U IME NARODA

Vrhovni sud, u veću sastavljenom od sudija: Jelice Bojanić Kerkez, predsednika veća, Vesne Stanković i Radoslave Mađarov, članova veća, u parnici tužioca AA iz ..., čiji je punomoćnik Bora Ristić, advokat iz ..., protiv tuženog JP „Putevi Srbije“ Beograd, čiji je punomoćnik Branislav Popovac, advokat iz ..., radi utvrđenja ništavosti i isplate, odlučujući o reviziji tuženog izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Nišu Gž 1183/2022 od 15.11.2022. godine, u sednici veća održanoj 13.09.2023. godine, doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE, kao neosnovana, revizija tuženog izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Nišu Gž 1183/2022 od 15.11.2022. godine u stavovima drugom i trećem izreke.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Vranju P 2655/20 od 08.02.2022. godine, stavom prvim izreke, odbijen je tužbeni zahtev kojim je tužilac tražio da se utvrdi da je ništav Sporazum o naknadi za eksproprisano zemljište broj 465-1104/11-07 od 05.03.2012. godine. Stavom drugim izreke, odbijen je tužbeni zahtev kojim je tužilac tražio da se tuženi obaveže da mu na ime razlike između isplaćene naknade za poljoprivredno zemljište do pripadajuće naknade za preuzeto gradsko građevinsko zemljište, po navedenom sporazumu, i to za kp br. .., njiva 2. klase, površine 2 ara 32 m2, upisana u LN broj .. KO Vranje 1, isplati iznos od 200.448,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 05.03.2012. godine do isplate. Stavom trećim izreke, obavezan je tužilac da tuženom na ime troškova parničnog postupka isplati iznos od 8.000,00 dinara.

Presudom Apelacionog suda u Nišu Gž 1183/2022 od 15.11.2022. godine, stavom prvim izreke, odbijena je žalba tužioca i potvrđena presuda u delu stava drugog izreke, u odnosu na potraživanje zakonske zatezne kamate za period od 05.03.2012. godine do 07.07.2022. godine. Stavom drugim izreke, prvostepena presuda preinačena je u stavu prvom izreke, u delu stava drugog izreke u odnosu na glavni dug i deo zakonske zatezne kamate u stavu trećem izreke, tako što je tužbeni zahtev usvojen i utvrđeno da je ništav sporazum o naknadi za eksproprisano zemljište broj 465-1104/11-07 od 05.03.2012. godine i obavezan tuženi da tužiocu na ime razlike između isplaćene naknade za poljoprivredno zemljište do pripadajuće naknade za preuzeto građevinsko zemljište po navedenom sporazumu, a za preuzeto građevinsko zemljište i to kp br. .., isplati iznos od 200.448,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 08.02.2022. godine do isplate. Stavom trećim izreke, obavezan je tuženi da tužiocu na ime naknade troškova parničnog postupka isplati iznos od 227.045,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, kojim je preinačena prvostepena presuda tuženi je, pozivom na odredbu člana 403. stav. 2 tačka 2. ZPP, blagovremeno izjavio reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući drugostepenu presudu u pobijanom delu u smislu članova 408. i 403. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku – ZPP (,,Službeni glasnik RS“ broj 72/11...10/23), Vrhovni sud je ocenio da revizija tuženog nije osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, rešenjem Sekretarijata za urbanizam i imovinsko-pravne poslove Gradske uprave Grada Vranja od 09.08.2011. godine, izvršena je eksproprijacija katastarske parcele u vlasništvu tužioca - kp br. .., po kulturi njiva 2. klase, površine 232 m2, upisana u LN broj .. KO Vranje 1, u korist tuženog, za izgradnju auto-puta E75. Parnične stranke su, dana 05.03.2012. godine, zaključile sporazum o naknadi za eksproprisano zemljište, kojim je utvrđena visina naknade u ukupnom iznosu od 150.800,00 dinara. Navedeni iznos u celosti je isplaćen tužiocu. Prema nalazu i mišljenju veštaka Gorana Ristića od 11.06.2019. godine i veštaka Dobrivoja Ilića od 19.05.2020. godine, koji nalazi su u potpunosti saglasni, predmetna katastarska parcela se u vreme izvršene eksproprijacije nalazila u trećoj gradskoj građevinskoj zoni, i to po osnovu Odluke o izmeni i dopuni Odluke o kriterijumima i merilima za utvrđivanje i obračun naknade za uređivanje građevinskog zemljišta iz 2005. godine, koja je doneta na osnovu Generalnog urbanističkog plana Grada Vranja od 24.12.2009. godine. Prenamena zemljišta u gradsko-građevinsko zemljište nije izvršena u katastru, ali je usvajanjem generalnog urbanističkog plana ovo zemljište postalo građevinsko zemljište. Komunalno opremanje zemljišta u vreme eksproprijacije nije izvršeno, obzirom da je na tom području planirana trasa auto-puta, a imala je izlaz na makadamski put. Kako je predmetna parcela pre eksproprijacije na osnovu navedenog urbanističkog plana postala građevinsko zemljište, a tržišna cena 1 m2 iznosi 1.514,00 dinara, to ukupna tržišna vrednost predmetne parcele iznosi 351.248,00 dinara. Razlika između isplaćene novčane naknade tužiocu za poljoprivredno zemljište od strane tuženog i naknade koja bi mu pripala da je naknada plaćena za građevinsko zemljište, za ukupno oduzetu površinu iznosi 200.448,00 dinara. Prema nalazu i mišljenju veštaka Gradskog zavoda za veštačenje Grada Beograda, tržišna vrednost predmetnog zemljišta iznosi 107,00 dinara po 1 m2, te je ista niža od cene koja je tužiocu isplaćena u iznosu od 650,00 dinara po 1 m2. Iz izveštaja JP Zavoda za urbanizam Grada Vranja od 08.02.2022. godine, proizlazi da u vreme izvršene eksproprijacije predmetna parcela nije bila obuhvaćena Generalnim urbanističkim planom Grada Vranja, a isto proističe i iz dopisa Gradske uprave Grada Vranja, Odeljenje za urganizam i imovinsko-pravne poslove, komunalno stambene delatnosti i zaštitu životne sredine od 09.02.2022. godine.

Na osnovu ovako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je zaključio da je tužbeni zahtev za utvrđenje ništavosti sporazuma o naknadi za eksproprisano zemljište od 05.03.2012. godine neosnovan, jer je predmetna parcela u vreme ekspropijacije predstavljala građevinsko zemljište van granica gradskog građevinskog područja, zbog čega je u trenutku eksproprijacije imala status poljoprivrednog, a ne građevinskog zemljišta, te navedeni sporazum nije protivan prinudnim propisima, javnom poretku i dobrim običajima. S tim u vezi nije osnovan ni zahtev za isplatu razlike između tržišne vrednosti navedene parcele kao građevinskog zemljišta i naknade koja je tužiocu isplaćena za ovo zemljište sa statusom poljoprivrednog zemljišta.

Odlučujući o žalbi tužioca, drugostepeni sud je preinačio prvostepenu presudu tako što je usvojio tužbeni zahtev tuženog za utvrđenje ništavosti navedenog sporazuma i obavezao tuženog da tužiocu isplati razliku između isplaćene naknade za poljoprivredno zemljište do pripadajuće naknade za preuzeto gradsko građevinsko zemljište sa zakonskom zateznom kamatom od dana presuđenja, obzirom da je tada dospelo potraživanje tužioca po osnovu glavnog zahteva, jer tražena razlika u naknadi predstavlja štetu za tužioca. Zbog navedenog, primenom člana 189. stav 2. Zakona o obligacionim odnosima, prvostepena presuda je u tom delu preinačena, a potvrđena u delu kojim je odbijen zahtev za isplatu zakonske zatezne kamate od 05.03.2012. godine, odnosno od dana zaključenja sporazuma pa do 07.02.2022. godine.

Neosnovano se revizijom ukazuje da je drugostepeni sud nepravilno primenio materijalno pravo kada je delimično preinačio prvostepenu presudu.

Odredbama člana 58. Ustava RS jemči se mirno uživanje svojine i drugih imovinskih prava stečenih na osnovu zakona, a pravo svojine može biti oduzeto ili ograničeno samo u javnom interesu utvrđenom na osnovu zakona, uz naknadu koja ne može biti niža od tržišne.

Odredbom člana 1. Zakona o eksproprijaciji, propisano je da se nepokretnosti mogu eksproprisati ili se svojina na njima može ograničiti samo u javnom interesu utvrđenom na osnovu zakona, uz naknadu koja ne može biti niža od tržišne. Prema članu 20 stav 4. tog zakona javni interes za eksproprijaciju može da se utvrdi ako je, u skladu sa zakonom, donet odgovarajući planski akt, ako ovim zakonom nije drukčije određeno. Obavezna sadržina rešenja o eksproprijaciji propisana je članom 31. zakona, koji tačkom 4. predviđa da rešenje o eksproprijaciji sadrži naznačenje svrhe eksproprijacije, odnosno objekta radi čije izgradnje se nepokretnost ekspropriše, kao i broj rešenja kojim je utvrđen javni, odnosno opšti interes za eksproprijaciju i naziv organa koji je to rešenje doneo. Prema članu 42. stav 1. tog zakona, naknada za eksproprisano poljoprivredno zemljište i građevinsko zemljište određuje se u novcu prema tržišnoj ceni takvog zemljišta, ako zakonom nije drugačije propisano, a prema stavu 2. ovog člana, procenu tržišne cene iz stava 1. vrši organ nadležan za utvrđivanje poreza na prenos apsolutnih prava na nepokretnost. Prema članu 56. istog zakona, po pravnosnažnosti rešenja o eksproprijaciji opštinska uprava dužna je da odmah bez odlaganja zakaže i održi raspravu za sporazumno određivanje naknade za eksproprisanu nepokretnost (stav 1), a opštinska uprava od upravnih i drugih organa i organizacija pribavlja obaveštenja o činjenicama koje mogu biti od značaja za sporazumno određivanje naknade (stav 3).

Navedenim zakonskim odredbama propisani su uslovi koji moraju biti ispunjeni da bi oduzimanje, odnosno ograničavanje prava svojine i isplata naknade bili u skladu sa Ustavom i zakonom. U konkretnom slučaju, Grad Vranje je doneo planske dokumente o promeni namene sporne katastarske parcele i ona je proglašena za gradsko građevinsko zemljište u trećoj zoni, pre nego što je tužiocu katastarska parcela eksproprisana rešenjem od 09.08.2011. godine. Sekretarijat za urbanizam i imovinsko-pravne poslove Gradske uprave Grada Vranja bio je u zakonskoj obavezi da bude upoznat sa navedenom činjenicom u postupku zaključivanja pobijanog sporazuma o naknadi za eksproprisano zemljište, prema citiranoj odredbi člana 56. stav 3. Zakona o eksproprijaciji, bez obzira što promena namene zemljišta nije sprovedena u katastru nepokretnosti. Tuženi je kao korisnik eksproprijacije bio stranka u postupku sporazumnog određivanja naknade i kao javno preduzeće, takođe je bio u obavezi da vodi računa o stvarnom statusu oduzetog zemljišta i u skladu sa tim podnese ponudu o odgovarajućoj tržišnoj visini naknade.

Neosnovani su revizijski navodi da se donošenjem planskog dokumenta ne menja po sili zakona status zemljišta i da je tužilac bio u obavezi da izvrši prenamenu zemljišta iz poljoprivrednog u građevinsko zemljište, u skladu sa Planskim dokumentom Grada Vranja. Ovo zbog toga što je organ uprave pred kojim se vodio postupak eksproprijacije i sporazumnog određivanja naknade imao zakonsku obavezu da visinu naknade za eksproprisano zemljište utvrdi prema statusu zemljišta određenog planskim aktom, na osnovu kog je utvrđen javni interes i doneto pravnosnažno rešenje o eksproprijaciji.

S obzirom na navedeno, pravilan je zaključak drugostepenog suda da je pobijani sporazum o isplati naknade za eksproprisano zemljište protivan prinudnim propisima, javnom poretku i dobrim običajima i zato je ništav u smislu člana 103. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima.

Sud je u parničnom postupku, shodno članu 339. ZPP mogao odlučivati o apsolutnoj ništavosti ovog sporazuma koji po odredbi člana 57. Zakona o eksproprijaciji ima snagu izvršne isprave, pa se revizijom neosnovano ukazuje da je učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 10. ZPP, zbog toga što je odlučivano o zahtevu o kome je ranije zaključeno poravnanje.

Tužiocu je visina razlike naknade pravilno dosuđena u smislu člana 42. Zakona o eksproprijaciji, prema vrednosti zemljišta iz nalaza i mišljenja veštaka građevinske struke Gorana Ristića i Dobrivoja Ilića, koja je viša u odnosu na procenu tržišne vrednosti veštaka Gradskog zavoda za veštačenje Grada Beograda. Naime, procena tržišne vrednosti nepokretnosti od strane Gradskog zavoda za veštačenje Grada Beograda izvršena je na osnovu tržišnih podataka o prometovanim zemljištima na datum području, dok su imenovani veštaci građevinske struke prilikom određivanja visine tržišne cene imali u vidu kako Odluku o izmeni i dopuni odluke o kriterijumima i merilima za utvrđivanje i obračun naknade za utvrđivanje građevinskog zemljišta (''Sl. glasnik pčinjskog okruga'' broj 28/05), koja je važila u vreme izvršene eksproprijacije, tako i stanje zemljišta u vreme eksproprijacije, odnosno njegovu lokaciju, vrstu i karakter, kao i komunalnu opremljenost i sve druge karakteristike koje utiču na vrednost zemljišta.

Prilikom donošenja odluke, ovaj sud je cenio ostale revizijske navode, ali je zaključio da isti nisu od uticaja na drugačiju odluku, jer je drugostepena presuda doneta pravilnom primenom materijalnog prava.

Iz navedenih razloga, Vrhovni sud je odlučio kao u izreci, na osnovu člana 414. stav 1. ZPP.

Predsednik veća – sudija

Jelica Bojanić Kerkez s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković