Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužilac je blagovremeno izjavio reviziju zbog povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu u smislu člana 408. ZPP, pa je našao da je revizija tužioca neosnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilac je sin M.L. koji je pravnosnažnim rešenjem Višeg suda u Zrenjaninu Reh 2/13 od 30.09.2013. godine rehabilitovan i smatra se neosuđivanim. Ovim rešenjem usvojen je zahtev tužioca za rehabilitaciju sada pokojnog M.L. i utvrđeno da je ništava sa svim posledicama od trenutka donošenja presude Vojnog suda u Novom Sadu br. 407-49 od 13.11.1949. godine, kojom je rehabilitovani bio osuđen zbog krivičnog dela pripremne radnje za izvršenje krivičnog dela iz člana 29. stav 4. Zakona o krivičnim delima protiv naroda i države i krivičnog dela iz člana 9. stav 1. istog zakona na kaznu lišenja slobode sa prinudnim radom u trajanju od 10 godina i na kaznu gubitka građanskih prava u trajanju od tri godine i to biračkog prava, prava na sticanje i vršenje funkcije u društvenim organizacijama i udruženjima, prava javnog istupanja i prava na državnu i drugu javnu službu, te na gubitak čina starijeg vodnika. M.L. uhapšen je 10.07.1949. godine, kaznu lišenja slobode sa prinudnim radom izdržavao je na Golom otoku, gde je bio izložen neljudskom i nehumanom postupanju, premlaćivan, mučen, iscrpljivan celodnevnim radom uz nedovoljnu ishranu i podvrgnut raznim vrstama nečovečnog i nehumanog postupanja. Sa izdržavanja kazne lišenja slobode pušten je 10.07.1955. godine. Posle šest godina izdržane kazne pridružio se porodici u S., ali nije mogao da se zaposli nekoliko meseci. Zaposlio se 02.03.1956. godine u ciglani u S., gde je radio na težim fizičkim poslovima. Penzionisan je 01.01.1973. godine u svojoj ... godini. M.L. rođen je .... godine. Kada je uhapšen imao je ... godinu. Bio je oženjen. Njegov najstariji sin je B.L. rođen je .... godine. Tužilac M.L. rođen je .... godine, a ćerka B. ... godine.

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su odbili kao neosnovan tužbeni zahtev za naknadu materijalne i nematerijalne štete nalazeći da tužilac ne spada u kategoriju lica iz člana 7. tačka 5. Zakona o rehabilitaciji, niti u kategoriju lica obuhvaćenih članom 21. stav 2. istog zakona u vezi sa članom 26. stav 4.

Zakonom o rehabilitaciji („Službeni glasnik RS“ 92/2011), uređena je rehabilitacija i pravne posledice rehabilitacije lica koja su iz političkih, verskih, nacionalnih ili ideoloških razloga lišena života, slobode ili drugih prava do dana stupanja na snagu ovog zakona (član 1. stav 1). Zahtev za rehabilitaciju može podneti lice iz člana 1. stav 1. ovog zakona; posle njegove smrti njegov supružnik, vanbračni partner, deca (bračna, vanbračna, usvojena i pastorčad), potomci, preci, usvojioci, braća i sestre, ostali zakonski naslednici, testamentalni naslednici i pravno lice čije je to lice bilo član odnosno osnivač; kao i deca lica iz člana 1. stav 1. ovog zakona, koja su za vreme trajanja povrede prava i slobode roditelja, rođena u ustanovama za izvršenje sankcija, odnosno koja su u tim ustanovama sa njima provela deo vremena ili su za to vreme rasla bez roditeljskog staranja jednog, drugog ili oba roditelja (član 7. tač. 1) 2) i 5).

Odredbom člana 20. navedenog zakona, predviđena su prava rehabilitovanih lica. Prema odredbi stava 1. navedenog člana, rehabilitovano lice ima pravo na penzijski staž, mesečnu naknadu (poseban dodatak), zdravstvenu zaštitu i druga prava iz zdravstvenog osiguranja, pravo na vraćanje konfiskovane imovine ili imovine oduzete po osnovu propisa iz člana 2. stav 1. ovog zakona, odnosno obeštećenje za tu imovinu, kao i pravo na rehabilitaciono obeštećenje. Odredbom člana 21. istog zakona predviđena su prava drugih lica. Prema odredbi stava 1. tog člana, lice iz člana 7. tačka 5) ovog zakona ima pravo na zdravstvenu zaštitu i druga prava iz zdravstvenog osiguranja, kao i pravo na rehabilitaciono obeštećenje u skladu sa odredbom člana 26. stav 3. ovog zakona. Posebno je odredbom stava 2. istog zakonskog člana predviđeno da pravo na rehabilitaciono obeštećenje imaju i bračni drug, deca i roditelji, odnosno braća i sestre i vanbračni partner rehabilitovanog lica, u skladu sa odredbom člana 26. stav 4. ovog zakona.

Pravo na rehabilitaciono obeštećenje regulisano je odredbama člana 26. Zakona o rehabilitaciji. Odredbom iz stava 1. ovog člana propisano je da rehabilitovano lice ima pravo na obeštećenje za materijalnu štetu nastalu zbog povrede prava i sloboda, u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi. Odredbom stava 3. istog člana je posebno propisano da rehabilitovano lice i lice iz člana 7. tačka 5) ovog zakona ima pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog lišenja slobode, u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi. Prema odredbi člana 26. stav 4. istog zakona, lica iz člana 21. stav 2. (bračni drug, deca i roditelji, odnosno braća, sestre i vanbračni partner rehabilitovanog lica) imaju pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog smrti rehabilitovanog lica, pod uslovom da je između njih i umrlog rehabilitovanog lica postojala trajnija zajednica života, u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi.

Citirane odredbe upućuju na zaključak da lica iz člana 7. tačka 5) ovog zakona, kao naslednici rehabilitovanog lica koje je umrlo pre stupanja na snagu ovog zakona, nemaju pravo na obeštećenje za materijalnu štetu koju je rehabilitovano lice pretrpelo za vreme neosnovanog i nezakonitog lišenja slobode odnosno zbog povrede prava i sloboda.

Pravilna je ocena nižestepenih sudova da tužilac, kao sin i naslednik rehabilitovanog lica koje je umrlo pre stupanja na snagu ovog zakona, nema pravo na rehabilitaciono obeštećenje za tražene vidove materijalne štete. To pravo prema izričitoj odredbi člana 26. stav 1. Zakona o rehabilitaciji kao specijalnog propisa pripada samo rehabilitovanom licu.

Tužilac koji je rođen posle puštanja na slobodu oca (kasnije rehabilitovanog lica) ne spada u krug lica iz člana 7. tačka 5) ovog zakona, pa mu u smislu člana 21. u vezi člana 26. stav 3. i 4. navedenog zakona ne pripada ni pravo na naknadu nematerijalne štete. Potraživanje naknade nematerijalne štete za duševne bolove zbog lišenja slobode, u smislu člana 26. stav 3. istog zakona, pripada rehabilitovanom licu i njegovom detetu, rođenom u ustanovi za izvršenje sankcija ili koje je sa njim u toj ustanovi provelo deo vremena ili je za to vreme raslo bez roditeljskog staranja (član 7. tačka 5). Potraživanje po osnovu materijalne i nematerijalne štete oca kao rehabilitovanog lica moglo bi preći na tužioca samo da je priznato pravnosnažnom sudskom odlukom ili pismenim sporazumom (član 204. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima), što nije slučaj u konkretnoj stvari. Duševni bolovi tužioca zbog povrede njegovih ličnih prava i prava ličnosti usled ranije osuđivanosti oca kao rehabilitovanog lica, ma koliko bilo stvarni i duboki, ne predstavljaju pravno priznatu štetu po odredbama Zakona o rehabilitaciji kao specijalnog propisa, ali ni po odredbi člana 200. Zakona o obligacionim odnosima, kao opšteg propisa, čijom shodnom primenom se rehabilitaciono obeštećenje ostvaruje.

Odlukom nižestepenih sudova o tužiočevom zahtevu za obeštećenje nije povređena odredba člana 35. Ustava Republike Srbije o pravu na naknadu materijalne ili nematerijalne štete zbog nezakonitog ili nepravilnog rada državnih organa, kako se to navodima tužiočeve revizije ukazuje. Pravo na rehabilitaciju i na naknadu štete oštećenog lica garantovano navedenom ustavnom odredbom utvrđuje se zakonom i ostvaruje pod uslovima određenim zakonom, što je Ustavom propisano. Uslovi i način pod kojima se prema odredbama Zakona o rehabilitaciji i Zakona o obligacionim odnosima ostvaruje pravo na rehabilitaciono obeštećenje ne povređuju navedenu ustavnu garanciju niti opšteprihvaćena pravila međunarodnog prava, potvrđena međunarodnim ugovorima, koja se neposredno primenjuju kao deo našeg unutrašnjeg prava. S obzirom da je tužilac rođen posle puštanja njegovog oca na slobodu i sa njim je živeo u zajednici do njegove smrti, te ni u jednom trenutku života nije bio lišen očevog roditeljskog staranja i prisustva, ne može se u tom smislu smatrati „žrtvom“ nezakonitog postupanja i radnji državnih organa.

Kako se ni ostalim revizijskim navodima ne dovodi u sumnju pravilnost pobijane presude, Vrhovni kasacioni sud je odbio kao neosnovanu tužiočevu reviziju kao u izreci presude primenom člana 414. stav 1. ZPP.

Predsednik veća sudija

Ljubica Milutinović,s.r.