Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž 2068/2018 od 12.12.2018. godine, odbijene su kao neosnovane žalbe tuženih BB, VV, GG i Zavoda za izgradnju Grada Beograda DOO i potvrđuje presuda Prvog osnovnog suda u Beogradu P 1392/17 od 17.10.2017. godine u stavovima prvom, drugom, trećem, četvrtom, šestom i sedmom izreke. Odlučeno je da svaka stranka snosi svoje troškove drugostepenog postupka.

Protiv pravnosnažne drugostepene presude tuženi BB, VV i GG su blagovremeno izjavili reviziju iz svih zakonom predviđenih razloga.

Ispitujući pobijanu presudu na osnovu člana 408. ZPP („Službeni glasnik RS“ br. 72/11, 55/14 i 87/18), Vrhovni kasacioni sud je našao da je revizija delimično osnovana.

U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju ovaj sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, majka tužilje sada pok. ĐĐ overenim ugovorom o kupoprodaji koji je zaključen ... . godine od tadašnjeg vlasnika EE je kupila 1/20 idealnog dela kp. broj ..., na kojoj se nalazi kuća u ulici ..., upisana u ZKUL ... KO ... . Osnovni ugovor dopunjen je aneksom od ... . godine kojim je konstatovano da je ugovorom od ... . godine kupljeno 1/20 idealnih delova nepokretnosti koje predstavlja stan u prizemlju broj ... od ulaza levo koji gleda na ... ulicu, a koji stan sada nosi oznaku broj ... . Majka tužene je od 1961. godine upisana u zemljišnim knjigama kao vlasnik ovog stana koji je izuzet iz nacionalizacije. Rešenjem od 22.01.1973. godine eksproprisan je od vlasnika ĐĐ, tužiljine majke, stan broj ... u ulici ... u ... u korist Direkcije za izgradnju i rekonstrukciju Beograda, a koja je pravni prethodnik tuženog Zavoda za izgradnju Grada Beograda. Po rešenju o isplati naknade od 03.03.1997. godine za eksproprisanu nepokretnost tadašnjem vlasniku je naknada isplaćena. Rešenje o eksproprijaciji od 22.01.1973. godine poništeno je rešenjem od 10.04.2000. godine koje je postalo pravnosnažno 2004. godine i stan je vraćen u vlasništvo nasledniku ranijeg vlasnika odnosno sada tužilji. Sporni stan koriste najpre kao sustanari majka tužene sa članovima svog porodičnog domaćinstva, među kojima je i tužena BB i to tako što je prvo dobijena na korišćenje soba od 17m² sa korišćenjem zajedničkih prostorija u stanu o čemu je 01.06.1996. godine majka tužene sa kućnim savetom zgrade u ... u ulici zaključila ugovor o korišćenju tog dela stana. Nakon što je jedan od sustanara prestao da koristi deo stana broj ... tužena BB se sa svojom majkom na osnovu odluke NOO Stari grad od 09.02.1962. godine proširila i na ispražnjeni deo stana u površini od 24m² o čijem su korišćenju dana 14.03.1963. godine majka ovde tužene i kućni savet zaključili ugovor o korišćenju dela stana površine 41m². Pošto se 1981. godine i preostali sustanar iselio tužena se sa svojom porodicom proširila i na preostali ispražnjeni deo stana. Nakon što je sporni stan eksproprisan 1973. godine u korist pravnog prethodnika, tuženi Zavod za izgradnju Grada Beograda je 22.01.1990. godine doneo odluku broj 41/9 kojom se saglasio da se na tuženu BB prenese stanarsko pravo njene pokojne majke i da ona može da zaključi ugovor o korišćenju stana broj ... u ulici ... . Na osnovu tog akta tužena BB je 18.04.1991. godine zaključila ugovor o korišćenju stana broj ..., površine 41m² i ugovor o korišćenju stana putem zakupa površine 30m² u koji deo stana se tužena proširila 1991. godine nakon što je sustanar prestao da koristi svoj sustanarski deo stana. Utvrđeno je da je ugovor o otkupu stana koji je zaključen na osnovu pomenutih ugovora o korišćenju stana ništav. Tužena BB sa članovima svog porodičnog domaćinstva ćerkom VV i sinom GG neprekidno stanuje u spornom stanu.

U ovoj parnici tužilja, kojoj je kao pravnom sledbeniku ranijeg vlasnika eksproprisanog stana nakon poništaja rešenja o eksproprijaciji sporni stan vraćen u svojinu, traži da se utvrdi da su ništavi akti tuženih na osnovu kojih su tužena BB sa članovima svog porodičnog domaćinstva stekla pravo korišćenja stana i da se iz stana isele. Tužena BB protivtužbenim zahtevom traži da se utvrdi da ima pravo da nastavi sa korišćenjem stana kao zakupac istog na neodređeno vreme. O ovim zahtevima nižestepeni sudovi su odlučili na način kako je to navedeno.

Pravilno su zaključili nižestepeni sudovi da je akt Zavoda za izgradnju Grada Beograda broj 41/9 od 21.01.1999. godine ništav, kao i da su ništavi ugovori o korišćenju stana broj ... u ulici ..., površine 41m² broj 286/91 koji je zaključen ... . godine između Javnog preduzeća „Stambene usluge“ iz Beograda i BB, kao i ugovor o korišćenju stana broj ... u ulici ... , površine 30m² putem zakupa broj 30/91 od ... . godine zaključen između istih lica. Rešenjem o eksproprijaciji od 22.01.1973. godine sporni stan je eksproprisan i prešao u društvenu svojinu korisnika Direkcije za izgradnju i rekonstrukciju Beograda radi privođenja tadašnjoj urbanističkoj nameni.

Prema odredbi člana 37. Zakona o eksproprijaciji („Službeni list SFRJ“ br. 11/68), koji se primenjivao u vreme eksproprijacije, utvrđena su prava kako sopstvenika nepokretnosti tako i nosioca stanarskog prava a sve se svodi na pravo na naknadu za eksproprisanu nepokretnost. Isti zakon u članu 8. je propisao da eksproprijacijom nepokretnosti korisnik eksproprijacije stiče pravo da tu nepokretnost koristi za svrhe radi kojih je eksproprijacija izvršena za slučaj da korisnik eksproprijacije nepokretnost ne koristi u tu svrhu član 31. stav 3. zakona priznao je pravo ranijem sopstveniku da traži poništaj takvog rešenja u određenom roku, a što je u konkretnom slučaju i realizovano ali tek 2004. godine. Dakle u periodu od eksproprijacije do poništaja rešenja o eksproprijaciji korisnik eksproprijacije je sa nepokretnošću mogao da raspolaže samo u svrhu za koju je ista eksproprisana a ne i radi izdavanja iste u zakup trećim licima, kao što je urađeno u ovom slučaju. S obzirom da je na navedeni način korisnik postupio protivno imperativnoj zakonskoj odredbi onda se takvi akti javljaju kao ništavi shodno odredbi člana 103. stav 1. ZOO, te su otuda pravilno nižestepeni sudovi tako i zaključili kada su akt Zavoda za izgradnju Grada Beograda odnosno ugovore o korišćenju stana oglasili ništavim. Činjenica da je sada pokojna DD, majka tužene BB stekla prava na spornom stanu pre eksproprijacije ne utiče na stav ovog suda o ništavosti tih akata upravo zbog činjenice da se eksproprijacijom nepokretnosti gube prava koja su ranije postojala i uspostavlja se pravo korisnika eksproprijacije na realizaciju svrhe tog postupka, a nosioci stanarskog prava, pa i raniji vlasnici prava koja su imali ostvaruju kroz postupak naknade za eksproprijaciju. S tim u vezi i ukazivanje revizije na ovu okolnost kao i na propise koji su važili u to vreme nije od značaja za drugačije odlučivanje.

Sve su to razlozi zbog kojih je i odbijena revizija tuženih u delu koji se odnosi na punovažnost pomenutih akata stavom prvim izreke ove presude na osnovu člana 414. stav 1. ZPP.

Međutim, pri odlučivanju o tužbenom zahtevu za iseljenje kao i protivtužbenom zahtevu tužene BB za utvrđenje prava da nastavi korišćenje stana kao zakupac, a koje pravo može eventualno biti u odnosu koneksiteta sa prethodnim zahtevom, nižestepeni sudovi nisu pravilno primenili materijalno pravo, te zbog toga nisu ni potpuno utvrdili činjenično stanje. Naime, kao što je navedeno u predmetnom stanu posle svoje majke odnosno pravnog prethodnika nastavila je da živi tužena BB sa svojom decom još od 1952. godine. U tom periodu oni su posedovali akte organa kojima im je priznato pravo na korišćenje tog stana, a za koje akte su oni mogli s pravom da pretpostave da proizvode pravno dejstvo imajući u vidu organe koji su te akte donosile i prirodu pravnih pitanja na koja su se odnosili. S tim u vezi Konvencija za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda u članu 8. stav 1. propisuje da svako ima pravo na poštovanje svog privatnog i porodičnog života, doma i prepiske (tzv. pravo na dom). Ustav Republike Srbije članom 18. propisuje da se Ustavom jemče i kao takva neposredno primenjuju ljudska i manjinska prava potvrđena međunarodnim ugovorima i zakonima. Evropski sud za ljudska prava, kao nadležan za tumačenje i primenu Konvencije u više svojih odluka se izjasnio o pravu na dom. Tako u presudi Olujić protiv Hrvatske (NO 61260/08 od 20.05.2010. godine), Evropski sud navodi da će dom obično biti mesto fizički definisan prostor gde se odvija privatni porodični život. Pojedinac ima pravo na poštovanje svog doma što znači ne samo pravo na konkretan fizički prostor nego i na mirno uživanje tog prostora. Povrede prava na poštovanje doma nisu ograničene samo na konkretne fizičke povrede kao što su neovlašćen ulazak u dom neke osobe nego uključuje i one koji nisu konkretne ili fizičke kao što su buka, imisije, mirisi i drugi oblici mešanja. Pravo na poštovanje doma tesno je vezano sa članom 1. prvog Protokola Evropske konvencije koji se odnosi na neometano uživanje imovine. U nekim svojim odlukama Evropski sud navodi da je kada se radi o poštovanju prava na dom potrebno utvrditi da li postoje dovoljne i trajne veze koje spajaju određeni prostor, stan, zgradu ili drugi objekat sa podnosiocem predstavke za koji on tvrdi da je njegov dom. To ujedno znači da u ovakvim situacijama postoji konkurencija između prava na imovinu koja u konkretnom slučaju uživa tužilja i eventualnog prava na dom na koje se mogu, kao na materijalno pravo o čemu ovaj sud vodi računa po službenoj dužnosti, pozvati tuženici, te je potrebno izvršiti tzv. test proporcionalnosti i oceniti koje od navedenih prava u konkretnom slučaju treba da uživa sudsku zaštitu.

S obzirom da se nižestepeni sudovi nisu u sprovedenom postupku bavili ovim pitanjem, to je u tom delu i odlučeno na osnovu člana 416. ZPP kao u stavu drugom izreke ove presude.

U ponovnom postupku prvostepeni sud će imati u vidu sve što je napred navedeno o odnosu prava na imovinu i prava na dom pa će nakon sprovedenog tzv. testa proporcionalnosti i utvrđenja bitnih činjenica i u ovom delu doneti na zakonu zasnovanu odluku.

Predsednik veća-sudija

Božidar Vujičić,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić