U IME NARODA

Vrhovni sud, u veću sastavljenom od sudija: Branislava Bosiljkovića, predsednika veća, Branke Dražić i Dragane Boljević, članova veća, u parnici tužilje AA iz ..., koju zastupa Maja Golubović Popara advokat iz ..., protiv tuženog BB iz ..., koga zastupa Aleksandar Samuilović advokat iz ..., radi utvrđenja, odlučujući o reviziji tuženog izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 8245/19 od 20.05.2021. godine, na sednici održanoj 29.02.2024. godine, doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE kao neosnovana revizija tuženog izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 8245/19 od 20.05.2021. godine, stavova trećeg i četvrtog izreke.

ODBACUJE SE kao nedozvoljena revizija tuženog izjavljena protiv stava prvog izreke presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 8245/19 od 20.05.2021. godine.

Svaka stranka snosi svoje troškove postupka po reviziji.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž 8245/19 od 20.05.2021. godine, stavom prvim izreke, ukinuta je presuda Prvog osnovnog suda u Beogradu P 1733/17 od 29.01.2019. godine, ispravljena rešenjem istog suda P 1733/17 od od 03.06.2019. godine. Stavom drugim izreke, odbačena je tužba u delu kojim je zahtevano utvrđenje ništavosti označenog ugovora u delu od ½ učinjenog raspolaganja. Stavom trećim izreke, usvojen je tužbeni zahtev i utvrđeno da je tužilja, kao pravni sledbenik sada pokojnog VV, suvlasnik ½ stana broj .. u ulici ... broj .., površine 50 m2, izgrađenog na katastarskoj parceli .. k.o. ... i da joj presuda predstavlja osnov za upis prava svojine kod nadležnog organa. Stavom četvrtim izreke, odlučeno je da svaka stranka snosi svoje troškove postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tuženi je blagovremeno izjavio reviziju zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka, pogrešno i nepotpuno činjeničnog stanja i pogrešne primene materijalnog prava.

Tužilja je odgovorila na reviziju.

Ispitujući pobijanu presudu u smislu člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, br. 72/11, 49/13-US, 74/13-US, 55/14, 87/18, 18/20, 10/23; u daljem tekstu – ZPP), Vrhovni sud je utvrdio da je revizija tuženog nedozvoljena protiv odluke u stavu prvom izreke, dok je u preostalom delu dozvoljena na osnovu člana 403. stav 2. tačka 3. ZPP, ali neosnovana.

Zakonom o parničnom postupku je propisano da stranke mogu da izjave reviziju protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu (član 403. stav 1), a reviziju mogu izjaviti i protiv rešenja drugostepenog suda kojim je postupak pravnosnažno okončan (član 420. stav 1), s tim što se u postupku povodom revizije protiv rešenja shodno primenjuju odredbe ovog Zakona o reviziji protiv presude (član 420. stav 6).

U konkretnom slučaju, rešenjem sadržanim u stavu prvom izreke drugostepeni sud je ukinuo prvostepenu presudu, dakle prvim stavom izreke drugostepeni sud nije doneo pravnosnažnu presudu iz člana 403. stav 1. ZPP, niti rešenje kojim se postupak pravnosnažno završava iz člana 420. stav 1. ZPP, niti je odlučio o zahtevima stranaka u kom bi slučaju revizija bila dozvoljena u smislu člana 403. stav 2. ZPP, zbog čega izjavljena revizija tuženog nije dozvoljena, te je u tom delu odbačena kao u stavu drugom izreke, primenom člana 413. ZPP.

U postupku donošenja pobijane presude nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti, kao ni koja od drugih bitnih povreda odredaba parničnog postupka iz člana 407. stav 1. ZPP zbog kojih se revizija može izjaviti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, VV, sada pokojni otac tužilje i GG, sada pokojna majka tuženog, bili su u braku od 1974. godine i stanovali sa tuženim u stanu na ... br. .., povr. 42 m2, u potkrovlju, na III spratu zgrade broj .., u ulici ranije ... broj .. . Taj je stan bio dat na korišćenje ocu tužioca DD, njegovoj supruzi GG i tuženom, a nakon razvoda roditelja tuženog 1966. godine majka tuženog je određena za nosioca stanarskog prava rešenjem suda od 02.02.1972. godine. Dan po udaji za tužiljinog oca, majka tuženog je zaključila (28.09.1974. godine) novi ugovor o korišćenju stana u koji je kao ugovorni korisnik, osim tuženog, upisan i njen drugi suprug. Stan na ... majka tuženog je otkupila 04.06.1993. godine, po povlašćenoj ceni od oko 100 DEM. Otkupna cena stana formirana je uračunavanjem stambenih doprinosa tužiljinog oca od 31 godinu 9 meseci i 25 dana radnog staža i majke tuženog od 28 godina. Ubrzo potom, 1994. godine je zaključila sa tuženim ugovor o doživotnom izdržavanju prema kome je tuženi, za pomoć njoj pruženu, trebalo po njenoj smrti da dobije u svojinu stan na ... .

Stan na ... je značajno renoviran u dva navrata - 1985. godine (sredstvima koje je tužiljin otac dobio od svoje firme sa rokom vraćanja 20 godina) i početkom 2002. godine (zajedničkim sredstvima supružnika), pre nego što je prodat 25.03.2002. godine za 38.000 evra. Desetak dana kasnije, 05.04.2002. godine, majka tuženog je kupila stan u ... za 53.000 evra, uloživši sva sredstva od prodaje starog stana i doplativši razliku od 15.000 evra od zajedničkih sredstava supružnika.

Dve godine potom (19.04.2004. godine), zaključen je osporeni ugovor o doživotnom izdržavanju, o čijem je postojanju otac tužilje saznao tek po smrti supruge (28.01.2011. godine), te je 25.07.2011. godine podneo tužbu u ovom postupku zahtevajući utvrđenje ništavosti tog ugovora u delu od jedne polovine i utvrđenje svog prava susvojine ½ stana u ... po osnovu sticanja u braku. Nakon što je i on preminuo ...2013. godine, parnicu je preuzela tužilja, njegov jedini pravni sledbenik.

Tokom ovog postupka pravnosnažno je odbijen glavni tužbeni zahtev za utvrđenje ništavosti u celini ugovora o doživotnom izdržavanju od 2004. godine (presuda P 26274/15 od 29.03.2016. godine potvrđena je u tom delu presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž 7039/2016 od 13.01.2017. godine), s obzirom da je prvostepeni sud zaključio da je ugovor pravno valjan i pogledu forme i u pogledu sadržine, da nije zaključen sa namerom da se izigraju prava naslednika sada pokojne GG (primaoca izdržavanja), a i da je izvršavan (raskid zbog neispunjenja nisu tražili ni primalac izdržavanja, ni njegovi naslednici).

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je utvrdio ništavost predmetnog ugovora u delu kojim je raspolagano suvlasničkim udelom oca tužilje od 75/530 na predmetnom stanu i tužiljino pravo susvojine s tim udelom. Razlozi prvostepenog suda za ovakvu odluku počivaju na zaključku da je stan za ... bio posebna imovina majke tuženog, da se adaptacijom tog stana od 1985. godine nije mogao promeniti svojinski režim stana koji je bio u društvenoj svojini, da bi adaptacija tog stana od 2002. godine mogla uticati na drugačiji svojinski režim, ali da je stan i dalje ostao posebna imovina majke tuženog jer je adaptacija učinjena sredstvima njene posebne imovine, koja joj je poklonila njena majka. U pogledu predmetnog stana u ..., kupljenog za 53.000 evra, a s obzirom da su u njegovu kupovinu uložena ne samo sredstva posebne imovine majke tuženog (38.000 evra od prodaje stana na ...), već i zajednička sredstva supružnika VV-GG od 15.000 evra, koja su stečena tokom njihovog braka u podjednakim suvlasničkim udelima, udeo tužiljinog oca u sticanju predmetnog stana je polovina od 15.000 evra (7.500 evra) u odnosu na kupoprodajnu cenu od 53.000 evra, odnosno 75/530 delova stana, te je stoga sa tolikim udelom tužilja, kao pravni sledbenik svog oca, suvlasnik predmetnog stana.

Drugostepeni sud je ovu presudu ukinuo, tužbu odbacio zbog presuđene stvari u delu kojim je traženo utvrđenje ništavosti predmetnog ugovora sa ½ i zatim doneo pobijanu presudu kojom je usvojio tužbeni zahtev i utvrdio da je tužilja vlasnik polovine predmetnog stana. Taj sud je zaključio da je stan na ... zajednička imovina supružnika VV-GG i da su njihovi suvlasnički udeli bili podjednaki, u skladu sa članom 16. Zakona o stanovanju („Službeni glasnik RS“, br. 50/92 sa izmenama i dopunama) i čl. 171. stav 1. i 180. stav 2. Porodičnog zakona. Ovo ne samo zbog toga što je taj stan otkupljen 1993. godine kada su supružnici VV-GG bili u braku, već i zbog toga što je njihova bračna zajednica, samo do otkupa stana, trajala 19 godina, što je stan otkupljen pod netržišnim uslovima, što je otkupna cena tog stana formirana (umanjena) s obzirom na stambeni doprinos oba supružnika, od kojih je doprinos tužiljinog oca čak bio veći (31 godinu 9 meseci i 25 dana) od doprinosa majke tuženog (28 godina), konačno i što je u adaptaciju tog stana otac tužilje uložio 1985. godine znatna sredstva (za koja se zadužio kod svoje firme uz obavezu da ih vraća u narednih 20 godina) i što je i 2002. godine stan renoviran sredstvima zajedničke imovine supružnika u podjednakim suvlasničkim udelima.

Po oceni Vrhovnog suda, drugostepeni sud je na pravilno i potpuno utvrđeno činjenično stanje, pravilno primenio materijalno pravo, dajući jasne i prihvatljive razloge za svoju odluku.

U konkretnom slučaju, od odlučnog značaja je bilo pouzdano utvrđenje činjenice da li stan na ... koji je otkupila majka tuženog, predstavlja posebnu imovinu majke tuženog, s obzirom na to da je taj stan dodeljen njenom prvom suprugu (a ne tužiljinom ocu) da ga koristi sa njom i tuženim i da je po razvodu od prvog supruga majka tuženog postala nosilac stanarskog prava na tom stanu, ili je taj stan otkupom postao zajednička imovina supružnika VV-GG, s obzirom da je otkupljen pod netržišnim uslovima za vreme višedecenijske bračne zajednice života supružnika VV-GG, koja je do otkupa trajala 19 godina i da je otkupna cena stana formirana uračunavanjem stambenog doprinosa ne samo majke tuženog nego i oca tužilje.

U vreme kada je otac tuženog dobio na korišćenje stan na ... važio je Zakon o stambenim odnosima („Službeni list FNRJ“, br. 17/62, 10/65, 57/65, „Službeni list SFRJ“, br. 11/66 - prečišćen tekst, 32/68) prema kome je nosilac stanarskog prava sticao pravo da stan trajno i nesmetano koristi (stanarsko pravo) sa članovima svog domaćinstva koji stanuju zajedno sa njim (čl. 2. i 12.) po kriterijumima iz člana 5. tog zakona – da stanovi budu racionalno iskorišćeni prema broju prostorija stana i njihovoj površini, uzimajući u obzir broj lica koji stan koriste. Stanarsko pravo je predstavljalo specifično lično imovinsko pravo korišćenja stana koje nije moglo biti u prometu niti se moglo nasleđivati, već je prelazilo sa jednog na drugog korisnika stana u posebnim slučajevima određenim zakonom (npr. sudskom odlukom nakon razvoda braka korisnika stana, kao što je to bilo u konkretnom slučaju kada je majka tuženog postala nosilac stanarskog prava).

Pretvaranje stanarskog prava u pravo svojine kupovinom pravno je omogućeno Zakonom o stambenim odnosima („Službeni glasnik SRS“, br. 12/90, 47/90, 55/90, „Službeni glasnik RS“, br. 3/90, 7/90) nosiocu stanarskog prava, zakupcu stana i članovima njihovog porodičnog domaćinstva (član 6). Donošenjem Ustava Republike Srbije („Službeni glasnik RS“, br. 1/90 od 28.09.1990. godine) kojim su izjednačeni svi oblici svojine i omogućena svojinska transformacija društvene i državne svojine, kao i Zakona o stanovanju („Službeni glasnik RS“, br. 50/92, ... 99/11), mogućnost pretvaranja stanarskog prava u pravo svojine proširena je propisivanjem dužnosti nosioca prava raspolaganja na stanu u društvenoj svojini i vlasnika stana u državnoj svojini da, pod uslovima propisanim tim zakonom, omogući otkup stana nosiocu stanarskog prava na stanu koji koristi, kao i njegovom bračnom drugu i deci rođenoj u braku i van braka, usvojenoj i pastorčadi koji zajedno sa nosiocem stanarskog prava stanuju u tom stanu, uz pismenu saglasnost nosioca stanarskog prava, s tim što se saglasnost može dati samo jednom licu (član 16). Od otkupa po odredbama ovog zakona bili su izuzeti stanovi navedeni u članu 17. istog zakona, čiji je nosilac stanarskog prava, odnosno član njegovog porodičnog domaćinstva imao u svojini drugi stan koji je odgovarajući za to porodično domaćinstvo u smislu tog zakona.

S obzirom na takav pravni okvir koji je važio u vreme otkupa stana na ..., ranije donetom drugostepenom presudom od 13.01.2017. godine bilo je naloženo prvostepenom sudu da ispita i pouzdano utvrdi da li je tužiljin otac imao u svojinu drugi odgovarajući stan za njega i suprugu (jer bi u tom slučaju stan na ... bio izuzet iz otkupa u smislu člana 17. Zakona o stanovanju) i da li je, s obzirom da stan na ... nije bio dodeljen njemu na korišćenje, nego ocu tuženog, tužiljin otac uopšte spadao u zakonom propisani krug lica koja su mogla da steknu svojinu na otkupljenom stanu. Na raspravi koju je otvorio, drugostepeni sud je pročitao stambeni dosije formiran prilikom otkupa stana na ... (u kome su izjave supružnika VV-GG da nijedan od njih nema u svojinu drugi odgovarajući stan) i ova pitanja razjasnio, a zatim doneo pobijanu odluku.

I Vrhovni sud smatra da kod sticanja prava svojine otkupom stana u društvenoj svojini nema mesta neposrednoj primeni odredaba člana 171. u vezi sa članom 357. Porodičnog zakona, kojima su uređeni imovinski odnosi supružnika i propisano da imovina koju su supružnici stekli radom u toku trajanja zajednice života u braku predstavlja njihovu zajedničku imovinu i da po ovom osnovu pravo svojine zapravo i nije stečeno. Ovo stoga što je, promenom koncepta društveno- ekonomskih odnosa u domaćem pravnom poretku, omogućena transformacija jednog ličnog stvarnog prava (prava stanovanja) u drugo stvarno pravo (pravo svojine), čiji je osnov u otkupu stanarskog prava na stanu u društvenoj svojini, rezervisanom samo za nosioca stanarskog prava i, pod uslovima propisanim zakonom, usko određenom krugu lica, pri čemu se smatralo da i bračni drug nosioca stanarskog prava, zbog razloga pravičnosti, postaje suvlasnik otkupljenog stana sa podjednakim udelom. Pri tom, otkupna cena nije bila tržišna, već je bila povlašćena, jer se formirala pod netržišnim uslovima - na osnovu prosečne mesečne zarade u Republici u mesecu koji prethodi danu podnošenja zahteva za otkup, starosti zgrade, opšte pogodnosti zgrade i stana u skladu sa propisima (kvalitet i spratnost zgrade, visinski položaj stana u zgradi, lokacija i drugo i površine stana) u skladu sa čl. 20.-22. Zakona o stanovanju i bila snižavana zavisno od revalorizovanog doprinosa za stambenu izgradnju koji je izdvajan iz ličnog dohotka nosioca stanarskog prava i, eventualno, njegovog bračnog druga.

S obzirom na izloženo, i pored toga što je stan na ... dodeljen na korišćenje roditeljima tuženog, a ne tužiljinom ocu (za koga se majka tuženog kasnije udala), specifične okolnosti konkretnog slučaja – dugo, skoro dvadesetogodišnje trajanje bračne zajednice majke tuženog i njenog drugog supruga (tužiljinog oca) do otkupa stana i otkupna cena stana formirana pod netržišnim uslovima, uz uračunavanje stambenog doprinosa oba supružnika, zbog čega je stan i mogao da bude otkupljen za cenu od 100 DEM, kao i razlozi pravičnosti čine pravilnim zaključak drugostepenog suda da je otkupljeni stan na ... bio zajednička svojina tužiljinog oca i majke tužene, odnosno susvojina sa jednakim udelima, u skladu sa odredbama Porodičnog zakona.

Pravilan je i zaključak drugostepenog suda da na promenu suvlasničkih udela supružnika na stanu na ... nije mogla da utiče adaptacija izvršena početkom 2002. godine. Ovo stoga što se, u odsustvu dogovora suvlasnika o tome, adaptacijom suvlasničkog stana ne može povećati pravo svojine. Isto važi i za suvlasničke udele supružnika VV-GG na stanu u ..., kupljenom novcem od prodaje suvlasničkog stana na ..., uz doplatu razlike u kupoprodajnoj ceni - za promenu jednakih suvlasničkih udela supružnika na tom stanu takođe je bio neophodan njihov dogovor o tome. Postojanje takvog dogovora majke i očuha tuženog, međutim, ne samo da nije bilo dokazivano tokom postupka, već nije bilo ni pominjano. Zbog toga nisu od značaja navodi revizije tuženog o tome da je njegova majka u adaptaciju stana na ... i u doplatu razlike u ceni stana u ... uložila devizna sredstva iz svoje posebne imovine, dobijena na poklon od njene majke. Iz istog razloga nije od uticaja na drugačiju odluku ni ukazivanje tuženog da tužilja nije dokazala da je plaćala adaptaciju stana na ..., niti navodi tuženog o nepravilnoj oceni iskaza saslušanih lica, čime bi bila počinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 1. u vezi sa čl. 8. ZPP, koja su se izjašnjavala o tome da je renoviranje stana ... bilo vršeno sredstvima iz posebne imovine majke tuženog (ĐĐ, EE, tuženi), čijim iskazima drugostepeni sud nije poverovao jer ih je pravilno ocenio protivvrečnim (naročito u pogledu toga ko je kome vršio plaćanje izvršenih radova na adaptaciji), kao i o tome da je prodaju stana na ... i kupovinu stana u ... organizovao tuženi, da je stan na ... bio prazan prilikom pokazivanja za prodaju i da se očuh tuženog nijednom za to vreme nije pojavio u njemu, za razliku od tuženog i njegove majke, koja je stan prodala i za njega primila novac, da je majka tuženog kupila stan u ..., dok se njegov očuh nije pojavio ni tom prilikom.

Kako se revizijom ne dovodi u sumnju zakonitost i pravilnost pobijane odluke, to je ovaj sud odlučio kao u prvom stavu izreke, primenom člana 414. ZPP.

O troškovima postupka po reviziji odlučeno je na osnovu člana 165. stav 1. u vezi sa čl. 153. stav 1. i 154. stav 1. ZPP, s obzirom da tuženi nije uspeo u tom postupku, a da troškovi sastava odgovora na reviziju nisu bili neophodni.

Predsednik veća - sudija

Branislav Bosiljković,s.r.

Za tačnost otpravka

zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković