O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Valjevu, Sudska jedinica Lajkovac P 3094/10 (1993.) od 14.06.2012. godine, ispravljenom rešenjima Osnovnog suda u Ubu P 3094/10 od 05.06.2013. godine, 21.09.2013. godine i 08.12.2016. godine, stavom prvim izreke, delimično je usvojen tužbeni zahtev i obavezana tužena Republika Srbija da tužiocima svakom pojedinačno isplati naknadu štete pričinjene nezakonitim zauzimanjem i uništenjem njihovih nepokretnosti koje su u posedu tuženih i naknadu štete za delove nepokretnosti koje nisu u posedu tuženih ali su delatnošću tuženih učinjene nepodobnim za korišćenje, i to: BB, iznos od 517.920,00 dinara za zemljište u površini od 0.49,80 ha; VV, iznos od 170.560,00 dinara za zemljište u površini od 0.16,40 ha; GG i DD iznos od 172.224,00 dinara za zemljište u površini od 0.16,56 ha. Stavom drugim izreke, odbijen je kao neosnovan tužbeni zahtev da se obaveže tužena Republika Srbija da tužiocima isplati na ime naknade izgubljene dobiti zbog nekorišćenja zemljišta i to: tužiocu BB iznos od 391.860,00 dinara, tužiocu VV iznos od 110.880,00 dinara, tužiocima GG i DD iznos od 108.864,00 dinara. Stavom trećim izreke, odbijen je tužbeni zahtev tužilaca u odnosu na tuženog JP „Srbijavode“, Vodoprivredni centar „Sava-Dunav“ Beograd. Stavom četvrtim izreke, obavezani su tužioci da tuženom JP „Srbijavode“, Vodoprivredni centar „Sava- Dunav“ Beograd, na ime troškova parničnog postupka solidarno isplate iznos od 135.750,00 dinara. Stavom petim izreke, obavezana je tužena Republika Srbija- Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, da tužiocima na ime troškova parničnog postupka isplati iznos od 1.118.621,54 dinara.

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž 1626/17 od 04.10.2017. godine, stavom prvim izreke, potvrđena je presuda Osnovnog suda u Valjevu, Sudska jedinica Lajkovac P 3094/10 od 14.06.2012. godine, ispravljena rešenjima Osnovnog suda u Ubu P br 3094/10 od 05.06.2013. godine, 21.09.2013. godine i 08.12.2016. godine, u stavu drugom izreke, i u tom delu žalba tužioca je odbijena kao neosnovana. Stavom drugim izreke, preinačena je presuda Osnovnog suda u Valjevu, Sudska jedinica Lajkovac P 3094/10 od 14.06.2012. godine, ispravljena rešenjima Osnovnog suda u Ubu P br 3094/10 od 05.06.2013. godine, 21.09.2013. godine i 08.12.2016. godine, u stavu prvom i trećem izreke, tako što je: pod A) delimično usvojen tužbeni zahtev i obavezan tuženi Javno vodoprivredno preduzeće „Srbijavode“, Vodoprivredni centar „Sava- Dunav“, da na ime faktičke eksproprijacije isplati tužiocima: BB iznos od 517.920,00 dinara, za zemljište u površini od 0.49,80 ha, VV iznos od 170.560,00 dinara, za zemljište u površini od 0.16,40 ha, GG i DD iznos od 172.224,00 dinara, za zemljište u površini od 0.16,56 ha, a preko dosuđenog iznosa odbijen tužbeni zahtev u odnosu na tuženog Javno vodoprivredno preduzeće „Srbijavode“, Vodoprivredni centar „Sava-Dunav“, kojim je tražena naknada izgubljene dobiti zbog nekorišćenja zemljišta i to: za tužioca BB iznos od 391.860,00 dinara, za tužioca VV iznos od 110.880,00 dinara i tužioce GG i DD, iznos od 108.864,00 dinara, dok je pod B) odbijen tužbeni zahtev da se tužena Republika Srbija -Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede obaveže da na ime faktičke eksproprijacije isplati tužiocima: BB iznos od 517.920,00 dinara za zemljište u površini od 0.49,80 ha, VV iznos od 170.560,00 dinara za zemljište u površini od 0.16,40 ha i GG i DD iznos od 172.224,00 dinara za zemljište u površini od 0.16,56 ha. Stavom trećim izreke, odbijen je zahtev tužilaca za naknadu troškova parničnog postupka, kao neosnovan. Stavom četvrtim izreke, preinačeno je rešenje Osnovnog suda u Ubu P 5116/10 od 02.11.2010. godine, ispravljeno rešenjem Osnovnog suda u Ubu P 3094/10 od 08.12.2016. godine (koje predstavlja peti stav izreke presude Osnovnog suda u Valjevu- Sudska jedinica Lajkovac P 3094/10 od 14.06.2012. godine), pa su obavezani tužioci da tuženoj Republici Srbiji-Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, na ime troškova parničnog postupka, isplate iznos od 90.000,00 dinara.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tuženi Javno vodoprivredno preduzeće „Srbijavode“, Vodoprivredni centar „Sava-Dunav“ je, na osnovu člana 395. Zakona o parničnom postupku(„Službeni glasnik RS“, broj 125/04, 111/09 - ZPP), koji se u ovom postupku primenjuje na osnovu člana 506. stav 1. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, br. 72/11), blagovremeno izjavio reviziju, radi ujednačavanja sudske prakse.

Tužioci su podneli odgovor na reviziju.

Apelacioni sud u Beogradu je rešenjem R3 21/18 od 22.03.2018. godine predložio Vrhovnom kasacionom sudu odlučivanje o izjavljenoj reviziji na osnovu člana 395. ZPP, sa obrazloženjem da je odlučivanje potrebno radi ujednačavanja sudske prakse.

Odredbom člana 395. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, broj 125/04, 111/09 – u daljem tekstu: ZPP), propisano je da je revizija izuzetno dozvoljena i protiv drugostepene presude koja se ne bi mogla pobijati revizijom po članu 394. ovog zakona, kad je po oceni apelacionog suda o dopuštenosti ove revizije potrebno da se razmotre pravna pitanja od opšteg interesa, ujednači sudska praksa ili kada je potrebno novo tumačenje prava.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, postoje zakonski uslovi za odlučivanje o reviziji tuženog kao izuzetno dozvoljenoj, u smislu člana 395. ZPP, radi ujednačavanja sudske prakse i novog tumačenja materijalnog prava u pogledu pasivne legitimacije tuženih, imajući u vidu priložene pravnosnažne sudske presude donete protiv istih tuženih u bitno sličnim činjeničnopravnim situacijama, kojima je odlučeno na drugačiji način u odnosu na pobijanu presudu.

Iz navedenih razloga, Vrhovni kasacioni sud je odlučio kao u prvom stavu izreke.

Ispitujući pobijanu presudu u smislu člana 399. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, broj 125/04, 111/09), Vrhovni kasacioni sud je našao da je revizija osnovana.

U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 361. stav 2. tačka 9. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, usled postojanja opšteg interesa za regulaciju toka reke Kolubare, tokom 1987. godine pravnim prethodnicima tužilaca je eksproprisano više katatarskih parcela rešenjima Opštine Lajkovac, Opštinskog sekretarijata za urbanizam, komunalno-stambene delatnosti i saobraćaj, i vlasnicima je isplaćena odgovarajuća naknada za oduzeto zemljište. Eksproprijacija je izvršena u korist Regionalne samoupravne zajednice za vodoprivredu Podrinjsko-Kolubarskog regiona. Prilikom izvođenja radova na regulaciji korita reke Kolubare, pored parcela koje su eksproprisane, zauzete su i druge parcele koje nisu obuhvaćene rešenjima o eksproprijaciji. Na tim parcelama su izgrađeni zaštitni nasipi i šetališta, postavljeni su elektrostubovi sa električnom mrežom, podignute su montažne kućice, i dr., tako da je zemljište potpuno privedeno nameni i predstavlja dobro u opštoj upotrebi kao deo uređenog korita reke Kolubare. Veštačenjem je utvrđeno da je sada pok. tužiocu BB, čiji je pravni sledbenik AA, zauzeto neeksproprisano zemljište u ukupnoj površini od 49,80 ari, tužiocu VV zemljište u ukupnoj površini od 16,40 ari i tužiocima GG i DD u ukupnoj površini od 16,56 ari. Na osnovu konkretizovanih parametara (vrsta zemljišta, položaj, namena, kvalitet, način korišćenja i opremljenost infrastrukturom), imajući u vidu i tržišnu cenu sličnog zemljišta u neposrednoj blizini, kako u slobodnom prometu tako i cenu koja je isplaćivana vlasnicima u postupku eksproprijacije, veštačenjem je utvrđena tržišna vrednost 1m2 predmetnih nepokretnosti u iznosu od 1 evra u dinarskoj protivrednosti po srednjem kursu NBS na dan veštačenja, odnosno 104,00 dinara po 1m2. Po toj ceni i prema zauzetoj površini, utvrđeni su iznosi koji pripadaju svakom od tužilaca, koji su dosuđeni nižestepenim presudama.

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su ocenili da tužiocima koji su lišeni prava svojine na navedenom zemljištu a nije im isplaćena odgovarajuća naknada, pripada tražena novčana naknada u visini prosečne tržišne vrednosti nepokretnosti na datoj lokaciji utvrđene veštačenjem.

Međutim, prilikom ocene prigovora pasivne legitimacije i odlučivanja o obvezniku plaćanja naknade, nižestepeni sudovi su zauzeli različita stanovišta.

Prvostepeni sud je smatrao da je predmetno zemljište na opisani način prešlo iz privatnog poseda u državnu (javnu) svojinu, zbog čega je obavezao tuženu Republiku Srbiju na isplatu utvrđene naknade.

Suprotno tome, drugostepeni sud je ocenio da je u nižestepenoj presudi pogrešno primenjeno materijalno pravo, pa je polazeći od odredbi Zakona o eksproprijaciji koji je bio na snazi u vreme oduzimanja zemljišta, po kome je obveznik plaćanja naknade za eksproprisano zemljište korisnik eksproprijacije, i činjnice da je predmetno zemljište oduzeto tužiocima prilikom ekspropijacije susednih parcela izvršene u korist pravnog prethodnika tuženog JP „Srbijavode“, Vodoprivredni centar „Sava-Dunav“ Beograd, – Regionalne samoupravne interesne zajednice za vodoprivredu Podrinjsko-Kolubarskog regiona, koja je u nadležnosti imala upravljanje vodnim tokovima, zaključio da je i predmetna faktička eksproprijacija izvršena u korist te zajednice. S obzirom da su, u skladu sa donošenjem Zakona o vodama („Službeni glasnik SRS“, br.33/75) i kasnijim izmenama tog zakona, uvek postojale organizacije u čijoj nadležnosti je bilo upravljanje vodnim resursima i izgradnja i održavanje vodne mreže i vodotokova, osnivanjem tuženog Javnog vodoprivrednog preduzeća „Srbijavode“ 01.01.1997. godine, ovo preduzeće je postalo zakonski sukcesor ranijeg tela koje je bilo nadležno za održavanje vodnih resursa i time obveznik plaćanja naknade za oduzeto predmetno zemljište. Iz tog razloga je preinačio prvostepenu presudu i obavezao navedenog tuženog na isplatu.

Vrhovni kasacioni sud smatra da je pravilno stanovište nižestepenih sudova da tužioci imaju pravo na novčanu naknadu za oduzeto zemljište, koju tužbom u ovoj parnici traže, s tim da je obveznik isplate naknade tužena Republika Srbija a ne tuženi Javno vodoprivredno preduzeće „Srbijavode“, Vodoprivredni centar „Sava- Dunav“, zbog čega je ocenio da je pobijanom drugostepenom presudom pogrešno primenjeno materijalno pravo.

Odredbama Zakona o eksproprijaciji („Službeni glasnik SRS“ br. 40/84 53/87), koji je važio u vreme oduzimanja zemljišta tužiocima, kao i odredbama važećeg Zakona o eksproprijaciji („Službeni glasnik RS“ br. 53/95, „Sl. list SRJ“ br. 16/2001 i „ Sl. glasnik RS“ br. 23/2001, 20/2009, 55/2013 - Odluka Ustavnog suda, 106/2016 – Autentično tumačenje), propisani su postupak i procedura oduzimanja nepokretnosti u skladu sa prethodno utvrđenim javnim interesom a u cilju privođenja nameni ovih nepokretnosti u opštem interesu, koji postupak sprovodi organ uprave na čijoj se teritoriji nalazi nepokretnost koja je predmet eksproprijacije. Ovim odredbama regulisano je i pitanje određivanja naknade za oduzetu nepokretnost. Međutim, kada se oduzimanje nepokretnosti od vlasnika ili korisnika vrši bez njegove saglasnosti ili bez postojanja odluke nadležnog organa o oduzimanju zemljišta, a u cilju ostvarivanja nekog unapred utvrđenog javnog ili opšteg interesa, kao što su izgradnja puteva, ulica, objekata od javnog i opšteg interesa i drugo, radi se o faktičkoj eksproprijaciji. S ozbirom da je pravo na imovinu garantovano članom 1. Protokola 1. Evropske konvencije o ljudskim pravima, kao i da Ustav RS u članu 58. stav 1. proklamuje pravo na mirno uživanje svojine i drugih imovinskih prava stečenih na osnovu zakona, a u stavu 2. da pravo svojine može biti oduzeto ili ograničeno samo u javnom interesu utvrđenom na osnovu zakona, uz naknadu koja ne može biti niža od tržišne, to u situaciji oduzimanja nepokretnosti bez zakonom sprovedenog postupka, vlasniku odnosno korisniku nepokretnosti, pripada pravična novčana naknada u visini tržišne vrednosti oduzete nepokretnosti koju je dužan da plati onaj subjekt u čiju imovinu prelazi pravo svojine ili drugo imovinsko pravo na toj nepokretnosti.

U konkretnom slučaju, nije izvršena eksproprijacija već je predmetno zemljište u označenim površinama faktički oduzeto tužiocima prilikom izvođenja radova na regulaciji korita reke Kolubare, tako što je postalo zemljište u sastavu korita i zaštitnog pojasa reke i na njemu izgrađeni objekti od opšteg značaja, na koji način je zemljište prešlo u državnu (javnu) svojinu Republike Srbije i postalo dobro u opštoj upotrebi. Kako je nesumnjivo utvrđeno da su usled toga tužioci onemogućeni da koriste svoje parcele u navedenim delovima, tužena Republika Srbija je odgovorna i pasivno legitimisana u ovoj parnici za isplatu naknade na osnovu odredbi člana 1. stav 1. tačka 1. i člana 47. Zakona o sredstvima u svojini Republike Srbije („Službeni glasnik RS“, br. 53/95...101/2005) i člana 1, 2, 3, 10. stav 1. i 7. Zakona o javnoj svojini ( „Službeni glasnik RS“, br. 72/11...113/17).

Takođe, odredbama člana 5. stav 1. i 2. Zakona o vodama („Službeni glasnik RS“, br. 30/2010) propisano je da su vode dobro od opšteg interesa i u državnoj svojini; da su vode i vodno zemljište u javnoj svojini javno vodno dobro, a odredbom člana 24. stav 2. i 3. istog Zakona, da je upravljanje vodama u nadležnosti Republike Srbije i da se upravljanje ostvaruje preko Ministarstva i drugih nadležnih ministarstava, organa autonomne pokrajine, organa jedinice lokalne samouprave i javnog vodoprivrednog preduzeća. Prema tome, vode i javno vodno zemljište su u državnoj odnosno javnoj svojini Republike Srbije, a tuženo javno vodoprivredno preduzeće osnovano je od strane države Zakonom o izmenama i dopunama Zakona o vodima („Službeni glasnik SRS“, br.54/96) radi obavljanja delatnosti od javnog odnosno opšteg interesa i sredstva za obavljanje svoje delatnosti dobija iz naknada propisanih zakonom, kao i sredstava budžeta Republike Srbije, te stoga on ne može biti obveznik naknade.

Osim navedenog, tuženi JVP „Srbijavode“ nije pravni sledbenik regionalne vodoprivredne samoupravne interesne zajednice u čiju korist je izvršena eksproprijacija zemljišta na tom području, osim parcela tužilaca, za potrebe uređenja korita reke Kolubare, već Fond za vode, koji je prestao sa radom navedenim izmenama i dopunama Zakona o vodama, a od 01.01.1997. godine, njegova prava, obaveze i odgovornosti preuzelo je Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede. Zato je bez značaja što je krajnji korisnik eksproprijacije okolnih pracela po zakonom sprovedenom postupku bila regionalna samoupravna interesna zajednica za vodoprivredu Podrinjsko-Kolubarskog regiona.

Iz navedenih razloga, na osnovu člana 407.stav 1. ZPP odlučeno je kao u drugom stavu izreke.

Tuženi – revident je uspeo u postupku po reviziji pa mu pripadaju troškovi postupka koje je tražio i opredelio i to za sastav revizije u iznosu 45.000,00 dinara, zbog čega je primenom člana 149. stav 1, 150, 159. stav 1 - 3 i člana 161. stav 2, odlučeno kao u stavu trećem izreke ove presude.

Predsednik veća - sudija

Branislav Bosiljković,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić