Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž 4799/21 od 09.03.2022. godine, stavom prvim izreke, odbijene su kao neosnovane žalbe tužioca i umešača na strani tužioca i potvrđena prvostepena presuda u stavovima prvom, drugom, trećem i petom izreke. Stavom drugim izreke, odbijeni su zahtevi tužioca, umešača na strani tužioca i tužene Gradske opštine Zemun za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužilac i umešač na strani tužioca su blagovremeno izjavili reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka, pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja i pogrešne primene materijalnog prava.

Tužena Gradska opština Zemun podnela je odgovor na reviziju, sa zahtevom za naknadu troškova sastava odgovora.

Vrhovni sud je ispitao pobijanu presudu u granicama propisanim članom 399. Zakona o parničnom postupku – ZPP (,,Službeni glasnik RS“, br. 125/04...111/09), koji se primenjuje na osnovu člana 506. stav 1. ZPP (,,Službeni glasnik RS“ broj 72/11...10/23 - dr. zakon) i zaključaka o dozvoljenosti revizije usvojenih na sednicama Građanskog odeljenja Vrhovnog kasacionog suda od 03.03. 2015. i 10.03.2015. godine, i ocenio da je revizija osnovana.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilac je kao najbolji ponuđač dobio pravo gradnje poslovnog centra u Zemunu, ... na konkursu JP „ZIPS“ Zemun, raspisanog na osnovu idejnog projekta tužene Gradske opštine Zemun kao naručioca (objavljenog u listu „Zemunske novine“ br. 239 od 20.03.1999. godine). Po tom osnovu, tužilac je sa ovim javnim preduzećem zaključio 11.05.1999. godine ugovor koji je za predmet imao dodelu lokacije na ... ispred brojeva 14, 16. i 18 na delu kat. parcele ... KO Zemun za zauzeće javne površine, a radi izgradnje poslovnog centra privremenog karaktera, a tuženoj Gradskoj opštini Zemun na ime izlicitirane cene za ustupanje prava gradnje uplatio iznos od 363.000,00 dinara. Nakon izgradnje objekata, tužena Republika Srbija – Ministarstvo građevine naložila je njihovo rušenje kako tuženoj opštini (rešenje br. 35-03-00-881/999-04 od 12.08.1999. godine), tako i tužiocu (rešenje br. 351-03-0081/99-04 od 10.01.2000. godine) jer kao investitori nisu imali odobrenje za gradnju. Uprkos tome, tužena opština odobrila je tužiocu privremeno zauzeće javne površine na neodređeno vreme (rešenje Odeljenja za građevinske i komunalne poslove br. 353-263/2000-3 od 25.07.2000. godine koje je kasnije poništeno rešnjem istog organa br. 353-263-2000-3 od 11.12.2000. godine) i odredila kućne brojeve za privremene objekte (rešenje Odeljenje za imovinsko-pravne i stambene poslove br. 015-1567/00-6 od 10.08.2000. godine).

Zbog opasnosti od rušenja objekata, tužilac i tužena opština zaključili su ugovor overen pred Četvrtim opštinskim sudom u Beogradu pod Ov 147/2000 dana 06.10.2000. godine (čiji je predmet obezbeđenje investicija i izgradnja predmetnih lokala), kojim se opština obavezala prema tužiocu da mu u slučaju donošenja odluke o rušenju lokala isplati naknadu za uložena sredstva, koja investicija po njihovom sporazumu na dan zaključenja ugovora vredi 6.244.000,00 dinara. U vanparničnom postupku za obezbeđenje dokaza pred Četvrtim opštinskim sudom u Beogradu R3 109/01 (koji je tužilac pokrenuo) građeviskim veštačenjem utvrđeno je da su objekti potpuno izgrađeni, te da na je dan veštačenja 29.01.2001. godine njihova građevinska vrednost 10.396.702,50 dinara, a tržišna vrednost 19.302.436,00 dinara. Rušenje objekata izvršeno je 06.03.2001. godine od strane tužene opštine (po rešenju tužene Republike Srbije - Ministarstvo građevine br. 351-03-0081/99-04 od 10.01.2000. godine). Upravni sporovi pokrenuti po tužbama ovde tužioca protiv odluka nadležnih organa tuženih Gradske opštine Zemun i Republike Srbije okončani su u njegovu korist.

Građevinskim veštačenjem preko Komisije sudskih veštaka Vere Jeftimijades i Dragomira Marenovića (osnovni nalaz i mišljenje od 29.09.2006. godine, sa dopunama od 13.07.2007. godine i od 16.06.2010. godine od kojih je poslednja usledila usled proteka vremena i postizanja saglasnosti veštaka da su objekti bili u celosti završeni), utvrđeno je da su izgrađeni objekti – lokali privremenog karaktera, te da je prema cenama na dan 31.05.2010. godine njihova građevinska vrednost 31.707.654,34 dinara, a tržišna vrednost 33.238.500,00 dinara (332.385,00 evra), koja sa umanjenjem po osnovu: vrednosti građevinskog materijala (preuzetog od strane tužioca) od 241.831,00 dinara i vrednosti radova na završetku objekta (koji nisu obuhvaćeni osnovnim nalazom i mišljenjem) od 4.109.759,00 dinara, iznosi 31.465.823,34 dinara (314.823,34 evra). Ekonomsko finansijskim veštačenjem preko sudskog veštaka - člana komisije veštaka Aleksandra Stankovića utvrđeno je da visina štete u vidu izgubljene dobiti koju bi tužilac ostvario izdavanjem lokala u zakup u vremenskom periodu od 06.03.2001. godine (kao dana rušenja), odnosno od 01.04.2001. godine do dana veštačenja 30.09.2006. godine, tj. za 66 meseci, uzimajući kao parametar tržišnu cenu zakupa od 1.065,00 dinara/m2 (po cenama u vreme veštačenja), iznosi ukupno 15.581.346,00 dinara (po 236.081,00 dinara mesečno), što sa odbitkom rashoda poslovanja od 4.949.105,00 dinara, iznosi 10.629.241,00 dinara, uz valorizaciju do dana veštačenja (osnovni nalaz i mišljenje od 04.10.2006. godine sa izjašnjenjem od 14.11.2006. godine), a da uzimajući kao parametar cene zakupnine za ekonomsko poslovni prostor u Zemunu koje utvrđuje opština iznosi 6.603.510,67 dinara (dopuna nalaza i mišljenja od 04.09.2020. godine).

Međupresudom Višeg suda u Beogradu P 6982/10 od 12.03.2015. godine, utvrđeno je da su tuženi Gradska opština Zemun i Republika Srbija u obavezi da tužiocu AA solidarno naknade materijalnu štetu kako običnu štetu tako i izmaklu korist. Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž 4130/15 od 06.11.2015. godine odbijena je žalba tužene opštine Zemun i potvrđena prvostepena presuda u odnosu na ovu tuženu, a preinačena u odnosu na tuženu Republiku Srbiju tako što je odbijen tužbeni zahtev. Delimičnom presudom Višeg suda u Beogradu P 6982/10 od 13.02.2017. godine, ispravljenom rešenjem istog suda od 05.04.2017. godine (koja je postala pravnosnažna donošenjem presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 3532/17 od 14.06.2017. godine), obavezana je tužena Gradska opština Zemun da tužiocu po osnovu naknade štete plati iznos od 363.000,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom od 06.05.1999. godine do isplate (stav prvi izreke), da tužiocu na ime naknade obične štete plati iznos od 6.244.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 06.10.2000. godine do isplate (stav drugi izreke), a odbijen je tužbeni zahtev tužioca u delu kojim je tražio da se obaveže tužena Gradska opština Zemun da mu plati zakonsku zeteznu kamatu na dosuđeni iznos od 6.244.000,00 dinara za period od 06.10.2000. godine do 06.03.2001. godine (stav treći izreke), i odlučeno da se do pravnosnažnosti presude zastane sa raspravljanjem o iznosu preostalog tužbenog zahteva na ime naknade obične štete i troškova parničnog postupka, o kojima će biti odlučeno konačnom presudom (stav četvrti izreke).

Polazeći od izloženog, u postupku nastavljenom nakon pravnosnažnosti delimične presud e nižestepeni sudovi nisu dozvolili objektivno preinačenje tužbe učinjeno podneskom tužioca od 20.11.2020. godine, jer se tužena opština tome protivila, nalazeći da preinačenje ne bi bilo celishodno u toj fazi postupka, pozivajući se na član 193. ZPP („Službeni glasnik RS“ br. 125/04 i 111/09).

Pored toga, polazeći od utvrđenog činjeničnog stanja nižestepeni sudovi su odbili tužbeni zahtev za naknadu materijalne štete u vidu izgubljene dobiti kako osnovni (glavni) kojim je tražena isplata iznosa od 31.707.654,34 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od presuđenja do isplate, tako i sledeći (eventualni) kojim je tražena isplata iznosa od 10.629.241,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od 30.09.2006. godine do isplate, pozivajući se na član 155. u vezi člana 189. Zakona o obligacionim odnosima-ZOO. Po oceni nižestepenih sudova, ovako postavljen osnovni (glavni) tužbeni zahtev ne uživa pravnu zaštitu jer je zasnovan na građevinskoj vrednosti porušenih objekata (utvrđenoj dopunskim građevinskim veštačenjem od 16.06.2010. godine) pa ne može prestavljati izgubljenu dobit kako to opredeljuje tužilac, već bi mogao predstavljati samo stvarnu štetu utvrđenu prema cenama na dan 31.05.2010. godine. Ni sledeći (eventualni) tužbeni zahtev ne uživa pravnu zaštitu jer je zasnovan na valorizovanoj vrednosti zakupnine za predmetne objekte koja se mogla ostvariti u periodu od rušenja objekata do veštačenja (kako je to utvrđena nalazom veštaka ekonomsko-finansijske struke od 30.09.2006. godine) na bazi prosečne mesečne cene zakupnine na ovoj lokaciji u vreme veštačenja, pri čemu tužilac nije dokazao da je bilo izvesno povećanje njegove imovine za ovaj iznos, imajući u vidu da mu je još 10.01.2000. godine (kada mu je kao investitoru rešenjem tužene Republike Srbije – Ministarstva građevine naloženo da poruši izgrađene poslovne objekte) bilo poznato da će objekti biti porušeni s obzirom na propuste tužene Gradske opštine Zemun u pribavljanju odgovarajućeg odobrenja. S tim u vezi, nižestepeni sudovi su imali u vidu i članove 18. i 20. Odluke o uslovima i načinu postavljanja privremenih objekata na javnoj površini u Beogradu, važeće u vreme izgradnje predmetnih privremenih objekata, prema kojima je korisnik dužan da privremeni objekat koristi u skladu sa odobrenjem prema kojem se postavljeni privremeni objekat ne može izdati u zakup ili podzakup, odnosno predati na korišćenje drugom licu ugovorom o poslovno-tehničkoj saradnji niti bilo kojim drugim ugovorom. U situaciji kada pravnosnažno utvrđeno činjenično stanje vodi zaključku da je štetna posledica u vidu izgubljene dobiti (opredeljene kao izgubljena zakupnina) ne bi ni nastupila uzevši u obzir sadržinu odredbe člana 189. ZOO, to pravnosnažna odluka o obavezi naknade materijalne štete u vidu izgubljene dobiti (međupresuda) ne mora obavezivati sud prilikom donošenja odluke o na ovaj način opredeljene izgubljene dobiti.

Po nalaženju Vrhovnog suda nižestepene odluke se ne mogu prihvatiti kao pravilne. Pre svega, odluke nižestepenih sudova su zahvaćene bitnom povredom odredaba parničnog postupka iz člana 361. stav 2 tačka 12. ZPP na koju se revizijom osnovano ukazuje. Pored toga, nižestepene presude su u pogledu odluke o naknadi materijalne štete u vidu izgubljene dobiti zasnovane na pogrešnoj primeni materijalnog prava zbog čega je činjenično stanje ostalo nepotpuno utvrđeno.

Prema članu 193. stav 2. ZPP (,,Službeni glasnik RS“, br. 125/04...111/09),, smatraće se da postoji pristanak tuženog za preinačenje tužbe ako se on upustio u raspravljanje o glavnoj stvari po preinačenoj tužbi, a nije se pre toga protivio preinačenju.

Tužilac je, prema stanju spisa, u nastavku postupka nakon pravnosnažnosti delimične presude Višeg suda u Beogradu P 6982/10 od 13.02.2017. godine, ispravljene rešenjem istog suda od 05.04.2017. godine (kojom je odlučeno samo o delu zahtevu za naknadu obične štete), podneskom od 20.11.2020. godine učinio objektivno preinačenje tužbe kada je reč o zahtevu za naknadu štete u vidu izmakle koristi tako što ga je povećao na iznos od 45.611.992,84 dinara (do kojeg je došao tako što je pored ranije utuženog perioda od 06.03.2001. godine do 30.09.2006. godine, koji je bio predmet veštačenja, obuhvatio i period od 30.09.2006. godine do novembra 2020. godine, za koji je sam obračunao visinu štete), a kada je reč o zahtevu za naknadu obične štete tako što ga je smanjio imajući u vidu iznose koji su mu dosuđeni delimičnom presudom (glavni tužbeni zahtev), a u pogledu eventualnog nije bilo izmena. Suprotno razlozima nižestepenih sudova, tužena opština se upustila u raspravljanje po preinačenoj tužbi podneskom od 12.02.2021. godine.

Ne mogu se prihvatiti kao pravilni razlozi nižestepenih sudova da nije bilo celishodno dozvoliti preinačenje tužbe. Pravilna primena materijalnog prava (član 189 stav 2. ZOO) zahteva da se visina štete utvrdi prema cenama u vreme donošenja sudske odluke. U skladu sa tim, nakon pravnosnažnosti navedene delimične presude, u nastavku postupka tužilac je podneskom od 12.10.2017. godine predložio da se obavi dopunsko veštačenje na okolnost visine obične štete i izmakle dobiti (zbog znatnog proteka vremena od obavljenih veštačenja). Po ovom predlogu tužioca, rešenjem prvostepenog suda od 20.11.2019. godine pravilno je određeno izvođenje dokaza dopunskim veštačenjem na okolnost visine materijalne štete (na dan dopunskog veštačenja). Međutim, kasnije donetim rešenjem prvostepenog suda od 17.08.2020. godine određeno je dopunsko veštačenje samo na okolnost visine izgubljene dobiti za period od 06.03.2001. godine do 30.09.2006. godine, prema cenama zakupnine poslovnog prostora u Zemunu koju utvrđuje Opština Zemun. Dopunom nalaza i mišljenja veštaka ekonomsko-finansijske struke od 04.09.2020. godine, utvrđeno je da visina naknade štete po osnovu izgubljene dobiti (nemogućnosti izdavanja) iznosi 6.603.510,67 dinara za period od 06.03.2001. godine kao dana rušenja do 30.09.2006. godine kao dana veštačenja. Na ročištu od 13.11.2020. godine tužilac je tražio novo dopunsko veštačenje na okolnost visine materijalne štete zbog izgubljene dobiti za period od prethodnog veštačenja do novog veštačenja, ali je sud doneo rešenje kojim je odbio ovaj dokazni predlog tužioca. Nakon toga, tužilac je podneskom od 20.11.2020. godine izvršio preinačenje (na način kako je to napred izloženo).

Kako prvostepeni sud nije dozvolio objektivno preinačenje tužbe učinjeno podneskom tužioca od 20.11.2020. godine, odličeno je o ranije istaknutom zahtevu tužioca za naknadu štete u vidu izgubljene dobiti iz podneska od 19.01.2011. godine (kojim su istaknuta tri glavna tužbena zahteva, od kojih su neki imali svoje eventualne tužbene zahteve). Iako su prilikom odlučivanja o tužbenom zahtevu za naknadu štete u vidu izgubljene dobiti nižestepeni sudovi imali u vidu činjenicu da je međupresudom raspravljen osnov tužbenog zahteva za naknadu ovog vida štete, zbog pogrešno zauzetog stava da tužiocu ne pripada pravo za ovaj vid štete, odbili su ovaj tužbeni zahtev (kako glavni, tako i eventualni).

Prema članu 335. stav 1. ZPP (međupresuda), ako je tuženi osporio i osnov tužbenog zahteva i iznos tužbenog zahteva, a u pogledu osnova stvar je sazrela za donošenje odluke, sud može iz razloga celishodnosti da donese prvo presudu samo o osnovu tužbenog zahteva. Do pravnosnažnosti međupresude sud će zastati sa raspravljanjem o iznosu tužbenog zahteva (stav 2.). Prema članu 346. stav 1. ZPP (pravnosnažnost presude), presuda koja se više ne može pobijati žalbom postaje pravnosnažna ukoliko je njome odlučeno o zahtevu tužbe ili protivtužbe.

Po stavu Vrhovnog suda, u postupku koji se vodi nakon pravnosnažnosti međupresude kojom je raspravljen osnov tužbenog zahteva (ovde zahteva za naknadu štete zbog izgubljene dobiti) u smislu člana 335. stav 1. u vezi člana 346. stav 1. ZPP, odlučuje se samo o visini tužbenog zahteva. U toj situaciji, teoretski gledano, tužbeni zahtev bi se mogao odbiti samo ako tužilac u nastavku postupka ne bi dokazao visinu pretrpljene štete (veštačenjem i drugim dokazima), a visina štete se ne bi mogla utvrditi ni slobodnom ocenom dokaza (član 224. ZPP). Sve ovo nižestepeni sudovi su zanemarili prilikom odlučivanja o ovom vidu štete.

Osim toga, u konkretnom slučaju se nije radilo o glavnom i eventualnom tužbenom zahtevu za naknadu štete ni u pogledu obične štete, a ni u pogledu izgubljene dobiti u smislu člana 191. ZPP, već o tzv. nepravom glavnom i eventualnom tužbenom zahtevu za navedene vidove štete koji se razlikuju samo u pogledu visine traženih iznosa.

Prema članu 191. stav 1. ZPP, u jednoj tužbi tužilac može istaći više zahteva protiv istog tuženog kad su svi zahtevi povezani istim činjeničnim i pravnim osnovom. Prema stavu 3. ovog člana, tužilac može dva ili više tužbenih zahteva u međusobnoj vezi istaći u jednoj tužbi, i tako da sud usvoji sledeći od tih zahteva ako nađe da onaj koji je ispred njega istaknut nije osnovan.

U konkretnom slučaju, svi zahtevi tužioca za naknadu obične štete i za naknadu izgubljene dobiti iz njegovog podneska od 19.01.2011. godine (o kome je samo delom odlučeno delimičnom presudom) bili su sadržani u najvišem traženom iznosu za svaki od tih vidova štete (kada je reč o običnoj šteti u iznosu od 33.238.500,00 dinara, pa i potraživanja po osnovu uplate izlicitirane cene i po osnovu ugovora iz 2000. godine, a kada je reč o izgubljenoj dobiti u iznosu od 31.707.654,34 dinara), bez obzira na to što ih tužilac opredeljuje kao glavne i eventualne jer su zasnovani na istom činjeničnom i pravnom osnovu (naknada štete prouzrokovane propuštanjem tužene opštine da mu izda sve potrebna dokumenta za izgradnju predmetnih objekata što je dovelo do njihovog rušenja). Osim toga, prilikom odlučivanja o zahtevu tužioca za naknadu štete u vidu izgubljene dobiti nižestepeni sudovi, koji su smatrali da se o radi o manjim montažnim objektima iako je građevinskim veštačenjem utvrđeno da se radilo o više objekata-lokala, nestandardne visine (ukupne površine preko 200m2), odbili su ovaj tužbeni zahtev s pozivanjem na Odluku o uslovima i načinu postavljanja privremenih objekata na javnim površinama u gradskoj opštini Zemun („Službeni list grada Beograda, br. 3/97). Međutim, zanemarili da je pre raspisivanja konkursa (na kojem je tužilac ostvario pravo gradnje) odlukom Ustavnog suda IU -242/97 od 22.01. 1998. godine utvrđeno da Odluka o uslovima i načinu postavljanja privremenih objekata na javnim površinama u gradskoj opštini Zemun („Službeni list grada Beograda, br. 3/97) nije u saglasnosti sa zakonom. Osim toga, nisu razjasnili ni da li su i kakav sporazum tužilac i tužena opština imali u vezi njihovog ekonomskog iskorišćavanja (izdavanja u zakup).

Ovo su razlozi zbog kojih su ukinute nižestepene odluke, uključujući i o odluku o troškovima parničnog postupka donetu u odnosu na tuženu opštinu jer ista zavisi od konačnog ishoda spora.

Predmet ocene od strane Vrhovnog suda nisu bili navodi revizije kojima se polemiše sa stavom nižestepenih sudova o razlozima zbog kojih nisu odlučili o delu tužbenog zahteva za naknadu obične štete jer nema odluke o tom delu tužbenog zahteva, a ni predloga tužioca za donošenje dopunske (konačne) podnetog u roku od 15 dana od prijema ovde pobijane (konačne) presude (član 343. stav 1. ZPP), zbog čega se smatra da je tužba u tom delu povučena (stav 3. ovog člana). Posledice ovog propusta snosi tužilac. Ovo bez obzira na to što je neodlučivanje nižestepnih sudova o delu tužbenog zahteva za naknadu obične štete usledilo kao posledica pogrešno zazuzetog stava da je delimičnom presudom odlučeno samo o eventualnom tužbenom zahtevu za naknadu obične štete, te da je usled propusta tužioca da traži donošenje dopunske delimične presude o glavnom tužbenom zahtevu za naknadu ovog vida štete izgubio pravo da mu se odluči o tom zahtevu, odnosno da se ima smatrati da je tužba u tom delu povučena prema članu 343. stav 3. u vezi stava 1. ZPP. Po oceni Vrhovnog suda, kod tzv. nepravog glavnog i eventualnog tužbenog zahteva koji se razlikuju samo u pogledu visine traženih iznosa, delimičnom presudom nije odlučeno o eventualnom tužbenom zahtevu za naknadu obične štete, već samo o delu tužbenog zahteva za naknadu obične štete (koji je sazreo za odlučivanje), pa nije bilo propusta suda koji je doneo delimičnu presudu da odluči o ostalim zahtevima, već je odlučivanje o preostalom zahtevu (zahtevima) opredeljenog podneskom tužioca od 19.01.2011. godine)ostavljeno za konačnu odluku (stav četvrti izreke delimične presude). Kod iznetog, nakon pravnosnažnosti delimične presude nije bilo propusta tužioca da traži donošenje dopunske delimične presude, a nižestepeni sudovi su imali obavezu da ovde pobijanim presudama (kojima se okončava postupak) odluče o prestalom delu tužbenog zahteva za naknadu obične štete, što nisu učinili.

U ponovnom postupku, nižestepeni sudovi će ponovo oceniti ispunjenost uslova za preinačenje tužbe iz podneska tužioca od 20.11.2020. godine, a prilikom odlučivanja o zahtevu tužioca za naknadu štete u vidu izgubljene dobiti razjasniti o kakvim objektima se radilo, u vezi sa čime će imati u vidu da je pre raspisivanja konkursa (na kojem je tužilac ostvario pravo gradnje) odlukom Ustavnog suda IU - 242/97 od 22.01. 1998. godine utvrđeno da Odluka o uslovima i načinu postavljanja privremenih objekata na javnim površinama u gradskoj opštini Zemun („Službeni list grada Beograda, br. 3/97) nije u saglasnosti sa zakonom i da li su i kakav sporazum tužilac i tužena opština imali u vezi njihovog ekonomskog iskorišćavanja (izdavanja u zakup), te potom pravilnom primenom materijalnog prava odlučiti o ovom tužbenom zahtevu.

Iz navedenih razloga Vrhovni sud je odlučio kao u stavu prvom izreke primenom članova 406. stav 1. i 407. stav 2 ZPP.

Zahtev tužene za naknadu troškova za sastav odgovora na reviziju je odbijen s obzirom da ti troškovi nisu bili nužni za vođenje ove parnice, u smislu člana 154. stav 1. u vezi člana 165. stav 1. ZPP.

Predsednik veća-sudija,

Zvezdana Lutovac,s.r.

Za tačnost otpravka

zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković