Protiv pravnosnažne drugostepene presude tužilac je izjavio blagovremenu reviziju, zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni sud je ispitao pobijanu presudu po odredbama člana 408. Zakona o parničnom postupku i zaključio da je revizija osnovana, jer je pobijana presuda doneta pogrešnom primenom materijalnog prava, zbog čega je činjenično stanje ostalo nepotpuno utvrđeno.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju na osnovu kog je doneta pobijana presuda, katastarska parcela broj ... KO ..., upisana u LN br. .. KO ..., na koju se odnosi tužbeni zahtev, bila je upisana na DD, a na osnovu rešenja o nasleđivanju od 1965. godine upisani su ĐĐ i VV sa udelima od ½, a 1969. godine izvršeno je cepanje parcele kp broj .. pa su nastale kp broj .. površine 2362 m2, kp broj .. površine 389 m2 i kp .. put površine 128 m2 kao i da je na osnovu nasleđivanja 1979. godine na kp .. na udeo ĐĐ od ½ dela upisan GG. U postupku izrade katastra nepokretnosti za KO ..., formirani su novi brojevi parcela pa je od kp .. nastala kp .., a od jednog dela kp broj .. nastala je parcela kp .., dok je drugi deo ove parcele u površini od 128 m2, a koji je pripojen putu Rujnik - Hum (sada ulica „...“) ušao u sastav nove parcele .., koja je upisana kao zemljište pod zgradom– objektom površine 4951 m2 i to na Grad Niš sa udelom 3627/4951 i više drugih suvlasnika. VV i GG nisu upisani na novoj parceli .. . AA je naslednik VV, ali sporna parcela nije bila predmet nasleđivanja.

Izgradnjom puta Rujnik-Hum zauzet je zapadni deo parcele kp broj .. KO ..., dok je put podelio tu parcelu na dva dela, i to na istočni deo u površini 359 m2 i zapadni deo u površini od 128 m2 koji je pripojen navedenom putu na kp broj .., a koje zauzeće čini asfaltirani deo puta u površini od 76 m2 i zemljani deo puta u ukupnoj površini od 52 m2. Tržišna vrednost tako zauzetog zemljišta utvrđena je u iznosu od 5.981,00 dinara po m2, što za ukupno zauzetu površinu parcele od 128 m2 iznosi 754.073,60 dinara. Prema proceni Poreske uprave tršišna vrednost predmetnog zemljišta iznosi 1.190,00 dinara po m2. Tužilac AA ne može da koristi svoj deo parcele u označenoj povrpini, jer je isti zauzet putem iako o tome nije doneta odluka o izuzimanju zemljišta od tužioca, niti je iplaćena naknada za tako faktički zauzet deo parcela. Parcela je nastala spajanjem većeg broja drugih parcela, među kojima je i k.p. br. .. od 60 m2 čiji je vlasnik bio tužilac. Prema sadržini uverenja Republičkog geodetskog zavoda od 09.12.2020. godine, 2008. godine je u postupku izrade Katastra nepokretnosti za KO ... formirana katastarska parcela .. KO ... spajanjem više parcela, među kojima i dela k.p. .. od 60 m2 EE iz ... . U Katastru nepokretnosti je parcela .. upisana u List nepokretnosti .. KO ... sa površinom od 4.951 m2 kao zemljište u građevinskom području, po kulturi zemljište pod zgradom i drugim objektom, sa većim brojem suvlasnika, fizičkih lica kao nosilaca privatne svojine, Gradom Nišom kao nosiocem javne svojine i Republikom Srbijom kao nosiocem državne svojine. Među upisanim titularima prava svojine na toj nepokretnosti nije tužilac. Za podatke o zgradama i drugim građevinskim objektima upisano je da je na parceli Ulica ..., izgrađena bez odobrenja za gradnju. Utvrđeno je da je pripojeni deo od 60 m2 k.p. br. ... asfaltiran u središnjem delu u površini od 37 m2, a istočni i zapadni deo u površini od 23 m2 je zemljani deo ulice.

Prvostepeni sud je zaključio da je tuženi propustio da izvrši eksproprijaciju parcele tužioca koja je ušla u sastav k.p. br. .. KO ... u površini od 128 m2, a zauzeo je tu parcelu izgradnjom puta, i da je u obavezi da naknadi tužiocu vrednost zauzetog dela, u smislu odredbi člana 58. stav 1. i 2. Ustava Republike Srbije, člana 1. Protokola 1. uz Evropsku Konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, koja je ratifikovana Zakonom o ratifikaciji iste Konvencije, te odredbe člana 185. stav 3. Zakona o obligacionim odnosima, jer je tužilac bez sprovedenog postupka eksproprijacije izgubio vlasništvo na svojoj parceli.

Drugostepeni sud je smatrao da je prvostepeni sud pogrešno primenio materijalno pravo, kada je u pitanju odluka o stvarnoj legitimaciji, jer iako je deo parcele .. ušao u sastav parcele ..., VV nije upisan kao suvlasnik na novoj parceli .. . Stoga, ni AA nije dokazao da je nasledio deo parcele .., za koji traži isplatu na ime faktičke eksproprijacije. Iz razloga nedostatka aktivne legitimacije na strani AA drugostepeni sud je preinačio prvostepenu presudu i tužbeni zahtev tužioca AA odbio.

Revizijski sud ocenjuje da utvrđene činjenice nisu dovoljne za pravilnu primenu materijalnog prava i odluku o osnovanosti tužbenog zahteva.

Utvrđeno je da tužilac prema stanju upisa u Katastru nepokretnosti nema svojinski udeo na parceli kp br. .. KO ... . Tužilac nije mogao izgubiti svojinska prava na zemljištu preparcelacijom, pripajanjem dela parcele br. .. novofomiranoj parceli .. . Drugostepeni sud smatra da tužilac nije dokazao da je bio suvlasnik parcele .. i zato tužbeni zahtev odbija. S tim u vezi, Vrhovni sud ukazuje da upis u javne knjige sam po sebi, ne može dovesti do sticanja prava svojine na nepokretnostima, niti do sticanja bilo kakvog drugog prava, jer je upis u javne knjige kauzalno pravnim osnovom sticanja. Dakle, upis proizvodi pravno dejstvo samo ako se zasniva na punovažnom pravnom osnovu sticanja. Bez pravnog osnova, upis se ne može izvršiti, a ukoliko je to učinjeno greškom ili iz nekog drugog razloga, zainteresovano lice može zahtevati brisanje upisa. Ovo je logična posledica činjenice da upis u katastarske knjige nije apstraktan pravni posao, kojim bi se pravo svojine moglo steći nezavisno od pravnog osnova.

Međutim, u konkretnom slučaju, suočen sa „nedostatkom“ pravnog osnova izvršenog upisa, drugostepeni sud je dokazivanje postojanja pravnog osnova stavio na teret tužiocima, a upravo se navodi revizije temelje na pogrešnoj primeni instituta tereta dokazivanja od strane apelacionog suda.

Vrhovni sud ukazuje da iz sadržine odredaba ZPP kojima je uređen institut tereta dokazivanja, proizlazi da je parnična stranka dužna da iznese činjenice i predloži dokaze na kojima zasniva svoj zahtev ili kojima osporava navode i dokaze protivnika. Dakle, stranka treba da iznese one činjenice koje po zakonu imaju značaj materijalno-pravnih pretpostavki za primenu odredbe kojom se spor rešava u njenu korist. Ipak, ocena izvedenih dokaza ne dovodi uvek do određenog rezultata. Takva situacija postoji npr. kada sud na osnovu ocene dokaza nije stekao uverenje da određena činjenica postoji. Naravno da u takvoj situaciji sud ne može odbiti da meritorno odluči, jer ga na to obavezuje odredba člana 2. stav 2. ZPP, a ispunjenje te dužnosti omogućava mu upravo primena pravila o teretu dokazivanja. Kao i svaki institut procesnog prava , i ovaj institut ima određena pravila koja uređuju u kojoj situaciji i na kome leži teret dokazivanja. Odredbama člana 223. stav 2. i 3. ZPP propisano je da stranka koja tvrdi da ima neko pravo, snosi teret dokazivanja činjenice bitne za nastanak ili ostvarivanje prava, kao i da stranka koja osporava postojanje nekog prava, snosi teret dokazivanja činjenice koja je sprečila nastanak ili ostvarivanje prava ili usled koje je pravo prestalo da postoji. U takvoj situaciji, na licu na koje je pravo svojine prešlo i koje je upisano u katastarske knjige kao vlasnik, leži teret dokazivanja po kom osnovu je taj prenos izvršen, u slučaju kada mu se to pravo osporava u parničnom postupku. Ovo stoga što je logično da lice upisano kao vlasnik u zemljišne knjige poseduje dokaz o pravnom osnovu upisa. Nametati takvu obavezu suprotnoj strani nema uporišta u kriterijumima koji određuju raspodelu tereta dokazivanja, jer su ti kriterijumi vezani za sadržinu norme materijalnog prava čiji elementi nisu dokazani.

Međutim, u konkretnom slučaju bitan je moment kada je došlo do faktičke eksproprijacije i ko je bio vlasnik u dela parcele .. u tom trenutku.Zbog toga se ne može prihvatiti da je utvrđeno da je tužiocu koji je bio vlasnik parcele br. .., prestalo pravo svojine faktičkom eksproprijacijom, pretvaranjem dela te parcele u površini od 128 m2 u ulicu, sada na katastarskoj parceli br. .. KO ... . Sudovi nisu raspravili ko je bio vlasnik dela parcele, raniji broj .., a sada .. KO ... u površini od 128 m2 kada je parcela br. .. KO ... pretvorena u ulicu, dakle u javnu svojinu. Zbog toga se za sada ne može zaključiti da li je pretvaranjem parcele u ulicu povređeno pravo tužioca na mirno uživanje imovine, realnog dela parcele .., odnosno udela u parceli br. .. KO ... faktičkom eksproprijacijom. Naknada za faktički eksproprisanu imovinu može pripasti samo onom vlasniku kome je ta imovina eksproprisana, odnosno faktički prevedena u javnu svojinu. Za sada nije utvrđeno da je to u konkretnom slučaju tužilac. Nije utvrđeno ni da je tužiocu prestalo pravo svojine na 128 m2 parcele br. .. faktičkom eksproprijacijom, ni da mu je prestao udeo u svojini na parceli br. .. KO ... faktičkom eksproprijacijom, odnosno pretvaranjem parcele u ulicu. Utvrđeno je samo da je pravni prethodnik tužioca 1969. godine bio vlasnik dela parcele od koga je formirana predmetna parcela, što nije dovoljno za zaključak o osnovanosti tužbenog zahteva.

Zbog iznetog je ukinuta drugostepena presuda i predmet je vraćen drugostepenom sudu na ponovno suđenje po odredbi člana 416. stav 2. Zakona o parničnom postupku radi raspravljanja bitne činjenice na koje je napred ukazano od značaja za pravo tužioca za naknadu zbog faktički eksproprisane nepokretnosti na koju se odnosi tužbeni zahtev.

Predsednik veća-sudija

Vesna Subić, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković