa i tužiocu u konkretnom slučaju, došlo do nejednake isplate i stavljanja tužioca u nejednak položaj u odnosu na druge ratne vojne rezerviste koje su tu naknadu primili, kako on tvrdi u tužbi.

Vlada Republike Srbije je 17.01.2008. godine potvrdila Sporazum od 11.01.2008. godine, zaključen sa Štrajkačkim odborom ratnih vojnih rezervista sa prebivalištem u sedam označenih opština sa statusom nerazvijenih, kojim je regulisana isplata ratnih dnevnica u vidu finansijske pomoći preko njihovih opština. Zaključkom Vlade određeno je da se izvrši prenos novčanih sredstava na posebne račune navedenih opština, te da se ratnim vojnim invalidima i rezervistima iz ovih opština isplati naknada u skladu sa zaključenim sporazumom, pod uslovima da se ta lica odreknu svih potraživanja u sporovima koje su vodili pred parničnim sudovima.

Prema postignutom sporazumu i zaključku Vlade RS isplata se vrši u vidu finansijske pomoći ratnim vojnim rezervistima koji imaju prebivalište na teritoriji Opštine Kuršumlija, Lebane, Bojnik, Žitorađa, Doljevac, Prokuplje i Blace, koji imaju status nerazvijenih opština. Međutim, po oceni Vrhovnog kasacionog suda, status socijalne ugroženosti i imovno stanje koje opravdava finansijsku pomoć države (u bilo kojem obliku), podrazumeva i obavezu primaoca da dokaže takav status kao osnov za ova davanja. Kako ni sporazum ni zaključak Vlade ne zahtevaju da ratni vojni rezervisti pruže dokaze o imovnom stanju ili socijalnoj ugroženosti, bilo je neophodno utvrditi i na koji način i pod kojim uslovima su vršene isplate ratnim vojnim rezervistima sa teritorija navedenih opština, da bi se moglo oceniti da li bi isplata dnevnica bila izvršena i tužiocu da je imao prebivalište na teritoriji ovih opština.

Za pravilno presuđenje potrebno je da se utvrde i uzmu u ocenu navedene činjenice. Pri tome teret njihovog dokazivanja počiva na tuženoj, koja mora dokazati da je postojalo razumno i objektivno prihvatljivo opravdanje za eventualno različito postupanje prema vojnim obveznicima – rezervistima u pogledu isplate ratnih dnevnica.

Iz navedenih razloga Vrhovni kasacioni sud je primenom člana 406. stav 1. i 407. stav 2. ZPP, odlučio ukidanjem obe nižestepene presude. Pri tome je s obzirom na pravnu prirodu potraživanja istaknutog tužbom predmet ustupljen na ponovno suđenje stvarno i mesno nadležnom višem sudu kao prvostepenom, na osnovu novelirane odredbe člana 23. stav 1. tačka 7. Zakona o uređenju sudova („Sl. glasnik RS“, broj 116/08..101/13), i člana 31. u vezi člana 7. Zakona o izmenama i dopunama Zakona o uređenju sudova („Sl. glasnik RS“, broj 101/13 od 20.11.2013. godine, koji se primenjuje od 01.01. 2014. godine), te člana 4. stav 1. tačka 1. Zakona o sedištima i područjima sudova i javnih tužilaštava („Sl. glasnik RS“, broj 101/13).

Predsednik veća - sudija

Ljubica Milutinović,s.r.