Apelacioni sud u Novom Sadu je, presudom Gž1 4140/22 od 19.10.2022. godine, stavom prvim izreke, usvojio žalbu tužene i preinačio presudu Osnovnog suda u Novom Sadu P1 2639/2021 od 21.06.2022. godine, tako što je odbio, kao neosnovane, tužbene zahteve svih tužilja na način opredeljen u izreci prvostepene presude. Stavom drugim izreke, preinačeno je rešenje o troškovima postupka tako što je odbijen zahtev tužilje za naknadu troškova parničnog postupka u iznosu od 256.500,00 dinara, sa zateznom kamatom od dana izvršnosti presude do isplate. Stavom trećim izreke, tužilje su obavezane da tuženoj naknade troškove prvostepenog postupka u iznosu od 30.000,00 dinara, sa zateznom kamatom od dana izvršnosti presude do isplate. Stavom četvrtim izreke, obavezane su tužilje da tuženoj naknade troškove drugostepenog postupka u iznosu od 18.000,00 dinara.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužilje su izjavile blagovremenu reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka, pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja i pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu, primenom odredbe člana 408. u vezi člana 403. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku (''Službeni glasnik RS'', br. 72/11... 18/20) i utvrdio da je revizija tužilja neosnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku, na koju Vrhovni kasacioni sud pazi po službenoj dužnosti, a ni bitna povreda iz odredbe člana 374. stav 1.tog Zakona, na koju revidenti u reviziji neosnovano ukazuju.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilje su u radnom odnosu kod tužene tako što obavljaju poslove ... sa koeficijentom za obračun zarade od 6,30. Tužena je, u utuženom periodu od 01.07.2018. do 28.02.2021. godine tužiljama obračunavala i isplaćivala plate tako što je osnovicu koju objavljuje Vlada Republike Srbije množila sa koeficijentom radnog mesta za poslove koje su tužilje obavljale (6,30), a koji metod obračuna plate tužena primenjuje od početka primene Zakona o platama u državnim organima i javnim službama (2001. godine). Pošto je tako dobijeni proizvod tj. visina osnovne plate, za pretežni deo spornog perioda (osim za april i maj 2020. godine) bio manji od iznosa minimalne zarade, tužena je tužiljama vršila dopunu plate do iznosa minimalne zarade a u obračunskim listama nije iskazivala naknadu za ishranu u toku rada i regres, kao posebnu obračunsku stavku. od strane sudskog Veštačenjem veštaka ekonomsko-finansijske struke, utvrđen je iznos traženih naknada u tri varijante i to: na osnovu parametara propisanih Opštim kolektivnim ugovorom iz 2008. godine (varijanta 1), na osnovu najpovoljnijih kriterijuma u trenutno važećim kolektivnim ugovorima u Republici Srbiji (varijanta 2); na osnovu koeficijenata tužilja pre donošenja Uredbe i nakon donošenja Uredbe (povećanje koeficijenta od 3,02 – varijanta 3).

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je tužbeni zahtev tužilja usvojio i tuženu obavezao da im isplati predmetne naknade u iznosima utvrđenim veštačenjem, drugom varijantom nalaza i mišljenja veštaka, prema kriterijumima u uporedno važećim kolektivnim ugovorima u Republici Srbiji u istom vremenskom periodu na koje se odnose i predmeta potraživanja tužilja a odnosi se na javna preduzeća. Po mišljenju prvostepenog suda, u iznosu minimalne zarade koja je tužiljama isplaćivana u utuženom periodu, ne mogu biti sadržane predmetne naknade a pošto pravo na naknadu predmetnih troškova na osnovu Zakona o platama u državnim organima i javnim službama, nije realizovano konkretnom isplatom, prvostepeni sud je zaključio da je tužena dužna da tužiljama predmetne naknade isplati, na osnovu odredbe čl. 111. i 112. Zakona o radu.

Drugostepeni sud je, usvajanjem žalbe tužene, preinačio prvostepenu presudu tako što je tužbene zahteve tužilja odbio nalazeći da pravila iz Zakona o privremenom uređivanju osnovice za obračun i isplatu plata odnosno zarada i drugih stalnih primanja kod korisnika javnih sredstava („Službeni glasnik RS“, br. 116/14), koji je stupio na snagu 28.10.2014. godine i bio u primeni od 01.01.2020. godine na osnovu Zakona o prestanku važenja tog zakona („Službeni glasnik RS“, br. 86 od 06.12.2019. godine), kao i Zakon o budžetu i Zakon o budžetskom sistemu, su imperativne prirode koje se moraju bezuslovno poštovati bez prava da se u njima bilo šta menja, te kod budžetskog poslovanja, plate u javnim službama nije moguće primeniti bilo koje korektivno pravilo jer je upravo Zakonom o platama u državnim organima i javnim službama („Službeni glasnik RS“, br. 34/01... 86/19) određen način utvrđivanja osnovice za plate tako što u odredbi člana 4. stav 2. tog zakona je propisano da koeficijent za obračun plate sadrži i dodatak za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora, pa ta odredba posebnog zakona isključuje primenu opšte norme i Zakona o radu.

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda, drugostepeni sud je pravilno primenio materijalno pravo.

Zakon o radu u odredbi člana 105. stav 3. propisuje da se pod zaradom smatraju sva primanja iz radnog odnosa osim primanja iz člana 14, 42. stav 3. tačke 4. i 5, člana 118. stav 1. tačka 1. – 4, člana 119, člana 120. tačka 1. i člana 158. tog Zakona. Prema odredbi člana 118. stav 1. tačke 5. i 6. Zakona o radu, zaposleni ima pravo na naknadu troškova u skladu sa opštim aktom i ugovorom o radu za ishranu u toku rada, ako poslodavac ovo pravo nije obezbedio na drugi način i na regres za korišćenje godišnjeg odmora, a visina troškova iz stava 1. tačka 5. tog člana mora biti izražena u novcu (stav 2.).

Zakon o platama u državnim organima i javnim službama propisao je način utvrđivanja plate, dodataka, naknada i ostalih primanja, pored ostalog i za zaposlene u javnim službama koje se finansiraju iz budžeta Republike Srbije, autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave. Platu zaposlenih u javnim službama određuje osnovna plata koju čini proizvod osnovice za obračun plate (koju utvrđuje Vlada) i koeficijenta (utvrđenih aktom Vlade), dodataka na platu propisanih tim Zakonom (minuli rad, prekovremeni rad, terenski dodatak, rad noću i na dan državnih i verskih praznika) i obaveze koje zaposleni plaća po osnovu poreza i doprinosa za obavezno socijalno osiguranje iz plate. Prema odredbi člana 4. stav 1. tog Zakona, koeficijent plate izražava složenost poslova, odgovrnost, uslove rada i stručnu spremu, a prema stavu 2. koeficijent sadrži i dodatak na ime naknade za ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora.

Poseban kolektivni ugovor za zaposlene u osnovnim i srednjim školama i domovima učenika („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 21/2015, 92/2020), predviđeno je da ukoliko osnovna plata zaposlenog koja je utvrđena na osnovu osnovice za obrčaun i isplatu plate i koeficijenta iz propisa o koeficijentima za obračun plate za puno radno vreme i ostvareni standardni učinak, je niža od minimalne zarade, osnovna plata utvrđena na napred opisani način isplaćuje se u visini minimalne zarade (član 20.). Isto rešenje sadržano je i u članu 31. Posebnog kolektivnog ugovora za državne organe („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 38/2019, 55/2020), a prema odredbi člana 48. tog Opšteg akta, zaposleni može da ostvari pravo na naknadu troškova za ishranu u toku rada i regres za korišćenje godišnjeg odmora od 2020. godine, ako se za takvu vrstu naknade steknu uslovi u budžetu Republike Srbije, tako što visinu tih naknada utvrđuje Vlada.

Dakle, regulativa obračuna i isplate plata u javnim službama u skladu sa normama posebnog zakona, nije istovetna regulativi obračuna i isplate zarada prema pravilima koja se primenjuju u opštem radno-pravnom režimu, jer pojam zarade u određenim radnim sredinama i plate nema jedinstveno značenje, što se direktno održava na različitost uslova, načina i obima prava na naknadu predmetnih troškova. Obračunom plate zaposlenima u javnim službama, primenom posebnih zakona i opštih akata, zaposleni na određenim radnim mestima sa najnižim koeficijentom, primaju platu u nižem iznosu od minimalne zarade i u toj situaciji vršena isplata plate do visine vrednosti minimalne zarade. Međutim, isplatom plate zaposlenima u javnim službama u visini vrednosti minimalne zarade, ne aktiviraju se pravila opšteg radno-pravnog statusa prema kome zaposleni, koji u skladu sa Zakonom o radu, ostvaruje pravo na isplatu minimalne zarade ima pravo na uvećanu zaradu i naknadu troškova za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora, u smislu odredbe člana 108. i 118. Zakona o radu. Gore navedeni posebni propisi ne predviđaju pravo na naknadu za ishranu i regres za korišćenje godišnjeg odmora posebnom normom, jer su ove naknade obuhvaćene i sadržane u koeficijentu za obračun plate (član 4. stav 2. Zakona o platama u državnim organima i javnim službama), što znači da se ista ostvaruju kroz obračun i isplatu plata, usled čega nema ni osnova (upućujućih normi) da se primenjuju Parametri iz kolektivnih ugovora za zaposlene u javnim preduzećima, odnosno Opšteg kolektivnog ugovora. Stoga, prema sadržaju navedenih posebnih zakona, nema pravne praznine po pitanju prava na isplatu naknade troškova ishrane u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora, zbog čega nema ni uslova za supsidijernu primenu Zakona o radu (član 2. Zakona o radu), što znači da je tužbeni zahtev tužilje neosnovan.

Na osnovu Zaključka usvojenog na sednici Građanskog odeljenja Vrhovnog kasacionog suda održanoj 05.07.2022. godine, zaposleni kojima se plate isplaćuju u visini vrednosti minimalne zarade u javnim službama, kao korisnicima budžetskih sredstava, ostvaruju pravo na naknadu troškova ishrane u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora po osnovu rada, primenom koeficijenta za obračun i isplatu plata, u kom je sadržan dodatak na ime tih naknada i sastavni je deo koeficijenta za svakog zaposlenog. Iz tih razloga se navodima revizije tužilje neosnovano pobija pravilnost primene materijalnog prava.

Pravilna je i odluka o troškovima parničnog postupka jer je doneta pravilnom primenom odredbe člana 153. stav 1, 154. i 165. stav 2. Zakona parničnom postupku.

Iz izloženih razloga, Vrhovni kasacioni sud je odluku kao u izreci doneo primenom odredbe člana 414. stav 1. Zakona o parničnom postupku.

Predsednik veća – sudija

Dobrila Strajina,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić