U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Jasminke Stanojević, predsednika veća, Spomenke Zarić i Biserke Živanović, članova veća, u parnici tužilaca AA i BB, oba iz ..., VV iz ..., kao pravnog sledbenika sada pok. GG, biv.iz ..., DD i ĐĐ, oba iz ..., EE, rođene ... i ŽŽ, obe iz ..., ZZ iz ... i II iz ..., čiji je punomoćnik Slobodan Dragutinović, advokat iz ..., protiv tužene Opštine Paraćin, koju zastupa Opštinsko pravobranilaštvo Paraćin, radi naknade za faktički izvršenu eksproprijaciju, odlučujući o reviziji tužene izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Kragujevcu Gž 4000/2017 od 23.11.2018. godine, u sednici veća od 27.10.2021. godine, doneo je

P R E S U D U

PREINAČUJU SE presuda Apelacionog suda u Kragujevcu Gž 4000/2017 od 23.11.2018. godine, u stavu prvom izreke i presuda Višeg suda u Jagodini P 27/14 od 14.06.2017. godine, ispravljena rešenjem od 17.08.2017. godine, u stavu prvom izreke, tako što SE ODBIJA kao neosnovan zahtev tužilaca da se tužena obaveže da im za izvršenu faktičku eksproprijaciju k.p. br. ... (stari broj) i to delove ove parcele: k.p. br. ... (novi broj), sa delom od 251 m2, k.p.br. ... (novi broj) sa delom od 243 m2, k.p. br. ... (novi broj) sa delom od 244 m2 i k.p. br. ... (novi broj) sa delom od 229 m2 KO ... grad, ukupne površine 9,67 ari isplati iznos od 48.553,07 evra, u dinarskoj protivvrednosti, sa zateznom kamatom na ovaj iznos po stopi koju propisuje Evropska centralna banka za evro i to u dinarskoj protivvrednosti, po najpovoljnijem kursu NBS na dan isplate, počev od 22.05.2017. godine do konačne isplate.

OBAVEZUJU SE tužioci da tuženoj naknade troškove revizijskog postupka u iznosu od 45.000,00 dinara, u roku od 15 dana od dana prijema presude.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Višeg suda u Jagodini P 27/14 od 14.06.2017. godine, ispravljenom rešenjem od 17.08.2017. godine, delimično je usvojen tužbeni zahtev tužilaca i tužena obavezana da im za izvršenu faktičku eksproprijaciju k.p. br. ... (stari broj) i to delove ove parcele kako je to navedeno u ovom delu izreke, ukupne površine 9,67 ari, isplati iznos od 48.553,07 evra, u dinarskoj protivvrednosti, sa zateznom kamatom na ovaj iznos po stopi koju propisuju Evropska centralna banka za evro i to u dinarskoj protivvrednosti, po najpovoljnijem kursu NBS na dan isplate, počev od 22.05.2017. godine do donačne isplate. Stavom drugim izreke, odbijen je kao neosnovan tužbeni zahtev da se tužena obaveže da tužiocima na ime naknade za faktički izvršenu eksproprijaciju k.p.br. ... KO ... grad za površinu od još 87 ari isplati iznos iznad dosuđenog u stavu prvom izreke do traženih 485.380,07 evra u dinarskoj protivvrednosti sa kamatom označenom u ovom delu izreke, dok je stavom trećim izreke, obavezana tužena da tužiocima naknadi troškove parničnog postupka.

Presudom Apelacionog suda u Kragujevcu Gž 4000/2017 od 23.11.2018. godine, stavom prvim izreke, odbijena je kao neosnovana žalba tužene i prvostepena presuda potvrđena u stavu prvom izreke. Stavom drugim izreke, prvostepena presuda je ukinuta u stavovima drugom i trećem izreke i u ukinutim delovima predmet vraćen prvostepenom sudu na ponovno suđenje. Stavom trećim izreke, odbijena je kao neosnovana žalba tužene i potvrđeno rešenje prvostepenog suda od 17.08.2017. godine, a stavom četvrtim izreke, ukinuto rešenje prvostepenog suda od 09.02.2018. godine i predmet vraćen prvostepenom sudu na ponovno rešavanje.

Protiv pravnosnažnog dela presude donete u drugom stepenu, tužena je blagovremeno izjavila reviziju zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu na osnovu člana 408. Zakona o parničnom postupku – ZPP i utvrdio da je revizija osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužioci su pravni sledbenici sada pok. JJ, biv. iz ... Na ime pok. JJ bila je upisana kat.parc. ... KO ..., njiva 1.klase, površine 96,67 ari. Navedena parcela je na osnovu rešenja od 19.08.1953. godine izuzeta i prešla u poljoprivredni zemljišni fond, jer je poljoprivredno gazdinstvo KK, zeta pok. JJ - muža njene kćerke LL, prelazilo tadašnji dozvoljeni maksimum od 10 hektara, tako da je ova parcela postala opštenarodna imovina kojom upravlja opština, a KK je isplaćena naknada u iznosu od tadašnjih 96,00 dinara. Po donošenju Zakona o nacionalizaciji, ova parcela koja je bila poljoprivredno zemljište, ulazi u područje građevinskog zemljišta, a kasnije dolazi do cepanja parcele u skladu sa urbanističkim planovima. Po donošenju Zakona o načinu i uslovima priznavanja prava i vraćanja zemljišta koje je prešlo u društvenu svojinu po osnovu PZF .... KK na ime oduzete k.p. br. ..., površine 96,67 ari, rešenjem nadležnog organa u upravnom postupku se vraćaju druge parcele (pošto povraćaj oduzete parcele iz navedenih razloga nije bio više moguć) i to k.p. br. ... KO ..., u površini od 1.18.50 ha i k.p. br. ... površine 45 ari KO .... Na taj način je za oduzetu parcelu, pored izvršene novčane naknade 1953. godine, izvršena ponovna naknada, ovog puta u naturi, davanjem drugog odgovarajućeg poljoprivrednog zemljišta umesto parcele koja je, po izvršenoj nacionalizaciji, 1959. godine postala gradsko građevinsko zemljište. Nalazeći da je naknada za izuzetu parcelu, i u novčanom i u naturalnom obliku, data nevlasniku – zetu pok. JJ umesto njoj lično, nižestepeni sudovi o postavljenom tužbenom zahtevu odlučuju primenom instituta tzv.faktičke eksproprijacije i tužiocima kao zakonskim naslednicima pok. JJ dosuđuju naknadu prema tržišnoj vrednosti oduzete parcele, a u visini utvrđenoj veštačenjem. Nižestepeni sudovi pri tom zaključuju da je nebitan stepen srodstva svakog od tužilaca u odnosu na pok. JJ, da nije od značaja ni da li svi zakonski naslednici potražuju podnetom tužbom naknadu, da nije od značaja ni ko od tužilaca je istovremeno i zakonski naslednik LL i da je sve to pitanje od značaja za izvršni, a ne ovaj parnični postupak. Zaključuju da je tužena bila dužna da dokaže da je pok. JJ bila član porodičnog domaćinstva svog zeta KK, a da tužena to nije dokazala.

Na ovako utvrđeno činjenično stanje, nižestepeni sudovi su pogrešno primenili materijalno pravo kada su usvojili tužbeni zahtev.

Pogrešan je stav nižestepenih sudova o irelevantnosti utvrđivanja stepena srodstva tužilaca sa pok. JJ, a time i o visini njihovih suvlasničkih udela. Tačno je da ne moraju svi zakonski naslednici da potražuju naknadu i da se nađu u svojstvu tužilaca u ovoj parnici, ali se naslednicima koji su se opredelili za tužbu ne može priznati udeo koji bi prevazišao njihov nasledni deo po zakonskom osnovu nasleđivanja (kod nesporne činjenice da ostavinski postupak iza smrti pok. JJ nije vođen, jer je umrla bez imovine). Postupak zakonskog nasleđivanja je precizno uređen odredbama Zakona o nasleđivanju, nasleđuje se po naslednim redovima, a naslednici bližeg naslednog reda isključuju iz nasleđa naslednike daljeg naslednog reda, uz primenu prava predstavljanja. Nasleđa se otvaraju smrću ostavioca i raspravljaju prema tada važećem Zakonu o nasleđivanju. Iz nespornih pisanih dokaza u spisima utvrđuje se da je pok. JJ rođena 1884. godine, da je umrla 11.09.1974. godine u ..., da je, na primer, njena kćerka LJLJ rođena 1907. godine, a umrla 1985. godine, takođe u ..., pa je jasno da se radi o vrlo dugom vremenskom periodu u kojem su tužioci bili po zakonu pozivani na nasleđe svojih umrlih pravnih prethodnika. Ne može se prihvatiti ni zaključak nižestepenih sudova da je teret dokazivanja činjenice da je pok. JJ činila porodično domaćinstvo sa svojom kćerkom LJLJ i zetom KK bio isključivo na tuženoj i da sadržina zapisnika iz vođenih upravnih postupaka, na koje se tužena u postupku pozivala, a prema kojima je KK živeo u istom domaćinstvu sa svojom suprugom i taštom, sada pok. JJ, a koje navode njegova kćerka MM, jedna od tužilaca koja je tokom ove parnice preminula, iako tada prisutna, nije osporila, nisu od značaja za ovu parnicu. Ovo sve u svetlu činjenice da je, kao što je navedeno, pok. JJ rođena 1884. godine u ..., da je u ... i preminula 1974. godine, da je njena kćerka LJLJ, rođena 1907. godine preminula 1985. godine u ..., kao domaćica, a da je sporna kat.parc.izuzeta i prešla u poljoprivredni zemljišni fond rešenjem Komisije za poljoprivredno zemljište od 19.08.1953. godine, a po osnovu tada važećeg Zakona o poljoprivrednom zemljišnom fondu opštenarodne imovine i dodeljivanja zemljišta poljoprivrednim organizacijama (''Službeni list FNRJ'', br. 22/53), a prema kome se zemlja oduzimala od porodičnog domaćinstva, preko tada dozvoljenog maksimuma od 10 hektara, a da se u ukupnoj količini obradivog zemljišta domaćinstva uračunava i zemljište starešine domaćinstva, kao i zemljište članova tog domaćinstva, bez obzira na čije je ime pravo svojine na zemljištu upisano. I prema tadašnjim ustavnim rešenjima zemljoradnicima je bilo zajemčeno pravo svojine na obradivo poljoprivredno zemljište od najviše 10 hektara, takođe po domaćinstvu. Pritom, kada nižestepeni sudovi utvrđuju da su tužioci zakonski nasledinici pok. JJ i da zbog toga nije od značaja činjenica da je naknada za izuzetu parcelu isplaćena njenom zetu KK, sudovi ignorišu očiglednu činjenicu da su, kako proizlazi iz samih navoda tužbe i priloženih izvoda iz matičnih knjiga, tužioci velikom većinom direktni potomci JJ kćerke LjLji njenog supruga, a JJ zeta KK, a što sve dalje znači da je naknada isplaćena njihovom pravnom prethodniku.

Postupak vraćanja zemljišta oduzetog po osnovu Zakona o poljoprivrednom zemljišnom fondu društvene svojine i dodeljivanju zemlje poljoprivrednim organizacijama, uređen je Zakonom o načinu i uslovima priznavanja prava i vraćanja zemljišta koje je prešlo u društvenu svojinu po osnovu PZF i konfiskacijom zbog neizvršenih obaveza iz obaveznog otkupa poljoprivrednih proizvoda (''Službeni glasnik RS'', br. 18/1991 sa izmenama i dopunama). U vreme kada je parcela br. ..., koja je bila poljoprivredno zemljište, postala građevinsko zemljište, ona više nije bila u privatnoj svojini, i to još od 1953. godine, dakle nije oduzeta iz privatne svojine, odnosno nije eksproprisana bez naknade, kako to utvrđuju nižestepeni sudovi, nalazeći da sporni pravni odnos treba raspraviti primenom instituta tzv.faktičke eksproprijacije, samo zbog činjenice da je to sada urbanizovano zemljište, na kojem su izgrađene ulice i druga dobra u opštoj upotrebi. Očigledno je da utvrđeno činjenično stanje ne predstavlja podlogu za zaključak da se radi o faktičkoj eksproprijaciji jer pravni prethodnik tužilaca (bila to JJ ili KK) nije faktički lišen poseda predmetne parcele radi njenog privođenja nameni za dobro od opšteg interesa.

Kako je, iz iznetih razloga, na utvrđeno činjenično stanje pogrešno primenjeno materijalno pravo kada je sporni odnos rešen primenom pravila o tzv.faktičkoj eksproprijaciji, Vrhovni kasacioni sud je reviziju tužene usvojio i nižestepene presude preinačio u pobijanim delovima, primenom člana 416. stav 1. ZPP.

Tuženoj su dosuđeni revizijski troškovi i to na ime traženih troškova za sastav revizije prema važećoj Advokatskoj tarifi i članu 10. Zakona o pravobranilaštvu, a prema vrednosti predmeta spora u delu u kojem je revizijom odlučeno. Vrhovni kasacioni sud u ovoj fazi postupka nije mogao da odluči o troškovima celokupnog postupka, s obzirom da je prvostepenom presudom tužbeni zahtev delimično usvojen, da je presudom Apelacionog suda prvostepena presuda ukinuta u odbijajućem delu izreke i u pogledu odluke o troškovima postupka i vraćena prvostepenom sudu na ponovno suđenje, pa će se o troškovima postupka odlučiti prema konačnom uspehu stranaka u sporu.

Predsednik veća-sudija

Jasminka Stanojević,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić