O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Novom Sadu P1 2306/2021 od 24.01.2022. godine, stavom prvim izreke, usvojen je tužbeni zahtev tužilje. Stavom drugim izreke, obavezan je tuženi da tužilji na ime neisplaćene naknade za ishranu u toku rada i neisplaćenog regresa za korišćenje godišnjeg odmora, za period od 01.06.2018. godine do 31.05.2021. godine isplati sledeće iznose i to: na ime naknade troškova za ishranu u toku rada iznos od 109.830,25 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 12.01.2022. godine do isplate i iznos od 22.114,67 dinara na ime zakonske zatezne kamate obračunate za period od dospelosti svakog pojedinačnog mesečnog iznosa do 11.01.2022. godine i na ime naknade regresa za korišćenje godišnjeg odmora iznos od 80.143,61 dinara sa zakonskom zateznom kamatom počev od 12.01.2022. godine do isplate i iznos od 15.338,42 dinara na ime zakonske zatezne kamate obračunate za period od dospelosti svakog pojedinačnog mesečnog iznosa do 11.01.2022. godine. Stavom trećim izreke, obavezan je tuženi da tužilji naknadi troškove parničnog postupka u iznosu od 78.559,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti odluke do konačne isplate. Stavom četvrtim izreke, odbijen je zahtev tužilje za oslobađanje od plaćanja sudskih taksi.

Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž1 1624/22 od 13.04.2022. godine, odbijene su žalbe tužilje i tuženog i potvrđena prvostepena presuda.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tuženi je blagovremeno izjavio reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava sa predlogom da se o reviziji odluči kao izuzetno dozvoljenoj, primenom člana 404. ZPP, radi ujednačavanja sudske prakse.

Po oceni Vrhovnog suda, ispunjeni su uslovi za odlučivanje o posebnoj reviziji tuženog, radi ujednačavanja sudske prakse o pravu zaposlenih u zdravstvenim ustanovama na isplatu naknade troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora, na osnovu odredbe člana 404. stav 1. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, br. 72/11...18/20), pa je odlučeno kao u stavu prvom izreke.

Vrhovni sud je ispitao pobijanu odluku, primenom člana 408. Zakona o parničnom postupku – ZPP („Službeni glasnik RS“, br. 72/11...18/20), pa je našao da je revizija osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju Vrhovni sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilja je u utuženom periodu bila u radnom odnosu kod tuženog u ..., sa koeficijentom za obračun plate od 8,06. U spornom periodu, osnovna zarada tužilje je bila niža od minimalne zarade (osim u novembru 2019. godine i februaru 2021. godine). Tuženi je u navedenom periodu (osim u novembru 2019. godine i februaru 2021. godine) tužilji obračunavao i isplaćivao platu na taj način što je koeficijent radnog mesta tužilje množio sa osnovicom na tom radnom mestu (koju objavljuje Vlada RS) nakon čega je dobijeni iznos upoređivan sa minimalnom zaradom, te ukoliko bi tako dobijeni proizvod bio niži od iznosa minimalne zarade, tuženi je vršio dopunu plate do visine minimalne zarade. Tuženi u obračunskim listama tužilje nije iskazivao topli obrok i regres za korišćenje godišnjeg odmora, niti je iskazao koji deo koeficijenta se odnosi na navedene naknade. Obračun predmetnih naknada je izvršen spram najpovoljnijih kriterijuma za tuženog u trenutno važećim PKU u Republici Srbiji sa mesečnim iznosima navedenim u nalazu veštaka.

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su usvojili tužbeni zahtev, zaključivši da u iznosu minimalne zarade, po definiciji iz člana 111. Zakona o radu, ne može da bude sadržana predmetna naknada troškova ishrane u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora, nezavisno od činjenice što je odredbom člana 4. stav 1. Zakona o platama u državnim organima, javnim službama propisano da koeficijent izražava složenost poslova, odgovornost, uslove rada i stručnu spremu, a stavom 2. istog člana, da koeficijent sadrži i dodatak na ime naknade za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora. Po mišljenju nižestepenih sudova, u situaciji kada je tuženi tužilji isplaćivao minimalnu zaradu sledi da tužilji nije isplaćena naknada troškova za ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora, pa je tuženi dužan da joj te naknade isplati u iznosu utvrđenom veštačenjem, a prema kriterijumima u uporednim važećim PKU u istom vremenskom periodu na koji se odnosi i predmetno potraživanje tužilje, a u nedostatku parametara iz opštih akata, koji su bili na snazi kod tuženog pre spornog perioda.

Po oceni Vrhovnog suda, stanovište nižestepenih sudova nije pravilno.

Zakon o platama u državnim organima i javnim službama („Službeni glasnik RS“, br. 34/01... 86/19), propisuje način utvrđivanja plata, dodataka, naknada i ostalih primanja zaposlenih u javnim službama koje se finansiraju iz budžeta Republike Srbije, autonomne pokrajine i jedinica lokalne samouprave (član 1. stav 1. tačka 3). Odredbom člana 3. stav 1. tog Zakona, propisano je da osnovicu za obračun i isplatu plata utvrđuje Vlada, osim za predsednika Republike, narodne poslanike i imenovana, postavljena i zaposlena lica u službama predsednika Republike i Narodne skupštine Republike Srbije. Odredbom člana 4. stav 1. istog Zakona, propisano je da koeficijent izražava složenost poslova, odgovornost, uslove rada i stručnu spremu, a stav 2. istog člana propisuje, da koeficijent sadrži i dodatak na ime naknade za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora.

Poseban Kolektivni ugovor za zdravstvene ustanove čiji je osnivač Republika Srbija, autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave („Službeni glasnik RS“, br. 1/2015 i 3/2018), kao i Poseban Kolektivni ugovor za zdravstvene ustanove čiji je osnivač Republika Srbija, autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave („Službeni glasnik RS“, br. 96/2019 i 58/2019) u odredbi člana 91. propisuje elemente za utvrđivanje plate, tako da se plata utvrđuje na osnovu: osnovice za obračun plate, koeficijenta sa kojim se množi osnovica, dodatka na platu, obaveza koje zaposleni plaća po osnovu poreza i doprinosa za obavezno socijalno osiguranje iz plata, i dela plate po osnovu radnog učinka, u skladu sa zakonom (stav 2), da osnovna plata pripada zaposlenom koji radi puno radno vreme ili radno vreme koje se smatra punim radnim vremenom (stav 3).

Zakonom o radu („Službeni glasnik RS“, br. 24/05... 113/17), u odredbi člana 111. stav 1. i 2. propisano je da zaposleni ima pravo na minimalnu zaradu za standardni učinak i vreme provedeno na radu, a da se minimalna zarada određuje na osnovu minimalne cene rada utvrđene u skladu sa ovim zakonom, vremena provedenog na radu i poreza i doprinosa koji se plaćaju iz zarade; članom 118. stav 1. propisano je da zaposleni ima pravo na naknadu troškova u skladu sa opštim aktom i ugovorom o radu i to, između ostalog, za ishranu u toku rada, ako poslodavac ovo pravo nije obezbedio na drugi način (tačka 5) i regres za korišćenje godišnjeg odmora (tačka 6), a prema stavu 2. istog člana, visina troškova iz stava 1. tačka 5. ovog člana mora biti izražena u novcu. Odredbe ovog Zakona primenjuju se i na zaposlene u državnim organima, organima teritorijalne autonomije i lokalne samouprave i javnim službama, ako zakonom nije drugačije određeno, na osnovu odredbe člana 2. stav 2. tog zakona.

Uredbom o koeficijentima za obračun i isplatu plata zaposlenih u javnim službama („Službeni glasnik RS“, br. 44/01... 58/14), koju je Vlada Republike Srbije donela na osnovu člana 8. Zakona o platama u državnim organima i javnim službama, utvrđeni su koeficijenti za obračun plata zaposlenih u javnim službama koje se finansiraju iz budžeta Republike Srbije, autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave. Odredbom člana 2. stav 1. tačka 13. te Uredbe, utvrđeni su koeficijenti za obračun isplata zaposlenih iz člana 1. ove Uredbe, koje se primenjuju na zaposlene u zdravstvenim ustanovama.

U konkretnom slučaju, tužilja je zaposlena u zdravstvenoj ustanovi, pa se na utvrđivanje i obračun njene plate, kao i naknada i dodataka po osnovu rada primenjuju propisi kojima se uređuju plate, naknade i druga primanja zaposlenih u javnim službama. Supsidijarna primena Zakona o radu propisana je samo za slučaj kada posebnim zakonom položaj, prava, obaveze i odgovornostim zaposlenih nisu drugačije uređeni. Pošto poseban zakon – Zakon o platama u državnim organima i javnim službama propisuje da koeficijent za obračun plate sadrži i dodatak za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora, sledi da ta odredba posebnog Zakona isključuje primenu opšte norme iz Zakona o radu. Posebnim Kolektivnim ugovorom za zdravstvene ustanove čiji je osnivač Republika Srbija, autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave („Službeni glasnik RS“, br. 1/2015 i 3/2018), kao i Posebnim Kolektivnim ugovorom za zdravstvene ustanove čiji je osnivač Republika Srbija, autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave („Službeni glasnik RS“, br. 96/2019 i 58/2019) nije predviđeno pravo zaposlenih na naknadu troškova za ishranu u toku rada i troškova regresa za korišćenje godišnjeg odmora. Dakle, kako na osnovu člana 4. stav 2. citiranog Zakon o platama u državnim organima i javnim službama kao lex specialis, proizlazi da su primanja po osnovu naknade za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora sadržana u koeficijentu kao jednom od elemenata plate, to ne postoji pravni osnov za ostvarivanje predmetnog prava tužilje. Taj osnov ne postoji ni u opštem aktu. Saglasno navedenom, tužilji ne pripada pravo na naknadu troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora pošto su te naknade sadržane u koeficijentu njene plate, pa je stoga činjenica da joj je u spornom periodu isplaćivana minimalna zarada (kao ona osnovna plata koja se isplaćuje u toj visini u situaciji kada je bila niža od minimalne zarade) bez uticaja na drugačiju odluku jer ona ne aktivira prava iz Zakona o radu kao opšteg zakona.

Iz izloženih razloga, Vrhovni sud je primenom odredbe člana 416. stav 1. ZPP odlučio kao u stavu drugom izreke.

Tuženi je uspeo u postupku po reviziji pa mu, na osnovu odredbe člana 165. stav 2. u vezi člana 153. stav 1, 154. i 163. stav 2. ZPP pripadaju opredeljeni troškovi parničnog postupka, i to: za sastav odgovora na tužbu od strane punomoćnika iz reda advokata 9.000,00 dinara, zastupanja na dva održana ročišta po 10.500,00 dinara i za sastav žalbe i revizije po 18.000,00 dinara, sve prema Advokatskoj tarifi važećoj u vreme preduzimanja ovih parničnih radnji, kao i na ime takse za odgovor na tužbu 6.799,74 dinara, takase na žalbu i odluku po žalbi po 13.599,48 dinara, takase na ime revizije 27.198,96 dinara i takse na odluku po reviziji 40.798,44 dinara prema Zakonu o sudskim taksama („Službeni glasnik RS“, broj 28/94...95/2018).

Iz izloženih razloga, Vrhovni sud je odlučio kao u stavu trećem izreke.

Predsednik veća - sudija

Dobrila Strajina s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić