Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž1 5199/22 od 31.01.2023. godine, stavom prvim izreke, žalba tužene je delimično usvojena i presuda Osnovnog suda u Kikindi – Sudska jedinica u Novom Kneževcu P1 403/21 od 09.11.2022. godine preinačena tako što je odbijen tužbeni zahtev za isplatu preko iznosa od 3.169.042,26 dinara sa zateznom kamatom od 30.11.2018. godine do isplate. Stavom drugim izreke, preinačena je i odluka o troškovima parničnog postupka tako što je zahtev tužilje za naknadu parničnih troškova odbijen preko iznosa od 279.436,42 dinara sa zahtevanom zateznom kamatom. Stavom trećim izreke, u preostalom delu žalba tužene je odbijena i prvostepena presuda u preostalom delu potvrđena. Stavom četvrtim izreke, odbijeni su zahtevi tužilje i tužene za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu obe stranke su blagovremeno izjavile revizije – tužilja, protiv odluke iz prvog i drugog stava izreke zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka, pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja i pogrešne primene materijalnog prava, a tužena zbog pogrešne primene materijalnog prava, i na osnovu člana 404. ZPP.

Tužena je u odgovoru na tužiljinu reviziju predložila da se ista odbaci kao nedozvoljena ili odbije kao neosnovana i tužilja obaveže na naknadu troškova revizijskog postupka.

Odlučujući o tužiljinoj reviziji, na osnovu člana 403. stav 2. tačka 2. i člana 408. ZPP, Vrhovni sud je našao da njena revizija nije osnovana.

U sprovedenom postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti. Tužiljinom revizijom ne ukazuje se na postojanje drugih bitnih povreda odredaba parničnog postupka zbog kojih se, pod uslovima iz člana 407. stav 1. tačke 2. i 3. ZPP, taj vanredni pravni lek može izjaviti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, odlukom tužene od ...2012. godine odobrena je specijalizacija tužilje iz ... Stranke su međusobne odnose povodom odobrene specijalizacije uredile ugovorom od ...2012. godine. Tim ugovorom je, između ostalog, ugovorena obaveza tužilje (specijalizanta) da nakon položenog specijalističkog ispita ostane u radnom odnosu kod tužene najmanje dvostruko duži period od perioda trajanja specijalizacije na teret tužene, s tim da se u to vreme ne uračunava vreme provedeno na bolovanju ili drugom dužem odsustvu sa rada, kao ni rad na drugim poslovima van poslova za koje je sticao užu specijalizaciju (član 5. tačka 8) i obaveza tužilje da nadoknadi štetu, odnosno vrati sredstva tuženoj zbog neizvršenja ugovornih obaveza (članovi 18, 19. i 20). Aneksom tog ugovora, zaključenim ...2013. godine, skraćena je dužina trajanja specijalizacije. Tužilja je započela specijalizaciju u školskoj ... godinu, u trajanju od četiri godine. U tom periodu, prve dve godine je rad obavljala kod tužene a sledeće dve godine specijalistički staž je obavljala u Beogradu, gde je i živela. Specijalistički ispit položila je 17.01.2017. godine i nakon toga su stranke ...2017. godine zaključile aneks ugovora o radu kojim je tužilja raspoređena na poslove lekara specijaliste ... Tužilja je prestala sa radom kod tužene ...2017. godine, na osnovu sporazuma o prestanku radnog odnosa od ...2017. godine i zasnovala je radni odnos u KBC „doktor Dragiša Mišović“ iz Beograda. U sporazumu o prestanku radnog odnosa konstatovano je da postoji potraživanje tužene na ime troškova specijalizacije, jer tužilja nakon završene specijalizacije nije provela ugovoreno vreme u radnom odnosu kod tužene. Sporazumom od ....2017. godine utvrđena je visina dugovanja tužilje u iznosu od 4.147.434,76 dinara i tužilja je taj iznos u celosti isplatila sa 30.11.2018. godine. Veštačenjem je utvrđeno da se označeni novčani iznos sastoji od obračunate bruto naknade za stručno usavršavanje, uz uključen terenski dodatak (naknadu za odvojeni život) u iznosu od 3.865.434,76 dinara i troškova za upis na specijalističke studije, overe godine, specijalističkog ispita i diplome.

Na osnovu tako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je obavezao tuženu da vrati tužilji iznos od 3.865.434,76 dinara sa zateznom kamatom od 30.11.2018. godine, kao posledicu utvrđene ništavosti članova 18. i 20. ugovora o specijalizaciji od ...2012. godine, sporazuma od ...2017. godine i njegovog aneksa od ...2018. godine, odnosno delimične ništavosti sporazuma o prestanku radnog odnosa od ...2017. godine koji su u suprotnosti sa Ustavom zajemčenim pravom na naknadu za rad.

Drugostepeni sud je delimično usvojio žalbu tužene i preinačio prvostepenu presudu u pogledu odluke o tužiljinom novčanom potraživanju. Po stanovištu tog suda, pogrešno je nižestepeni sud primenio materijalno pravo kada je obavezao tuženu na vraćanje naknade za terenski dodatak, jer se ona ne može smatrati delom bruto zarade, u smislu člana 120. stav 1. tačka 4. u vezi člana 105. stav 1. Zakona o radu.

Po oceni Vrhovnog suda, nisu osnovani revizijski navodi tužilje da je pobijana drugostepena presuda u delu kojim je preinačena presuda prvostepenog suda zasnovana na pogrešnoj primeni materijalnog prava.

Odredbom člana 105. stav 3. Zakona o radu propisano je da se pod zaradom u smislu stava 1. tog člana smatraju sva primanja iz radnog odnosa, osim primanja iz člana 14, člana 42. stav 3. tačke 4. i 5, člana 118. tačke 1-4, člana 119, člana 120. stav 1. i člana 158. tog zakona. Prema članu 118. stav 1. tačka 4. navedenog zakona, zaposleni ima pravo na naknadu troškova u skladu sa opštim aktom i ugovorom o radu, i to za smeštaj i ishranu za rad i boravak na terenu, ako poslodavac nije obezbedio zaposlenom smeštaj i ishranu bez naknade.

Tužena je u periodu od aprila 2014. godine do oktobra 2016. godine (za vreme dok je tužilja specijalistički staž obavljala u KBC „doktor Dragiša Mišović“ i živela u Beogradu), pored naknade za stručno usavršavanje, isplaćivala naknadu koja je u obračunskim listama iskazivana kao terenski dodatak. Ti iznosi, kako to proizlazi iz iskaza veštaka zasnovanog na objašnjenju dobijenom u obračunskoj službi tužene prilikom veštačenja, predstavljaju troškove zakupnine za stan koji je tužilja koristila za vreme specijalizacije u Beogradu. Takvu prirodu tog primanja potvrdio je i tužiljin punomoćnik, na osnovu saznanja dobijenog od tužilje (zapisnik o glavnoj raspravi od 09.11.2022. godine). Stoga, po stanovištu revizijskog suda, primanje tužilje na ime zakupnine za stan u Beogradu, mestu njenog boravišta tokom specijalizacije, predstavlja troškove iz člana 118. stav 1. tačka 4. Zakona o radu koji se kolokvijalno nazivaju terenskim dodatkom, kako su inače i označene u obračunskim listama tužilje za svaki mesec u periodu od oktobra 2014. godine do oktobra 2016. godine. S obzirom da to primanje ne čini zaradu, shodno članu 105. stav 3. Zakona o radu, tužena nema obavezu da iznose plaćene po tom osnovu vrati tužilji, jer ih je naplatila kao troškove specijalizacije, zbog neizvršenja tužiljine obaveze iz člana 5. tačka 8. ugovora o specijalizaciji.

Iz navedenih razloga, na osnovu člana 414. stav 1. ZPP, odlučeno je kao u prvom stavu izreke.

Odredbom člana 404. ZPP, na osnovu koje je tužena izjavila reviziju, propisano je da je revizija izuzetno dozvoljena zbog pogrešne primene materijalnog prava i protiv drugostepene presude koja se ne bi mogla pobijati revizijom, ako Vrhovni sud oceni da je potrebno razmotriti pravna pitanja od opšteg interesa ili pravna pitanja u interesu ravnopravnosti građana, ujednačiti sudsku praksu ili dati novo tumačenje prava (stav 1).

Po oceni Vrhovnog suda, o (posebnoj) reviziji tužene u ovom sporu nije potrebno odlučivati radi novog tumačenja prava.

Specijalizacija, kao oblik stručnog usavršavanja uređena je Zakonom o zdravstvenoj zaštiti. Iz odredbi tog zakona proizlazi da je za vreme specijalizacije zaposleni i dalje u radnom odnosu u zdravstvenoj ustanovi koja mu je odobrila sepcijalizaciju, kao i da pod nadzorom mentora može da obavlja zdravstvenu zaštitu iz oblasti koju specijalizira. Pravilnikom o specijalizacijama i užim specijalizacijama zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika („Službeni glasnik Republike Srbije“, br. 10/13... 109/14), koji je ministar zdravlja doneo na osnovu ovlašćenja iz navedenog zakona, između ostalog je predviđeno da se specijalistički staž obavlja na odgovarajućem fakultetu, u zdravstvenoj ustanovi i privatnoj praksi, odnosno Agenciji za lekove i medicinska sredstva, koji ispunjavaju uslove utvrđene tim aktom, a specijalizant ima obavezu da po predlogu mentora najmanje polovinu specijalističkog staža provede na klinikama nekog univerzitetskog centra.

Sledstveno izloženom, specijalizacija je poseban vid stručnog usavršavanja koji podrazumeva i rad sa pacijentima na pružanju zdravstvene zaštite, za vreme koga specijalizant ima pravo na zaradu, budući da zakonom nije drugačije propisano. Vraćanje isplaćene zarade ostvarene za to vreme, zbog neizvršenja obaveze specijalizanta da po položenom specijalističkom ispitu u zdravstvenoj ustanovi iz plana mreže provede u radnom odnosu dvostruko duži period od perioda trajanja specijalizacije, odnosno uže specijalizacije, bilo bi u suprotnosti sa članom 60. st. 1. i 4. Ustava Republike Srbije kojim su zajemčeni pravo na rad u skladu sa zakonom i pravo na pravičnu naknadu za rad.

Zbog toga je, imajući u vidu da pobijana drugostepena presuda u delu kojim je odbijena žalba tužene ne odstupa od odluka revizijskog suda u istim ili bitno istovetnim činjeničnopravnim sporovima (rešenja Rev2 3121/2021 od 02.03.2022. godine i Rev2 3218/2021 od 14.12.2023. godine), na osnovu člana 404. ZPP odlučeno je kao u drugom stavu izreke.

Revizija tužene nije dozvoljena ni na osnovu člana 403. stav 3. ZPP. Vrednost predmeta spora, određena u tužbi i uvodu prvostepene presude ne prelazi iznos od 4.703.124,00 dinara – dinarsku protivvrednost 40.000 evra po srednjem kursu Narodne banke Srbije na dan podnošenja tužbe (22.11.2021. godine), kada je 1 evro vredeo 117,5781 dinar, zbog čega je na osnovu člana 413. ZPP odlučeno kao u trećem stavu izreke.

Troškovi odgovora na tužiljinu reviziju, po oceni Vrhovnog suda, nisu bili nužni. Zato je zahtev tužene za njihovu naknadu odbijen i primenom člana 165. stav 1. u vezi člana 154. stav 1. ZPP odlučeno kao u četvrtom stavu izreke.

Predsednik veća – sudija

Branislav Bosiljković,s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković