Stavom drugim izreke, odbijen je zahtev tužioca za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužilac je blagovremeno izjavio reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni sud je ispitao pobijanu odluku primenom člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ br. 72/11... 10/23) i utvrdio da revizija tužioca nije osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilac je organizacija registrovana kao udruženje koje se bavi zaštitom ljudskih prava, posebno zaštitom prava LGBT lica a tuženi je odgovorni urednik medija „Magazina Tabloid: Istine i zablude“ u čijem elektronskom izdanju broj 108 je dana 03.05.2018. godine objavljen zajednički tekst dva autora pod nazivom: „Kuda ide ovaj svet?“ i nadnaslovom: „Kuga trećeg milenijuma: Da li je pobeda smrti, sodomije, pedofilije i uništenje porodice, konačni cilj Evropske unije ili je to njen kraj?“. U sažetku teksta – podnaslovu navedeno je: „Zahvaljujući sumanutoj politici koju sprovode srpski vlastodršci, Srbija srlja u pravcu pridruživanja Evropskoj uniji, najbolesnijoj zajednici koju je evropski kontinent imao još od vremena inkvizicije. Mada tamo nikada neće stići, čak iako ova zajednica nekim čudom opstane, sve snage postojećeg političkog kupleraja u Srbiji dale su se na posao da unište ono što je ostalo od ove zemlje, samo da bi ona bila bliže epicentru velikog zla koje je snašlo evropske narode. I ne samo Evropska unija, nego i ceo Zapad danas su potonuli u mrak pederastije, pedofilije, istopolnih brakova, razbijanja porodice i uništenje sveta što je evropsku i hrišćansku civilizaciju održalo do danas. Vlada Aleksandra Vučića ponosi se brojem gejova među ministrima, kako bi što više ličila na evropske vlade i njene diplomatije u kojima glavnu reč vode homoseksualci, transseksualci i osobe koje se izjašnjavaju kao „bespolne. Treba li ova suluda stranputica Srbiji? Kuda ide ovaj svet?“. Tekst počinje sledećim navodima: „Sistematsko uništenje etičkog, moralnog, hrišćanskog i uopšte ljudskog u evropskoj civilizaciji, približila se svom vrhuncu. Ili će ovaj kontinent čiju sudbinu deli i Srbija pružiti otpor užasnom plesu smrti, divljanju sodomije i gomore, pederastije, gej brakova, agresivne transseksualne propagande, pedofilije ili ga više neće biti“. Nakon pojašnjenja da su prve žrtve globalnog nasilja postale porodice i najmlađi naraštaj, a preko njih države i društva, autor teksta navodi: „Da bi ovaj užasni projekat uspeo ubrzano se menja i profil ličnosti na čelnim pozicijama u evropskim institucijama. Gej – diplomatija postala je deo evropsko-političkog bića, a pripadnici takozvane gej – lezbo zajednice, precizno su raspoređeni u administraciji EU, na mestima odakle se donose sudbinske odluke za sve zemlje članice i one koje to hoće da budu. Ubrzano se menjaju zakoni, pa i ustavna načela na štetu porodice i braka“. Na sledećoj strani, govoreći o pravima homoseksualaca i „Paradi ponosa“ u drugim državama, autor navodi: „Na teret zemalja koje su se okrenule ka „evropskim integracijama“, kao što je Srbija, stavljena je i obaveza održavanja gej – parada koje su ovdašnji homoseksualci nazvali cinično – „Parada ponosa“. Uz veliku podršku evroatlanskih institucija ove parade se održavaju kao vid masovnog „preobraćenja“, građana u „zaostalim, konzervativnim i patrijahalnim“ državama (tako što se i Srbija tretira u zapadnim centrima moći), sa ciljem uspostavljanja sistema u kome će diktatura manjine nad većinom biti čak i zakonski propisana! Tako se u Srbiji zakonima koji štite prava homoseksualaca i takozvanih „transrodnih“ manjina pretvorila u teror te manjine nad većinom. Načela o slobodi pojedinaca ili manjine zapisana je još u Francuskoj buržoaskoj revoluciji, danas su zgroženi u ime sodomije, pedofilije i prava izopačenih. Zakoni koji su sankcionisali ovo zlo, polako ustupaju mesto zakonima koji ga glorifikuju. Srbija i srpsko zakonodavstvo, prate ovaj trend...“. Govoreći o legalizaciji homoseksualnih brakova u Irskoj i ustanovljavanju novih „oblika porodice“ autor se pita: „Kakve su posledice ove počasti?“, te u sledećem pasusu konstatuje: „Seksualna izopačenost postala je u zapadnim društvima zaštićena od strane svih organizacija koje se bave ljudskim pravima. Za homoseksualce i lezbejke su osnovane posebne asocijacije i organizacije koje sa ogromnim budžetima i armijama advokata, štite ili zastupaju njihove interese“. U nastavku teksta autor govori o praksi britanskog suda vezanoj za troškove operacije promene pola i uticaju ove odluke na britansko društvo, potom ukazuje na stav ruskog društva o homoseksualnosti, te ističe kako je pod parolom: „Prava čoveka na izopačenost“, prirodni pol prestao da se zove prirodnim i normalnim. Na kraju teksta, drugi autor teksta daje svoje viđenje „sociološke i istorijske pozadine problema koji danas satire Evropu i hrišćane...“. Prema mišljenju Poverenika za zaštitu ravnopravnosti broj 07-00-390/2018-02 od 02.08.2012. godine, idejama i stavovima iznetim u predmetnom tekstu povređena je odredba člana 12. Zakona o zabrani diskriminacije i data je preporuka odgovornom uredniku da u „Magazinu Tabloid: Istine i zablude“ objavi izvinjenje pripadnicima LGBT populacije, te da se ubuduće ne objavljuju prilozi kojima se stvara strah i neprijateljsko, ponižavajuće ili uvredljivo okruženje za pripadnike LGBT populacije. Tuženi po preporuci nije postupio.

Na osnovu tako utvrđenog činjeničnog stanja nižestepeni sudovi su u skladu sa odredbama članova 2, 5, 11, 12, 13, 41, 43, 45 i 46 stav 1. Zakona o zabrani diskriminacije i odredbama članova 21, 44, 48.-50. i 76. Ustava Republike Srbije, člana 14. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda i Protokola 12. uz navedenu Konvenciju, ocenili da se u konkretnom slučaju radi o diskriminaciji izvršenoj prema licima drugačije seksualne orjentacije od heteroseksualne u javnom prostoru. Autori spornog teksta homoseksualnu orijentaciju su nazvali uvredljivim terminom „pederastija“ stavljajući je u kontekst nenormalnoisti i devijantnosti, označivši ih kao zlo – „ples smrti“ i nazivajući ih izopačenim, predstavljajući ih kao vid opasnosti za društvo, jer doprinose razbijanju porodice. Poslali su time poruku da je neophodno da im se pruži otpor jer će u suprotnom nestati sve što je pozitivno i ljudsko u evropskoj civilizaciji. Dok je legalizacija homoseksualnih brakova u drugim evropskim zemljama označena kao „pošast“.

Zaključili su da je iznošenjem i objavljivanjem navedenih stavova i pogrdnih kvalifikacija poslata poruka čitaocima da su osobe homoseksualne orijentacije izopačene i da takvi stavovi i ideje podstiču mržnju i stigmatizaciju prema pripadnicima LGBT populacije samo zato što je njihova seksualna orijentacija drugačija od heteroseksualne. Tim tekstom se šire predrasude prema licima drugačije seksualne orijentacije od heteroseksualne, predstavljajući ih kao manjinu koja upravlja većinom, a lica različite seksualne orijentacije od heteroseksualne stavljaju se u kontekst nenormalnosti, devijantnosti i bolesti što je diskriminatorno i uvredljivo. Takvim navodima kojima se izražavaju ideje i mišljenja kojima se ponižavaju lica drugačije seksualne orijentacije od heteroseksualne i vređa njihovo dostojanstvo, što za posledicu može imati stvaranje straha ili neprijateljskog, ponižavajućeg, odnosno uvredljivog okruženja, tužilac je učinio verovatnim da se stavovima i mišljenjem iznetim u spornom tekstu podstiče diskriminacija i mržnja.

Kako je u konkretnom slučaju podneta tužba za zaštitu od diskriminacije u skladu sa članom 43. stav 1. tačka 1, 2, 3. i 5. Zakona o zabrani diskriminacije, po kojoj se zaštita povređenog ili ugroženog prava ostvaruje zahtevom usmerenim prema diskriminatoru, a imajući u vidu da je reč o tekstu kao aktu diskriminacije koji ima svoje autore, nižestepeni sudovi su zaključili da tuženi po odredbama tog zakona nije pasivno legitimisan u ovoj pravnoj stvari. Tuženi je odgovorni urednik medija u kojem je objavljen sporni tekst, pa može biti odgovoran za radnju objavljivanja teksta kojim se podstiče diskriminacija, odnosno što je omogućio da se takav tekst plasira putem medija. Ali po odredbama Zakona o javnom informisanju i medijima propisana je posebna vrsta tužbi (član 101. i član 103), poseban način ostvarivanja zaštite, kao i pravila postupka. Kako tužilac nije tražio takav vid zaštite, to je iz iznetih razloga odbijen njegov tužbeni zahtev.

Po oceni Vrhovnog suda neosnovani su navodi revizije kojima se drugostepena presuda pobija zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Članom 21. Ustava Republike Srbije („Službeni glasnik RS“ br. 98/2006, 115/2021 - Amandmani I-XXIX, 16 od 9. februara 2022.godine) propisano je da su pred Ustavom i zakonom svi su jednaki, da svako ima pravo na jednaku zakonsku zaštitu, bez diskriminacije, te da je zabranjena svaka diskriminacija, neposredna ili posredna, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političkog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti i psihičkog ili fizičkog invaliditeta. Prema članu 46. Ustava jemči se sloboda mišljenja i izražavanja, kao i sloboda da se govorom, pisanjem, slikom ili na drugi način traže, primaju i šire obaveštenja i ideje (stav 1.) Sloboda izražavanja može se zakonom ograničiti, ako je to neophodno radi zaštite prava i ugleda drugih, čuvanja autoriteta i nepristrasnosti suda i zaštite javnog zdravlja, morala demokratskog društva i nacionalne bezbednosti Republike Srbije (stav 2.).

Odredbama Zakona o zabrani diskriminacije („Službeni glasnik RS” br. 22/2009 i 52/2021) koje regulišu zabranu diskriminacije, oblike i slučajeve diskriminacije, kao i postupak zaštite od diskriminacije, diskriminaciju označava kao svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i na članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na rasi, boji kože, precima, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, polnim karakteristikama, nivoom prihoda, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu, članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima (član 2.). Prema odredbama članova 11. i 12. istog zakona, zabranjeno je izražavanje ideja, informacija i mišljenja kojima se podstiče diskriminacija, mržnja ili nasilje protiv, lica ili grupe zbog njihovog ličnog svojstva, u javnim glasilima i drugim publikacijama, na skupovima i mestima dostupnim javnosti, ispisivanjem i prikazivanjem poruka simbola i na drugi način, kao i uznemiravanje, ponižavajuće postupanje i polno i rodno uznemiravanje, koje ima za cilj ili predstavlja povredu dostojanstva lica ili grupe lica na osnovu njihovog ličnog svojstva. Odredbom člana 21. ovog zakona seksualna orijentacija je privatna stvar i niko ne može biti pozvan da se javno izjasni o svojoj seksualnoj orijentaciji, a diskriminatorsko postupanje zbog takvog izjašnjavanja je zabranjeno. Prema odredbi člana 43. istog zakona, propisana je sudska zaštita i vrste zaštite po tužbi radi zaštite od diskriminacije.

Imajući u vidu navedene odredbe Ustava i zakona, pravilno je stanovište nižestepenih sudova da je tužilac učinio verovatnim da stavovi i mišljenja autora iznetim u tekstu „Kuda ide ovaj svet?“ objavljenom u javnom glasilu „Magazina Tabloid: Istine i zablude“ podstiču diskriminaciju, mržnju i stigmatizaciju pripadnika LGBT populacije, samo zato što je njihova seksualna orijentacija drugačija od heteroseksualne i da je takvo disktiminatorsko postupanje uvredljivo i ponižavajuće, odnosno da se vređa njihovo dostojanstvo. Sledom iznetog, pravilno su sudovi cenili diskriminatorsko postupanje u skladu sa odredbama članova 11. i 12. Zakona o zabrani diskriminacije imajući u vidu obeležja (elemente) koji određuju sadržaj ovih vidova diskriminacije (uznemiravanje, ponižavajuće postupanje, povreda dostojanstva, posledica ponašanja, podsticanje na diskriminaciju u javnom glasilu u obliku govora mržnje), te da nema uslova za primenu člana 13. stav 1. tačka 3. istog zakona koja propisuje teži oblik diskriminacije propagiranjem diskriminacije putem javnih glasila.

Pravilno sudovi nalaze da se pravo na slobodu mišljenja i slobodu izražavanja mišljenja i stavova može ograničiti (kada su utvrđena obeležja diskriminacije i govora mržnje) ako je to neophodno radi zaštite prava i ugleda drugih. U konkretnom slučaju ovo ograničenje je dopušteno prema odredbi člana 46 stav 2. Ustava RS i člana 10 stav 2. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, u slučaju prekoračenja slobode izražavanja stavovima kojima se vređaju i ponižavanju određene osobe na osnovu njihovog ličnog svojstva ili specifičnosti svojstva ugrožene grupe.

Međutim, neosnovano se navodima revizije osporava zaključak nižestepepnih sudova u pogledu ocene pasivne legitimacije tuženog.

Prema odredbama Zakona o zabrani diskriminacije određeno lice ili organizacija koja se bavi zaštitom ljudskih prava, odnosno prava određene grupe lica (članovi 41. i 46. st.1.), zaštitu ugroženog ili povređenog prava na jednakost diskriminatorskim postupanjem, ostvaruje podnošenjem tužbe sa opredeljenim zahtevom u smislu člana 43. istog zakona, protiv diskriminatora.

Zabrana diskriminacije odnosi se na sve pojedince, ali i organe javne vlasti (državni organ, organ autonomne pokrajine, organ jedinice lokalne samouprave, javno preduzeće, ustanova, javna agencija, drugu organizaciju, odnosno fizičko lice kojem je povereno vršenje javnih ovlašćenja) i sva pravna lica koja su odgovorna za diskriminaciju u slučaju da je diskriminatorsko postupanje učinio zaposleni u tom pravnom licu (članovi 2. i 4.).

U konkretnoj pravnoj stvari, tužilac prema navodima tužbe (iznetim na ročištima za glavnu raspravu i izjašnjenju u podnesku od 23.11.2020. godine) zahteva zaštitu od diskiminacije na osnovu Zakona o zabrani diskriminacije, po tužbi iz člana 43 stav 1, 2, 3 i 5 tog zakona, koja je podnosi prema licu čije je postupanje diskriminatorno. Kod utvrđenja da je tuženi odgovorni urednik medija u kojem je objavljen sporni tekst i da nije autor tog novinarskog teksta, pravilno nižestepeni sudovi zaključuju da tuženi u ovoj parnici nije pasivno legitimisan.

Prema odredbi člana 29. stav 1. i 2. Zakona o javnom informisanju i medijima ("Službeni glasnik RS", br. 83/2014, 58/2015, 12/2016 - Autentično tumačenje, koji je bio u primeni u vreme objavljivanja spornog teksta), medij je sredstvo javnog obaveštavanja koje rečima, slikom, odnosno zvukom prenosi urednički oblikovane informacije, ideje i mišljenja i druge sadržaje namenjene javnoj distribuciji i neodređenom broju korisnika (dnevne i periodične novine, servis novinske agencije, radio-program i televizijski program i elektronska izdanja tih medija, kao i samostalna elektronska izdanja -uređivački oblikovane internet stranice ili internet portali), koji su registrovani u Registru medija. U skladu sa ovim zakonom medij nema svojstvo pravnog lica (člana 29. stav 3.), a izdavač (osnivač) medija je svako fizičko i pravno lice koje mora biti registrovano kod nadležnog organa Republike Srbije za obavljanje te delatnosti (član 32). U konkretnom slučaju prema javno dostupnim podacima Registra medija pri APR-u Republike Srbije (u vreme objavljivanja spornog testa) kao izdavač „Magazina Tabloid: Istine i zablude“ upisano je Privredno društvo za izdavanje novina „Slobodna štampa“ doo Beograd. Prema članu 48. istog zakona medij ima odgovornog urednika, koji za pojedino izdanje, rubriku, odnosno programsku celinu odgovara za sadržaj koji uređuje.

Ako se objavljivanjem informacije, odnosno zapisa povređuje pretpostavka nevinosti, zabrana govora mržnje, prava i interesa maloletnika, zabrana javnog izlaganja pornografskog sadržaja, pravo na dostojanstvo ličnosti, pravo na autentičnost, odnosno pravo na privatnost, sudska zaštita se ostvaruje po tužbama iz člana 101. Zakona o javnom informisanju i medijima, koja se prema člana 103. tog zakona, (koja reguliše pasivnu legitimaciju) podnosi protiv odgovornog urednika medija u kome je informacija, odnosno zapis objavljen.

Dakle, posebnim normama Zakona o javnom informisanju i medijima (koji propisuje pravila o javnom informisanju putem medija) predviđeni su posebni oblici i pravila sudske zaštite u slučaju kada se objavljivanjem informacije, odnosno zapisa povređuje zabrana govora mržnje (član 75.), ustanovljavanjem neposredne odgovornosti urednika medija (lica koje obavlja te poslove) za sadržaj koji uređuje i to nezavisno od toga ko je autor informacije. Na taj način u skladu sa tim zakonom, bi postojala pasivna legitimacija tuženog kao odgovornog urednika medija koji je omogućio da se taj tekst plasira, kako su to pravilno ocenili nižestepeni sudovi. Za razliku od postupka za zaštitu od diskriminacije (i govora mržnje kao posebanog oblika) prema odredbama Zakona o zabrani diskriminacije, sudska zaštita se ostvaruje u odnosu na određeno lice koje je učinilo akt diskriminacije (diskriminator), odnosno pravno lice ili organe javne vlasti (u slučaju da je diskriminatorsko postupanje učinio zaposleni u tom pravnom licu).

Sledom iznetog, dispozicija je na tužiocu u pogledu korišćenja sredstava pravne zaštite i označavanju tuženog prema kome usmerava svoj zahtev. U ovoj parnici sudska zaštita tražena je po odredbama Zakona o zabrani diskriminacije, a usmerena je prema tuženom kao odgovornom uredniku medija u kojem je objavljen sporni tekst, čija je odgovornost regulisana odredbama Zakona o javnom informisanju i medijima. Iz iznetih razloga, pravilano je stanovište nižestepenih sudova da tuženi nije pasivno legitimisan u ovoj pravnoj stvari, budući da nije autor spornog teksta, kao akta diskriminacije zbog čega je odbijen tužbeni zahtev. Stoga su neosnovani revizijski navodi tužioca da je pobijanom presudom pogrešno primenjeno materijalno pravo.

Kako se ni ostalim navodima revizije ne dovodi u sumnju zakonitost pobijane presude, to je Vrhovni sud, primenom člana 414. ZPP odlučio kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Zvezdana Lutovac,s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković