U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud u veću sastavljenom od sudija: Vesne Popović, predsednika veća, Lidije Đukić i Branislava Bosiljkovića, članova veća, u pravnoj stvari tužilje AA iz ..., čiji je punomoćnik Nikola Tadić, advokat iz ..., protiv tužene Republike Srbije, Ministarstvo pravde i državne uprave, koju zastupa Državno pravobranilaštvo, Odeljenje u Novom Sadu, radi rehabilitacionog obeštećenja, odlučujući o reviziji tužilje izjavljenoj protiv sednici održanoj 11.05.2017. godine, doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE, kao neosnovana, revizija tužilje izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 1995/15 od 10.02.2016. godine.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Višeg suda u Novom Sadu P 191/14 od 12.12.2014. godine, odbijen je tužbeni zahtev kojim je tužilja tražila da se obaveže tužena da joj na ime rehabilitacionog obeštećenja - naknade materijalne i nematerijalne štete plati ukupno 73.930.140,00 dinara i to: 11.680.000,00 dinara na ime neplaćenog rada obavljenog u radno vreme, a 37.793.300,00 dinara na ime obavljenog prekovremenog rada, na ime razlike u visini plate pre i posle štetnog događaja 15.189.740,00 dinara, na ime gubitka penzije 3.744.000,00 dinara, gubitka beneficiranog radnog staža 4.407.000,00 dinara, razlike u penzijama 11.160.000,00 dinara, gubitka stana 7.000.000,00 dinara, kao i po 10.000.000,00 dinara na ime duševnih bolova zbog protivpravnog lišenja slobode i na ime pretrpljenog straha, kao i zahtev da se tužena obaveže da joj naknadi troškove parničnog postupka. Istom presudom tužilja je oslobođena plaćanja sudskih taksi, ali je obavezana da tuženoj naknadi troškove parničnog postupka od 45.000,00 dinara.

Presudom Apelacionog suda Novom Gž 1995/15 od 10.02.2016. godine, žalba tužilje je odbijena, kao neosnovana i prvostepena presuda potvrđena.

Protiv pravnosnažne presude donesene u drugom stepenu tužilja je izjavila reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pobijanu presudu u smislu člana 408. ZPP, ("Sl. glasnik RS", br.72/11 i 55/14), Vrhovni kasacioni sud je našao da je revizija neosnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374.stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti, a revizijom se ne ukazuje na druge povrede postupka zbog kojih se ona može izjaviti, primenom člana 407. stav 1. ZPP.

Prema činjeničnom stanju na kom je zasnovana pobijana odluka, otac tužilje, BB, nakon drugog svetskog rata živeo je u ..., gde je radio kao aktivno vojno lice, kapetan 1. klase. Uhapšen je 16.12.1952. godine i transportovan u zatvor u Nišu, gde je protiv njega vođen istražni postupak. Presudom Vojnog suda u Skoplju od 03.12.1953. godine oglašen je krivim za krivično delo kontrarevolucionarnog napada na društveno i državno uređenje FNRJ i osuđen na kaznu strogog zatvora u trajanju od 5 godina i ograničenje građanskih prava u trajanju od 1 godine. Presudom Vrhovnog vojnog suda od 03.02.1954. godine, preinačena je prvostepena odluka samo u pogledu kazne, tako što je osuđen na kaznu strogog zatvora u trajanju od 4 godine, dok je u ostalom delu pobijana odluka potvrđena. Nakon osude prebačen je na Goli otok, odakle je pušten 29.11.1956. godine. BB je preminuo 25.03.2012. godine. Rešenjem Višeg suda u Novom Sadu Reh 89/13 od 18.02.2014. godine, usvojen je zahtev ovde tužilje za rehabilitaciju pok. BB, oca tužilje, i utvrđeno da se rehabilitovano lice smatra neosuđivanim i da su ništave od donošenja, navedena presuda Vojnog suda u Skoplju i presuda Vrhovnog vojnog suda, ali je odbijen zahtev u delu kojim je traženo da se utvrdi da su ništave i sve pravne posledice uključujući i oduzetu imovinu. Sudovi su utvrdili i da je tužilja rođena ... godine.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, pobijanom odlukom je, pravilnom primenom materijalnog prava iz člana 21. stav 2. i člana 26. stav 3. u vezi člana 7. tačka 5. Zakona o rehabilitaciji („Sl. glasnik RS“ br.92/11), odbijen tužbeni zahtev, kao neosnovan.

Naime, odredbom člana 7. tačka 5. Zakona o rehabilitaciji, propisano je da zahtev za rehabilitaciju mogu podneti deca lica iz člana 1. stav 1. ovog Zakona (a to su lica koja su iz političkih, verskih, nacionalnih ili ideoloških razloga, lišena života, slobode ili drugih prava do dana stupanja na snagu ovog zakona) koja su, za vreme trajanja povrede prava i slobode roditelja, rođena u ustanovama za izvršenje sankcija, odnosno koja su u tim ustanovama sa njima provela deo vremena ili su za to vreme rasla bez roditeljskog staranja jednog, drugog ili oba roditelja. Primenom člana 21. stav 1. istog Zakona, lica iz člana 7. tačka 5. imaju pravo na zdravstvenu zaštitu i druga prava iz zdravstvenog osiguranja, kao i pravo na rehabilitaciono obeštećenje, u skladu sa odredbom člana 26. stav 3. ovog zakona, a prema stavu 2. istog člana, ovo pravo imaju i bračni drug, deca i roditelji, odnosno braća, sestre i vanbračni partner rehabilitovanog lica, u skladu sa odredbom člana 26. stav 4. ovog zakona. Odredbom člana 26. stav 3. i 4. Zakona, propisano je da lice iz člana 7. tačka 5. ovog Zakona ima pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog lišenja slobode, u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi (stav 3.), a da lica iz člana 21. stav 2. ovog zakona imaju pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog smrti rehabilitovanog lica, pod uslovom da je između njih i umrlog rehabilitovanog lica postojala trajnija zajednica života, takođe u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi (stav 4.).

Imajući ovo u vidu, Vrhovni kasacioni sud nalazi da drugostepeni sud osnovano zaključuje da pravilna primena citiranih zakonskih odredaba podrazumeva da deca rehabilitovanih lica (odnosno lica koja su iz političkih, verskih, nacionalnih ili ideoloških razloga, lišena života, slobode ili drugih prava), imaju pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog lišenja slobode svojih roditelja, ali samo ako je ispunjen i uslov iz člana 7. tačka 5. Zakona o rehabilitaciji, odnosno da su za vreme trajanja povrede prava i slobode svojih roditelja, rođena u ustanovama za izvršenje sankcija, ili da su u tim ustanovama sa njima provela deo vremena ili su za to vreme rasla bez roditeljskog staranja jednog, drugog ili oba roditelja. To dalje znači da pravo na ovaj vid naknade nematerijalne štete imaju samo deca rehabilitovanih lica koja su rođena pre ili u toku lišenja slobode svojih roditelja.

Sudovi su utvrdili da je BB bio lišen slobode u periodu od 16.12.1952. do 29.11.1956. godine, a da je tužilja rođena ... godine, dakle posle njegovog puštanja na slobodu, čime nije ispunjen i drugi uslov iz člana 7. tačka 5. Zakona o rehabilitaciji, odnosno da je rasla bez roditeljskog staranja od strane svog oca za vreme trajanja njegovog lišenja slobode, što njen tužbeni zahtev u ovom delu čini neosnovanim.

Pravo na naknadu štete za pretpljeni strah, Zakonom o rehabilitaciji nije predviđen kao vid nematerijalne štete ni za rehabilitovana lica, pa samim ni za ostala lica obuhvaćena članom 7. ovog Zakona, pa je pravilno zahtev tužilje odbijen i u ovom delu.

Pobijanom odlukom odbijen je i tužbeni zahtev kojim je tužilja tražila da se tužena obaveže da joj naknadi materijalnu štetu (bliže određenu izrekom prvostepene odluke), uz pravilnu primenu člana 21. stav 3. i člana 26. stav 1. do 3. Zakona o rehabilitaciji, s obzirom da pravo na vraćanje konfiskovane ili oduzete imovine, pravo na obeštećenje za tu imovinu, kao i pravo na obeštećenje za materijalnu štetu nastalu zbog povrede prava i sloboda, imaju samo rehabilitovana lica. Pravo na obeštećenje za konfiskovanu imovinu mogu ostvariti i naslednici rehabilitovanog lica, ali samo u slučaju da su rehabilitovana lica za života ostvarila pravo na vraćanje te imovine.

Tužilja jeste zakonski naslednik sada pokojnog BB, ali u ovom postupku ne može osnovano potraživati naknadu tražene materijalne štete ni po osnovu nasleđa iza svog oca, jer prema Zakonu o nasleđivanju, zaostavštinu predstavljaju samo prava podobna za nasleđivanje koja su ostaviocu pripadala u trenutku smrti. Prava podobna za nasleđivanje su samo ona prava koja je ostavilac ostvario, odnosno koja su mu priznata do momenta smrti, što ne podrazumeva i pravo na potraživanje određenog prava umesto njega (ostavioca), osim u slučaju kada je to posebnim zakonom izričito predviđeno, kao što je to u konkretnom slučaju pravo na podnošenje zahteva za rehabilitaciju.

Imajući ovo u vidu, kao i da BB za života nije priznato pravo na naknadu bilo kog vida materijalne štete, koju je trpeo zbog utvrđene povrede prava i ograničenja slobode, to je i zahtev tužilje za naknadu tražene materijalne štete neosnovan, kako to pravilno zaključuju i nižestepeni sudovi.

Na osnovu iznetog, primenom člana 414 stav 1. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je odlučio kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Vesna Popović,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić