Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužena je blagovremeno izjavila reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pobijanu drugostepenu presudu primenom člana 405. u vezi člana 403. stav 2. tačka 2. ZPP („Službeni glasnik RS“ br. 72/11 ... 18/20), Vrhovni kasacioni sud je našao da revizija tužene nije osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, kat. parcela .., ukupne površine 2413 m2, po nameni poljoprivredno zemljište (njiva druge klase, površine 1543 m2 i njiva treće klase površine 807 m2) bila je upisana u listu nepokretnosti .. KO ..., kao svojina tužioca sa 1/1. Rešenjem RGZ SKN Vladičin Han od 16.01.2013. godine (po zahtevu opštinske uprave) dozvoljena je promena namene navedenog zemljišta sa poljoprivrednog u građevinsko zemljište van granica gradskog građevinskog zemljišta po osnovu Odluke o utvrđivanju i prostornom planu opštine Vladičin Han i popisa kat. parcela kojima je promenjena namena. Rešenjem opštinske uprave Vladičin Han od 11.03.2013. godine, eksproprisana je u korist iste opštine predmetna kat. parcela .. KO ... (njiva druge klase površine 1543 m2 i njiva treće klase površine 807 m2), u vlasništvu tužioca, uz naknadu radi izgradnje saobraćajnice u ovoj opštini u skladu sa Planom detaljne regulacije industrijske zone Vladičin Han („Službeni glasnik Grada Vranja“ br.25/10) sa pozivanjem na član 5. Zakona o izmenama i dopunama Zakona o eksproprijaciji.

Prema izveštaju Poreske uprave o tržišnim vrednostima poljoprivrednog zemljišta i građevinskog zemljišta izvan građevinskog područja po m2 u KO ... od 11.03.2013. godine (koji je pribavljen u upravnom postupku radi postizanja naknade, pre donošenja rešenja) cena za obradivo zemljište (njive i šume) prve klasa je 104,00 dinara/m2, a za zemljišta pete klase 57,00 dinara/m2. Zaključkom opštinske uprave o utvrđivanju cene zemljišta po m2 u KO ... od 11.03.2013. godine, data je ponuda po nešto višim cenama po m2 od procene poreske uprave (za zemljište prve klase 424,00 dinara/ m2, za zemljište druge klase 288,00 dinara/m2 i za zemljište treće klase 252,00 dinara/m2). Stranke su 07.05.2013. godine zaključile predmetni sporazum o naknadi za zemljište – kat. parcelu .., površine 2413 m2, list nepokretnosti .. KO ... na iznos od 663.624,00 dinara (za deo koji predstavlja njivu druge klase po ceni od 288,00 dinara/m2 i za deo koji predstavlja njivu treće klase po ceni od 252,00 dinara/m2). Veštačenjem je utvrđeno da vrednost eksproprisanog zemljišta, kao građevinskog zemljišta van gradskog građevinskog područja, u vreme zaključenja sporazuma iznosi 843,50 dinara/ m2, a na dan dopunskog veštačenja 13.11.2017. godine iznosi 862,00 dinara/ m2 (na osnovu prosečnih cena m2 odgovarajućeg zemljišta i utvrđivanje poreza na promet za 2013. – 2015. godinu) što ukupno iznosi 2.080.006,00 dinara.

Polazeći od utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je odbio tužbeni zahtev kao neosnovan jer je u vreme utvrđivanja naknade po predmetnom sporazumu stranaka navedena nepokretnost već bila sa promenjenom namenom zemljišta – bila je građevinsko zemljište izvan granica gradskog građevinskog područja, koji status zemljišta je morao biti poznat tužiocu. S toga predmetni sporazum nije protivan Ustavu RS (član 58.) kojim se jemči mirno uživanje svojine i drugih imovinskih prava stečenih po osnovu zakona i drugih prinudnih propisa (Zakon o planiranju i izgradnji, Zakon o eksproprijaciji i Zakon o državnom premeru i katastru), zbog čega nalaz i mišljenje veštaka, koji je cenio, nije smatrao od značaja za drugačiju odluku u ovoj pravnoj stvari.

Drugostepeni sud, za razliku od prvostepenog suda, je smatrao da tužbeni zahtev tužioca osnovan i da je sporazum o visini naknade za eksproprisanu nepokretnost koji je zaključen između tužioca i tužene protivan prinudnim propisima, javnom poretku i dobrim običajima i da je ništav u smislu odredbe člana 103. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima (ZOO). Prema stanovištu drugostepenog suda navedenim sporazumom povređen je prinudni propis i to Zakon o eksproprijaciji kojim je propisano da se za oduzimanje svojine na nepokretnosti radi ostvarenja javnog interesa garantuje isplata tržišne vrednosti oduzetog zemljišta, a time i pravo vlasnika zemljišta na imovinu garantovano Ustavom RS (član 58.). Kako osporenim sporazumom naknada za oduzeto zemljište nije bila u razumnom odnosu sa stvarnom vrednošću i statusom zemljišta, to je tužiocu određena i izvršena isplata naknade suprotno Zakonu o eksproprijaciji, kao prinudnom propisu. Kako je u konkretnom slučaju tužiocu zemljište eksproprisano za potrebe izgradnje saobraćajnice u Opštini Vladičin Han, zbog čega vraćanje zemljišta nije moguće, tužena je u obavezi da tužiocu na osnovu člana 104. stav 1. ZOO isplati naknadu u novcu u visini razlike između isplaćene cene za poljoprivredno zemljište (663.624,00 dinara) i tržišne vrednosti zemljišta kao gradskog građevinskog zemljišta van granica gradskog građevinskog zemljišta (2.080.006,00 dinara), odnosno iznos od 1.416.382,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od presuđenja do isplate u smislu člana 277. stav 1. u vezi člana 189. stav 2. ZOO.

Na utvrđeno činjenično stanje, drugostepeni sud je pravilno primenio materijalno pravo.

Odredbom člana 1. Zakona o eksproprijaciji (“Službeni glasnik RS”, br. 53/95, 23/01 - SUS, 20/09, 55/13 - US, 106/16 - Autentično tumačenje), propisano je da se nepokretnosti mogu eksproprisati ili se svojina na njima može ograničiti samo u javnom interesu utvrđenom na osnovu zakona, uz naknadu koja ne može biti niža od tržišne. Po odredbi člana 41. stav 2. tog zakona, visina naknade u novcu za eksproprisane nepokretnosti određuju se po tržišnoj ceni, prema okolnostima u vreme zaključenja sporazuma o naknadi, a ako sporazum nije postignut, prema okolnostima u vreme donošenja odluke o naknadi. Navedenim zakonom (član 56. stavovi 2. i 3.) propisana je dužnost korisnika eksproprijacije da organu nadležnom za sporazumno utvrđivanje naknade podnese pismenu ponudu o obliku i visini naknade, u roku koji ne može biti duži od 15 dana od dana pravnosnažnosti rešenja o eksproprijaciji. Organ opštinske uprave koji sporovodi postupak sporazumnog određivanja naknade bez odlaganja dostavlja ponudu ranijem sopstveniku eksproprisane nepokretnosti, a od upravnih i drugih organa i organizacija pribavlja obaveštenja o činjenicama koje mogu biti od značaja za sporazumno određivanje naknade, čija visina mora biti u skladu sa statusom eksproprisanog zemljišta.

Odredbom člana 117. stav 1. Zakona o državnom premeru i katastru (“Službeni glasnik RS”, br. 72/09 ... 9/20) propisano je da je imalac prava na nepokretnosti dužan je da u roku od 30 dana od nastanka promene podnese zahtev za provođenje promene Službi su podaci katastra nepokretnosti. Uz zahtev iz stava 1. ovog člana imalac prava dužan je da dostavi ispravu za upis koja je osnov za upis promene, odnosno isprave na osnovu kojih se mogu utvrditi nastale promene na nepokretnostima (stav 3.).

U konkretnom slučaju, tužiocu je sporazumno utvrđena i isplaćena naknada za eksproprisano zemljište kao poljoprivredno zemljište iako je u vreme kada je sporazum zaključen to zemljište već bilo proglašeno za gradsko građevinsko zemljište. Posledica toga je da je tužiocu isplaćena novčana naknada koja je niža od tržišne vrednosti eksproprisanog zemljišta koje je u vreme vreme eksproprijacije i postizanja sporazuma o naknadi bilo u statusu gradskog građevinskog zemljišta, zbog čega je sporazum koji su stranke zaključile protivan članu 58. stav 2. Ustava Republike Srbije. Pravna posledica ništavosti sporazuma je restitucija, na osnovu člana 104. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima, a ako ista nije moguća isplaćuje se naknada u novcu prema cenama u vreme donošenja sudske odluke. Stoga je tuženi dužan da isplati tužiocu odgovarajuću naknadu u novcu, u visini razlike između isplaćene naknade za poljoprivredno zemljište i tržišne vrednosti zemljišta prema njegovom stvarnom statusu (gradsko građevinsko zemljište van granica gradskog građevinskog zemljišta), utvrđene veštačenjem. Suština materijalne pretpostavke za ostvarivanje naknade koja ne može biti niža od tržišne jeste tretiranje eksproprisanog zemljišta u skladu sa njegovim stvarnim statusom od strane nadležnog organa (ali i korisnika eksproprijacije), jer od toga zavisi i visina naknade za eksproprisano zemljište.

Prilikom donošenja odluke Vrhovni kasacioni sud je ocenio da su bez uticaja na drugačiju odluku revizijski navodi o tome da je pre donošenja rešenja o eksproprijaciji i zaključenja predmetnog sporazuma o naknadi bila promenjena namena zemljišta. Naime, promena namene navedenog zemljišta sa poljoprivrednog u građevinsko zemljište van granica gradskog građevinskog zemljišta izvršena je rešenjem RGZ SKN Vladičin Han od 16.01.2013. godine (po zahtevu opštinske uprave) po osnovu Odluke o utvrđivanju i prostornom planu opštine Vladičin Han i popisa kat. parcela kojima je promenjena namena. Međutim, u takvoj situaciji, na nadležnom organu uprave tužene pred kojim se vodio postupak za sporazumno određivanje naknade je bila primarna obaveza da bude upoznat sa tom činjenicom i imao je zakonsku obavezu da od drugih organa saglasno članu 56. stav 3. Zakona o eksproprijaciji pribavi obaveštenja o činjenicama koje mogu biti od značaja za sporazumno određivanje naknade. U ovom slučaju, iako je to zemljište već bilo proglašeno za gradsko građevinsko zemljište planskim dokumentom Opštine Vladičin Han, naknada je određena kao za poljoprivredno zemljište jer je tužiocu ponuda data za poljoprivredno zemljište (koju je prihvatio).

Iz ovih razloga, nalazeći da nisu osnovani navodi revidenta o pogrešnoj primeni materijalnog prava, Vrhovni kasacioni sud je na osnovu člana 414. stav 1. ZPP odlučio kao u izreci.

Predsednik veća - sudija

Zvezdana Lutovac, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić