U IME NARODA

Vrhovni sud, u veću sastavljenom od sudija: Branislava Bosiljkovića, predsednika veća, Branke Dražić i Dragane Boljević, članova veća, u parnici tužioca AA iz ..., čiji je punomoćnik Nikola Lakić advokat iz ..., protiv tužene Republike Srbije, Vlade Republike Srbije, koju zastupa Državno pravobranilaštvo, radi diskriminacije i naknade štete, odlučujući o reviziji tužioca izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 1653/21 od 18.03.2022. godine, u sednici veća održanoj dana 29.02.2024. godine, doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE kao neosnovana revizija tužioca izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 1653/21 od 18.03.2022. godine.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Višeg suda u Beogradu P 835/20 od 13.01.2021. godine, ispravljenom rešenjem Višeg suda u Beogradu P 835/20 od 03.02.2021. godine, odbijen je tužbeni zahtev kojim je tužilac tražio da se utvrdi da je Naredbom ministra unutrašnjih poslova Vlade Republike Srbije o ograničenju i zabrani kretanja lica na teritoriji Republike Srbije, broj 01-1094/20-58 od 18.03.2020. godine koja je obavljena u „Službenom glasniku RS“, br. 34/20 povređeno načelo jednakosti prava, čime je izvršena diskriminacija tužioca na osnovu starosnog doba, jer je osporenim merama povređeno pravo tužioca na slobodu kretanja, kao neosnovan. Stavom drugim izreke, odbijen je tužbeni zahtev kojim je tužilac tražio da se obaveže tužena da mu na ime naknade nematerijalne štete, i to: na ime naknade za pretrpljeni fizički bol isplati iznos od 1.800.000,00 dinara, na ime naknade za pretrpljene duševne bolove zbog povrede prava ličnosti iznos od 4.650.000,00 dinara i na ime pretrpljenog straha iznos od 3.550.000,00 dinara, sve sa zakonskom zateznom kamatom od dana podnošenja tužbe pa do isplate, kao neosnovan. Stavom trećim izreke, obavezan je tužilac da tuženoj na ime naknade troškova parničnog postupka isplati iznos od 93.000,00 dinara u roku od 15 dana od dana prijema pisanog otpravka presude, sa zakonskom zateznom kamatom počev od dana sticanja uslova za izvršnost odluke pa do isplate.

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž 1653/21 od 18.03.2022. godine potvrđena je presuda Višeg suda u Beogradu P 835/20 od 13.01.2021. godine, ispravljena rešenjem Višeg suda u Beogradu P 835/20 od 03.02.2021. godine, a žalba tužioca odbijena kao neosnovana.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužilac je blagovremeno izjavio reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pobijanu presudu, u smislu odredbe člana 408. ZPP, Vrhovni sud je našao da revizija tužioca nije osnovana.

U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, dana 15.03.2020. godine predsednik Republike Srbije, predsednik Narodne skupštine Republike Srbije i predsednik Vlade Republike Srbije, kao organi tužene, doneli su Odluku o proglašenju vanrednog stanja koja je objavljena u „Službenom glasniku RS“, br. 29/20 od 15. marta 2020. godine. Odluka o proglašenju vanrednog stanja potvrđena je Odlukom Narodne skupštine o potvrđivanju Odluke o proglašenju vanrednog stanja, donetoj na sednici održanoj dana 29.04.2020. godine, (objavljenom u „Službenom glasniku RS“, br. 62/20), koja je stupila na snagu danom objavljivanja 29.04.2020. godine. Ministar unutrašnjih poslova, uz saglasnost ministra zdravlja, doneo je Naredbu o ograničenju i zabrani kretanja lica na teritoriji Republike Srbije broj 01-1094/20-58, objavljenu u „Službenom glasniku RS“, br. 34/20 od 18.03.2020. godine, br. 39 od 21. marta 2020, br. 40 od 22. marta 2020, br. 46 od 28. marta 2020, i br. 50 od 3. aprila 2020. Vanredno stanje je ukinuto Odlukom o ukidanju vanrednog stanja, objavljenoj u „Službenom glasniku RS“, br. 65/20, koja je stupila na snagu danom objavljivanja, dana 06.05.2020. godine. Dana 21.05.2020. godine Ustavni sud je doneo rešenje Uu 42/20 kojom je odbacio inicijative za pokretanje postupka za ocenu ustanovnosti i zakonitosti Odluke o proglašenju vanrednog stanja, objavljene u „Službenom glasniku RS“, br. 29/20, pri čemu je odbacio i zahteve za obustavu izvršenja pojedinačnih akata i radnji preduzetih na osnovu osporene odluke. Prema Naredbi o ograničenju i zabrani kretanja lica na teritoriji Republike Srbije određeno je da se, radi suzbijanja i sprečavanja širenja zarazne bolesti „Covid 19“ i zaštite stanovništa od te bolesti, zabranjuje kretanje na javnim mestima, odnosno van stanova, prostorija i objekata za stanovanje u stambenim zgradama i izvan domaćinstava licima, i to: sa navršenih 65 i više godina života - u naseljenim mestima preko 5 000 stanovnika i licima sa navršenih 70 i više godina - u naseljenim mestima do 5 000 stanovnika. Zabrana se ne odnosi na period subotom od 4 do 7 časova. Naredbom su propisane mere zabrane kretanja, uz ograničenje i izuzetke bliže navedene Naredbom. Tužilac je rođen 1951. godine.

Prvostepeni sud je odbio tužbeni zahtev za utvrđenje diskriminacije i traženu naknadu nematerijalne štete do koje je, po mišljenju tužioca, došlo zbog diskriminatorskog postupanja organa tužene, učinjenog zabranom kretanja za vreme vanrednog stanja licima sa navršenih 65 godina, koje je na teritoriji Republike Srbije uvedeno zbog epidemije zarazne bolesti izazvane virusom „Covid 19“ sa obrazloženjem da, iako je tužilac lice starije od 65 godina i narušenog zdravlja sistemskim oboljenjima (preživeo težak moždani udar 2010. godine, ima hipertenzije i dugogodišnji je dijabetičar) što ga čini posebno ugroženom kategorijom, usled čega primenom odredbe člana 21, Ustava Republike Srbije, člana 14. i 15. stav 1. Evropke konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovih sloboda i člana 2. stav 1, člana 8. i člana 14. Zakona o zabrani diskriminacije, diskriminacija nije učinjena, jer je tužena određivanjem mere ograničenja kretanja licima starijim od 65 godina opravdano postupila drugačije nego prema licima koja su bila u sličnoj situaciji upravo s obzirom na činjenicu da su lica starija od 65 godina bila zdravstveno ugroženija u odnosu na druge državljane Republike Srbije. Pošto je odbio tužbeni zahtev kojim je tužilac tražio da se utvrdi postojanje diskriminacije, prvostepeni sud je odbio i tužbeni zahtev za naknadu nematerijalne štete zbog povrede prava ličnosti, slobode kretanja, pretrpljenog fizičkog bola i straha.

Drugostepeni sud je potvrdio prvostepenu presudu, prihvatajući kao pravilan zaključak prvostepenog suda, jer se zasniva na pravilnoj primeni materijalnog prava.

Po nalaženju Vrhovnog suda, pravilno su nižestepeni sudovi primenili materijalno pravo.

Prema članu 21. stav 1. Ustava Republike Srbije, pred Ustavom i zakonom su svi jednaki. Svako ima pravo na jednaku zaštitu bez diskriminacije (stav 2). Zabranjena je svaka diskriminacija, neposredna ili posredna, po bilo kom osnovu a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političkog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti i psihičkog ili fizičkog invaliditeta (stav 3). Prema članu 202. Ustava, po proglašenju vanrednog ili ratnog stanja, dozvoljena su odstupanja od ljudskih i manjinskih prava zajamčenih Ustavom, i to samo u obimu u kojem je to neophodno (stav 1.). Mere odstupanja ne smeju da dovedu do razlikovanja na osnovu rase, pola, jezika, veroisposvesti, nacionalne pripadnosti ili društvenog porekla (stav 2).

Odredbom člana 8. Zakona o zabrani diskriminacije („Službeni glasnik RS“, br. 22/2009 i 52/2021) propisano je da povreda načela jednakih prava i obaveza postoji ako se licu ili grupi lica zbog njegovog, odnosno njihovog ličnog svojstva uskraćuju prava i slobode, ili nameću obaveze koje se u istoj ili sličnoj situaciji ne uskraćuju ili ne nameću drugom licu ili grupi lica, osim ako je to opravdano legitimnim ciljem, a sredstva za postizanje tog cilja su primerena i nužna.

Odredbom člana 14. istog zakona propisano je da se ne smatraju diskriminacijom posebne mere uvedene radi postizanja pune ravnopravnosti i napretka lica, odnosno grupe lica koja se nalaze u nejednakom položaju (stav 1).

Odredbom člana 14. Konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda propisano je da se uživanje prava i sloboda predviđenih u toj Konvenciji obezbeđuje bez diskriminacije po bilo kom osnovu, kao što su pol, rasa, boja kože, jezik, veroispovest, političko ili drugo mišljenje, nacionalno ili socijalno poreklo, povezanost sa nekom nacionalnom manjinom, imovina, rođenje ili drugi status.

Vanredno stanje u Republici Srbiji proglašeno je 15.03.2020. godine, donošenjem Odluke o proglašenju vanrednog stanja od strane predsednika Republike Srbije, predsednika Narodne skupštine i predsednika Vlade. Osnovni razlog za proglašenje vanrednog stanja bila je opasnost od širenja zarazne bolesti „Covid 19“, koja je prethodno proglašena pandemijom i koja se zbog svih okolnosti mogla smatrati javnom opasnošću kojom se ugrožava opstanak građana i države. Nakon proglašenja vanrednog stanja, Vlada je uz potpis predsednika Republike donela Uredbu o merama za vreme vanrednog stanja kojom je propisala mere kojima se odstupa od Ustavom zajemčenih ljudskih i manjinskih prava za vreme vanrednog stanja. Radi sprečavanja nekotrolisanog širenja ove zarazne bolesti koju, između ostalog karakteriše i rapidna stopa porasta zaraženih lica, derogacija slobode kretanja i slobode okupljanja je bila mera od prevashodnog značaja. Populacija stanovništva sa navršenih 65 i više godina života, prema nalazima domaće i svetske zdrastvene struke,smatrala se posebno rizičnom kategorijom stanovništva u pogledu lakšeg prenošenja zaraze i po visokom procentu smrtnosti. U Republici Srbiji su za ova lica bila određene posebne mere zabrane kretanja, radi njihove pojačane zaštite od zarazne bolesti „Covid 19“. Sve mere zabrane kretanja u toku trajanja vanrednog stanja su preispitivane, u zavisnosti od stepena ugrožnosti stanovništva od zarazne bolesti, tako da su ublažavane kako je epidemiološka slika u državi bila sve bolja odnosno, kako su sve više opadali brojevi zaraženih lica, lica sa teškom kliničkom slikom i preminulih od ove bolesti. Licima sa navršenih 65 i više godina života u naseljenim mestima preko 5 000 stanovnika i licima sa navršenih 70 i više godina u naseljenim mestima do 5 000 stanovnika zabrana kretanja je bila propisana od najstrože potpune zabrane kretanja u trajanju od 3 dana, do dozvole kratanja subotom, odnosno nedeljom u tačno određenom vremenskom intervalu radi kupovine namirnica, zatim i do dozvole kretanja najpre određenih dana u sedmici u predviđenom vremenskom intervalu po 30 minuta, prevashodno radi šetnje, da bi od 24. aprila kretanje ovih lica bilo dozvoljeno svakog dana po 60 minuta u periodu od 18 časova (kada je u to vreme za ostale kategorije stanovnika stupila na snagu zabrana kretanja, čime se sprečavala mogućnost prenošenja zaraze) do 01 čas narednog dana u prečniku od 600 metara udaljenosti od mesta prebivališta, odnosno boravišta. Od uvođenja ove mere, zabrana kretanja se nije odnosila na fizička lica kojima je bila potrebna neodložna zdravstvena pomoć. Iz navedenog sledi da mera zabrane kretanja za najstariju populaciju stanovništva u Republici Srbiji, koja je smatrana posebno rizičnom grupom lica, bila propisana prvenstveno radi zaštite života i zdravlja ove populacije, da je preispitivana i ublažavana više puta u toku trajanja vanrednog stanja, što znači od 18. marta (kada je Naredba doneta) do 06. maja 2020. godine, kada je Uredba prestala da važi i to u obimu u kojem je bilo neophodno radi postizanja cilja njenog propisivanja.

Zbog toga, mere kojima se odstupa od Ustavom zajemčenog prava slobode kretanja, a koje su bile neophodne radi suzbijanja i sprečavanja širenja zarazne bolesti „Covid 19“ i zaštite stanovništva od te bolesti za vreme vanrednog stanja, ne predstavljaju diskriminatorsko ponašanje u odnosu na lica starija od 65 godina, kao u konkretnom slučaju. Iz tog razloga nije bilo diskriminacije, jer je različito postupanje bilo opravdano zaštitom interesa određene populacije ljudi (lica starija od 65 godina), jer je reč o ranjijivim starosnim grupama iz kog razloga nije bilo ni neopravdanog postupanja, odnosno pravljenja razlike između ove kategorije lica i mlađe populacije, jer je shodno odredbama Zakona o zabrani diskriminacije i Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda bilo opravdano ograničiti kretanje lica starijih od 65 godina i time privremeno suspendovati njihova prava.

Neosnovani su navodi u reviziji tužioca da je pogrešno primenjeno materijalno pravo, i to pre svega odredba člana 2. Prokola 4. uz Evropsku konvenciju, koja je sastavni deo našeg zakonodavstva.

Naime, članom 2. Prokola 4. uz Evropsku konvenciju propisano je da svako ko se zakonito nalazi na teritoriji jedne države ima na toj teritoriji pravo na slobodu kretanja i slobodu izbora boravišta (stav 1). Svako je slobodan da napusti bilo koju zemlju, uključujući i sopstvenu (stav 2). Nikakva ograničenja ne mogu se praviti u odnosu na vršenje ovih prava, sem onih koja su u skladu sa zakonom i koja su neophodna u demokratskom društvu u interesu državne ili javne bezbednosti, radi očuvanja javnog poretka, za sprečavanje kriminala, za zaštitu zdravlja ili morala ili radi zaštite prava i sloboda drugih (stav 3). Prava iz stava 1. mogu se, takođe, u izvesnim oblastima podvrgnuti ograničenjima koja su uvedena u skladu sa zakonom i opravdana javnim interesom u demokratskom društvu.

Mere preduzete kako bi se ograničilo kretanje, radi sprečavanja širenja bolesti „Covid 19“, predstavljale bi zadiranje u prava zaštićena članom 2. Prokola 4 izuzev kada su neophodna. U konkretnom slučaju, ograničenje kretanja u odnosu na populaciju kojoj pripada tužilac zbog njene starosti ili zdravstvenog stanja bilo je u skladu sa zakonom i neophodno. Mere kojim je bilo ograničeno kretanje tužioca uvedene su zbog faktora koji se smatra opravdanim – širenje bolesti „Covid 19“ i vremenom su se menjale, odnosno tužena je periodično preispitivala da li osnovi za ograničenje slobode kretanje i dalje postoje, vodeći računa o tome koliki je stepen rizika od širenja bolesti „Covid 19“ usled takvog kretanja. S obzirom da su na zakonit način privremeno derogirana ljudska prava licima u kategoriji starijih od 65 godina, a što je imalo legitimno i legalno uporište u cilju blagovremenog i efikasnog otklanjanja javne opasnosti u vidu bolesti, odnosno nekontrolisanog širenja virusa „Covid 19“, to je bilo opravdano ograničiti kretanje lica starijih od 65 godina saglasno stavu 4. stava 2. Prokola 4, suprotno navodima u reviziji.

Sa iznetih razloga, saglasno odredbi člana 414. stav 1. ZPP odlučeno je kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Branislav Bosiljković, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić